Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1986, Blaðsíða 11

Mynd: Gísli Sigurðsson.
eðlilegar, ef hér væri EKKI um hermetiska
merkingu að ræða. En launsögnin skýrir á
einfaldan hátt hvað Skarpheðinn á við: hann
ætlar að drepa Sigmund.
ÖxinOgJörðin
Tengsl Móður-hugtaks við Jörð þarf vart
að skýra. Enn tölum við um Móður Jörð.
Og hversu náin Öxin var Móðurinni sjá
menn bezt af hinni fleygu setningu um Jón
Arason og syni hans: „Öxin og Jörðin geyma
þá bezt.“
Dauða-merking var í hvoru tveggja, Öx-
inni og Jörðinni.
Cirlot heldur svo áfram lýsingu á inni
Ógnlegu Móður, að þar fari „hin grimma
hlið náttúrunnar". Þá eykur hann því við,
að þessi Móðir sé „næturhlið tilverunnar —
uppspretta Vatns Lífsins". Berum þetta við
ina upphávu svörtu skúa Skarpheðins 6: Ef
Dauðinn flaug á Vængjum Nætur, er festir
voru á uppháva svarta skúa, fæst fullt sam-
ræmi í allan vefinn. Hinn skarpi hefur í sér
fólgna næturhlið tilverunnar — uppsprettu
Vatns Lífsins. Skarpheðinn var Völsi öðru
eðli — Lífið og Dauðinn fólust í Öxi hans.
En fýrirfínnst þá fleira af eðli Skarpheð-
ins í Móðurinni?
TÍMINN
J.C. Cooper bætir við ýmsum upplýsing-
um um Móður sem hugtak. Greinir hann
til dæmis frá því, að Móðir hafi jafnframt
merkt „bam“, þ.e. frumburð tímans (the
primordeal child of time), ið fyrsta líf í
heimi hér. Er Móðirin þá í raun orðin gagn-
stæða sjálfrar sín. En ef menn athuga málið
gerr, sjá þeir, að Móðirin sem hugtak er
einmitt gagnstæða sjálfrar sín í helztu merk-
ingu sinni, sem fijósöm móðir annars vegar
— kerling Hel hins vegar. Getur því að líta
allmerkilegt samræmi á þessum stað. Sem
„bam“ er Móðirin tengd tíma. Kemur slík
mynd heim við Skarpheðin?
Já, goðrænt eðli þess Dauða, sem jafn-
framt er Völsi, felur í sér tíma-merkingu:
upphaf lífs — og endi lífs. Skyldleikann við
Jörðu sjáum við meðal annars í orðunum
„Af jörðu ertu kominn og að jörðu skaltu
aftur verða“. Lífi og Dauða er teflt saman
í Móður-merkingu Jarðar. Og einkennið bar
Skarpheðinn — „silkihlað um höfuð“ 7. Silki
var tengt tíma-merkingum í launsögnum;
hygg ég þá orsök hafa legið til þess, að
ormar spunnu óaflátanlega silkið — líkt og
nomir vef tímans.
Öxi Skarpheðins afmarkaði mönnum
tíma.
KerlingHel
Þá ber að geta þess, að samkvæmt Coop-
er var Móðirin jafnframt „drottning inna
dauðu". Á slíkt eðli við Skarpheðin? Augljós-
lega — ef ætlað er, að hann sé borinn af
kerlingu Hel. í þeirri ógnlegu ásýnd endur-
speglar Móðirin annars vegar myrkur, hins
vegar, að sögn Coopers, „hina ógnlegu
hringrás dauða og endurfæðingar". Ögnleg
hlýtur sú Móðir að vera, sem jafnframt er
Drottning Dauðra. En sú goðvera, sem hef-
ur í sér fólgið slíkt eðli, hlýtur að merkja
gagnstæðu Lífs og Dauða líkt og Dauði/
Völsi. Þar er skylt skegg höku.
Niðurstaða RIM er sú, að Bergþóra, kerl-
ing, móðir vor með kartneglumar, sé byggð
á goðmynd þeirri, sem hér er að vikið. Berg-
þóra var að sjálfsögðu „móðir“ Skarpheðins
— kerling Hel.
Þetta gefur einfalda skýringu á nafni
Öxarinnar Rimmugýgjar. Sú gýgur rimm-
unnar er engin óskilgreind „tröllkona" —
hún er sjálf in Ógnlega Móðir — kerling Hel.
Móður-hugtakið bjó að sjálfsögðu í tungli:
deyjandi tungl mátti greina sem skarðan
mána — Öxi. Móðirin fylgdi tungli — tíðir
kvenna fylgja tungli líkt og tíðir sævar.
Kerling Hel hefur buið í Öxinni Rimmu-
gýgi — Böðulsöxinni.
FRUM-NJÁLA
Við höfum nú athugað öxina Remigi í
ljósi þriggja tungna — íslenzku, latínu og
táknmáls goðsagna. Niðurstaðan mun vafa-
laust koma mörgum manninum á óvart, en
eigi er um að fást. Höfundur þessarar grein-
ar undrast ekki þau gögn er nú birtast; þau
Bergþóra kerling,
móðir vor með
kartneglurnar, er
byggð á sérstakri goð-
mynd. Bergþóra var að
sjálfsögðu „móðir“
Skarphéðins — kerling
Hel. Þetta gefur ein-
falda skýringu á nafni
öxarinnar Rimmugýgj-
ar. Sú gýgur rimmunn-
ar er sjálf hin ógnlega
móðir — kerling Hel.
Móður-hugtakið var
jafnframt tengt jörð-
inni og samkvæmt
Cirlot er þessi móðir
„næturhlið tilverunn-
ar“ — uppspretta vatns
lífsins“.
eru í fúllu samræmi við þær niðurstöður er
fyrir lágu í RÍM.
Geysisterkar likur benda til þess, að frum-
sögn sú, sem Brennu-Njáls saga siðaskipt-
anna um 1000 er á reist, hafi verið goðsögn
landnáms og ríkisstofnunar á íslandi. Þar
er eina allshetjar Frum-Njálu að finna, eins
og skýrt er í RÍM. En hvernig tengist latína
því máli? Hugsanleg skýring er sú, að Sæ-
mundur fróði hafi ritað frumdrög þeirrar
Njálu er nú þekkjum vér kringum aldamót-
in 1100. Sæmundur ritaði á latínu; hafi
hann ritað Frum-Njálu mætti búast við latn-
eskum heitum yfír hugtök þeirrar sögu
aldirnar er á eftir fóru. í RÍM hafði áður
verið gert ráð fyrir þessum möguleika m.a.
vegna furðulegra tengsla Njálu við þjóð-
sagnir af Sæmundi fróða 8. Goðsagnir
Remigi eru eldfornar og ætla verður að
Sæmundur hafi þekkt vel goðsagnir land-
náms í Rangárhverfi.
Tvær síðustu bækur RÍM sýna hins veg-
ar, svo að vart verður um villzt, að goðrænt
efni Njálu var til í Rómaveldi inu foma.
Nýlegur fundur fomrar mörkunar Rómar,
sem lýst var hér í Mbl. 8. júní og 27. sept.
sl., styður þá niðurstöðu eindregið. Þetta
merkir, að frumsögn Njálu hefur verið sögð
á latínu. Tillíking sú er íslenzkir fræðimenn
hafa velt fyrir sér sýnist þannig öfug: Ekki
hafa goðsagnir Remigi tekið nafn af Rimmu-
gýgi; ætla verður að Rimmugýgur taki nafn
af Remigi. íslendingar hafa þá smíðað nafn
handa kerlingu Hel er tillíktist latnesku
orði um róðurinn yfír Móðuna Miklu. En
var frumsögn Njálu þá ekki til á latínu allt
frá dögum landnámsins?
í síðustu greininni göngum við dýpra á
vit þeirra fræða.
1. J.E. Cirlot, A Dictionary of Symbols, Routledge
& Kegan Paul London, 1962, undirOar.
2. J.C. Cooper, An Illustrated Encyclopædia of
Traditional Symbols, Thames and Hudson, 1978,
undirOar.
3. ÍF XX xn, 57 nm)
4. J.E. Cirlot tr undir Mother
5. ÍF XII, 116
6. ÍF XII, 304
7. ÍF XII, 304
8. Sjá einkum E.P. Rammislagur 1978.
Hrafn Harðarson
Helgafell
i
Helgafell,
hví helga fell?
Þú ert engu
fjalli líkt
berð af Bláfjöllum
á björtum degi
dökkt sem skuggi sorgar
á sumarvegi
I grámyglu haustsvartra daga
bjart sem engils ásýnd
töfrum gætt.
Á þér hef ég trú
til þín ber ég ást
sem enginn veit um
hún er okkar á milli
leyndardómsfull
og heit
II
Upp ávalan háls þinn
ég léttstígur fer
og stefni á þitt fagra enni
og þaðan
tröllauknum augum
opnast mér reginsýnir
heillaður, töfraður
ei samur síðan
en helgaður þér
er minn innri maður
Þú átt hug minn allan
og öll mín Ijóð.
III
Þegar sá gáll er á mér
verður mér tíðlitið á þig
gegnum glugg á húsi
ég langtímum sit
og sötra af brún þinni
litskrúðugt vín
(sjá hvar hlýþíðir skuggar
um hlíðar þér líða
sem ástúðar hendur
elskhugans blíða)
og björg þín
sem barmur
bifast í vordagsins tíbrá
og vekja mér veikum
vonir og þrá.
IV
Þú ert fjall
en ég er bara lítill maður
Þú ert hátt
og stöðugt
ég er hverfull
og smár.
Höfundur er bókavöröur i Kópavogi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6. DESEMBER 1986 1 1