Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1986, Blaðsíða 8

Þingvellir 1861
Olíumálverkið eftir Hasselhorst,
sem greinarhöfundurinn fann í
Frankfurt og forráðamenn
safnsins, þar sem það hékk,
höfðu ekkihugmynd um hvaðan
væri. Stærð myndarinnar er
58x266cm.
afsökunar á að tala bara „bókaensku" leiddu
systumar, sem virtust afar vel lesnar, mig
inn í aðaihluta hinna merkilegu híbýla sinna.
Gegnum dimman inngang sem lokað var
með þungu fortjaldi leiddu þær mig í stór-
an, loftháan matsal. Á veggjum héngu
margar myndir af forfeðmm og formæðmm,
litlar ítalskar landslagsmyndir og nokkrar
kyrralífsmyndir. í miðju herberginu var stórt
hringborð með bakháum stólum umhverfís.
Á því miðju var vöndur af nýskomum blóm-
um og umhverfis hann var lagt á borð með
fögram postulínsdiskum, gömlum silfur-
hnífapömm og kristaisvínglösum. Ofan við
lýsti risastór kristalsljósakróna upp borðið,
úr ljósakrónunni vafðist löng græn raf-
magnssnúra með hnapp neðst á, og hékk
þar sem hæglega mátti ná honum úr forsæt-
inu. Mér var vísað til sætis milli húsfreyj-
anna. Þegar við höfðum sest hringdi frú
Sommerhoff bjöllunni og þjónustustúlkan
birtist með spergilsúpu í stórri skál úr Meiss-
enpostulíni. Þær hneigðu höfuð sín og
spenntu greipar, og ég geri ráð fyrir að það
hafi verið í kurteisisskyni við mig, að eldri
systirin fór með borðbæn á ensku. Við
máltíðina nefndi ég það hversu fallegt postu-
línið var og þær sögðu að þetta væm
erfðagripir margra kynslóða fjölskyldunnar.
Á borð vom borin skinka, ferskir sperglar,
kartöfluboliur, rifnar gulrætur með bráðnu
steinseljusmjöri og með þessu ágætt
Rínarvín af góðum árgangi. Þær sögðu mér
að vínið kæmi frá frægum vínsala sem hefði
séð ijölskyldunni fyrir víni í meir en hundr-
að og fimmtíu ár. Cordelía, yngri systirin
ógifta, drakk alltaf vín með mat, en eldri
systir hennar drakk heldur ölkelduvatn.
Samræðumar vom iíflegar og stóðu alla
máltíðina. Áhuginn var gagnkvæmur. Þær
höfðu áhuga á íslandi og rannsóknum
mínum og ég var alveg dáleiddur af þeim
þegar þar var komið sögu. Ég heillaðist af
talsmáta þeirra, tiginmannlegri framkomu
og aðlaðandi viðmóti og allt gerðist þetta í
umhverfí sem var svo mjög á skjön við
umheiminn að mér leið eins og ég hefði
ferðast aftur í tímann og tæki þátt í raun-
vemiegri sögulegri uppákomu.
Þegar við höfðum borðað ábætinn, sem
var bakað epli, fómm við í bókaherbergið,
þar sem kaffí var borðið fram. Það var stórt
herbergi með háum veggjum sem vom þakt-
ir bókahillum frá gólfi til lofts, og í þeim
vom vel bundnar sígildar enskar og þýskar
bækur. Á slitnum gylltum kjölum mátti enn
lesa nöfn GoetheSj Schillers, Heines,
Uhlands og annarra. I hiliunum á móti bám
bækumar nöfn Shakespeares, Mariowes,
Scotts, Shelleys og Byrons en ég komst
seinna að því að gestgjafar mínir höfðu
lært ensku af þessum höfundum. Innan um
húsgögn frá 18. og 19. öld stóðu brot af
griskum myndverkum úr marmara og róm-
verskar bronsstyttur. En mest áberandi var
stórt olíumálverk af silfursmið, eftir Nicoias
de Largilliére (1656—1746) í stómm gyllt-
Marie
og Georg
Berna,
1864.
Þýzku systurnar, sem frá er sagt í
greininni, erfðu þennan mann ogþær
gáfu safninu Þingvallamyndina.
um ramma, sem stóð á málaratrönum. Þar
hjá stóð flygill og yfir miðju lyklaborðinu
mátti lesa í fölnaða gullstafi „Grotrian-
Steinweg 1909“. Þær sögðu mér að á yngri
ámm hefði Gordelía verið píanóleikari og
María ljóðasöngvari. Þær héldu oft tónleika
saman í kastalanum. Þær tóku fram gamla
gestabók þar sem dagsetningar þessara við-
burða vom skráðar. Þær tóku síðan fram
eldri gestabækur, þar sem sjá mátti nöfn
gesta frá miðri síðustu öld og fyrr. Kápur
bókanna vom skreyttar með bronsflúri og
í þeim vom ekki aðeins ljóð og textabrot,
heldur vatnslitamyndir og teikningar sem
frægir gestir fortíðarinnar höfðu skilið eft-
ir. Meðal nafna hertoga og hertogaynja var
skrifað nafn ekkjunnar Klöm Wieck Schu-
mann. Þær sögðu að þar sem hún hefði
verið íjölskyiduvinur hefði hún verið tíður
gestur í kastalanum. Á síðari ámm spilaði
Elíse, ein Schumann-bamanna átta, sem var
snjall píanóleikari eins og móðirin, oft undir
þegar Maria söng hin frægu sönglög föður
hennar. En þegar ég spurði Cordeiíu hvað
hún hefði leikið mest, svaraði hún fljótt
„Mozart, auðvitað." í nokkra áratugi hafði
þó ekkert heyrst frá gamla Steinweg-píanó-
inu, allt frá því liðagigtin lék hendur gamla
píanistans svo grátt. Hljóðfærið hafði verið
þögult í mörg ár og útsaumaður silkidúkur
iá yfir lyklaborðinu eins og sorgarbúningur,
tii þess að vemda fflabeinsnótumar fyrir
sólargeislunum.
Það rann loks upp fyrir mér að gestgjaf-'
ar mínir höfðu alveg fengið mig til að gleyma
tilganginum með heimsókninni. Ég þurfti
að spyrja spuminga um Þingvallamyndina
sem þær höfðu gefið safninu. Hvemig komst
hún í þeirra eigu og af hveiju höfðu þær
látið hana frá sér? Eldri systirin sagði að
þær hefðu gefið safninu myndina af því það
væri í fæðingarborg listamannsins. Myndin
hefði verið lengi í eigu ættarinnar þegar
þær fæddust og hefði hangið á veggjum
kastalans frá því skömmu eftir að hún var
máluð á íslandi. Þær sögðu einnig að lista-
maðurinn, Heinrich Hasselhorst, hefði verið
félagi í leiðangri sem farinn var árið 1861
til Islands, Jan Mayen og Noregsstranda
en ungur vísindamaður að nafni Dr. Georg
Bema hefði skipulagt og fjármagnað leið-
angurinn. Dr. Bema hefði einnig fengið til
fararinnar, auk listamannsins, nokkra
þekkta vísindamenn þess tíma. (Þeir vom
Alexander Gressly, dýrafræðingur, Alex-
ander Herzen, læknir og lífeðlisfræðingur,
og Carl Vogt, svissneskur náttúmfræðingur
og rithöfundur, sem síðar skrifaði bókina
„Nord-Fahrt" sem var frásögn af ferðinni.)
Skömmu eftir að Dr. Bema sneri aftur frá
íslandi kvæntist hann Marie Christ, móður-
systur þeirra. Og það var hennar vegna, sem
systurnar tvær urðu loks einkaerfmgjar að
kastalanum og landeignum sem honum
fylgdu. Það var einmitt Bema-leiðangurinn,
sem segir frá í bók Vogts, sem ég var að
rannsaka og það rann upp fyrir mér að ég
hafði fyrir tilviljun komist í samband við
einu eftirlifandi erfíngja Georg Bema.
Auk málverksins sem hafði leitt mig á
þeirra fund höfðu þær átt annað málverk,
sem hafði birst í bók Vogts, eins og Þing-
vallamálverkið. Það sýnir tvær ungar konur
á hestbaki í íslenskum búningi, þær em á
leið frá býli í nánd við Reykjavík, sem sést
í bakgmnni. Málverkið hékk alltaf í vinnu-
stofu Dr. Bema, yfir skrifborði hans en
systurnar seldu það á uppboði á þrenginga-
tímunum upp úr 1930. (Víðtækar tilraunir
til þess að fínna verkið hafa verið árangurs-
lausar og nú er talið að verkið, ásamt
skjölum uppboðshaldarans, hafi farist í loft-
árásum seinni heimsstyijaldar). Þær sáu
kannski svipbrigði mín við þessar fréttir,
því þær sögðu að þær ættu hinsvegar annan
hut frá íslandi, sem ég hefði kannski áhuga
á. Þær afsökuðu sig síðan og yfírgáfu her-
bergið.
Einn og yfirgefínn skoðaði ég bókasafnið
og þá athyglisverðu hluti sem þar var að
finna. Auk sígildra bókmenntaverka og
brota af grískum og rómverskum marmara-
styttum vom þær einnig nokkuð ítölsk
málverk máluð á tré. Til hliðar við eitt slíkt
verk sá ég að hékk upplituð eftirprentun
af hinu fræga málverki Bocklins „Eyja hinna
dauðu“. Undarlegt hugsaði ég með mér,
hvað er upplituð 19. aldar eftirprentun að
gera í herbergi þar sem aðeins vora upphaf-
leg málverk?
Það liðu aðeins fáeinar mínútur áður en
konumar komu ofan af efri hæðunum og
bám hvor sinn pappakassann. Þær lögðu
þá á sófann og tóku utan af þeim. „Þetta
keypti Bema á Islandi," tilkynnti frú Somm-
erhoff um leið og hún tók íslenskan
kvenbúning. Hann var úr svörtu ullarefni
og flaueli, þar vom pils, kragi og treyja,
fagurlega skreytt með útsaumi úr silfur-
þræði. Ur hinum kassanum dró systir
hennar upp langt flauelsbelti, sem var sett
r