Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1987, Blaðsíða 15

Elztu menn mundu ekkiannað eins: Flutningaskip strandað íísnum á Saxelfi í
Þýzkalandi.
á vetrum mikil. Því verður allkalt, en þrátt
fyrir allt er stutt síðan þetta loft var hlýtt.
Sé hins vegar farið alveg austur fyrir fyrir-
stöðuna er komið inn í kaldan loftstraum
úr norðri. Bæði gerir fyrirstaðan það að
verkum að óvenju norrænt loft er í takinu
og einnig sér hún til þess að beina því
óvenju langt suður á bóginn.
Þegar fyrirstaðan slitnar alveg úr beinu
sambandi við hlýja loftið minnka hitaaf-
brigði heldur. Hlýja svæðinu vestan í fyrir-
stöðunni er ekki lengur séð fyrir hlýju lofti
að sunnan og það kólnar smám saman.
Langir góðviðriskaflar hér á vetrum eru
gjarnan tengdir fyrirstöðuhæðum.
Kuldarnir í Evrópu
A 3. mynd má sjá dæmi um loftstrauma
einn daginn í janúarkuldakastinu í Evrópu.
Á myndinni sést hvemig hlýja loftið hefur
skotið upp kryppu langt norður í höf. Hlý-
indi em á Islandi, Norðaustur-Grænlandi
og jafnvel norður undir Svalbarða (suma
dagana náði hlýja loftið líka þangað). Inn
á Eystrasaltssvæðið streymir hins vegar
kalt loft frá Rússlandi norðanverðu. Sé litið
á mynd 1 sést hvemig þetta ástand er nán-
ast þveröfugt við það sem venjulegt er. Til
viðbótar kemur að sól er lágt á lofti á þess-
um árstíma og útgeislun mikil í björtu veðri
og snævi þakinni jörð.
Fyrirstaða sem þessi getur verið ákaflega
þrálát, því að hlýja loftið í henni blandast
seint loftinu utanvið. Eyðing fyrirstöðu get-
ur orðið með ýmsum hætti. Stundum slitnar
smám saman úr henni, stundum kólna fyrir-
stöður hægt upp og eyðast og stundum eru
þær gripnar inn í nýjar fyrirstöður sem
myndast í nágrenninu.
Eins og fram hefur komið hafa fyrirstöð-
ur mikil áhrif á veðurlag hérlendis, bæði til
góðs og ills. Hefði þessi fyrirstaða í Noregs-
hafi myndast 30—40 lengdargráðum vestar
hefðum við mátt búa við norðaustanáttina
í háloftunum. Það hefði þó ekki þýtt sams
konar kulda og var við Eystrasalt, því opið
haf er fyrir norðaustan land og yfir því-
hefði loftið hlýnað talsvert. Hvað óheppileg-
astar fyrirstöður fyrir okkur eru staðsettar
við eða yfir sunnanverðu Grænlandi. Þá er
norðvestanátt í háloftum yfir Islandi og
dregur hún ómengað heimsskautsloft suður
með norðaustanverðu Grænlandi í átt til
íslands. Sé einnig hafis hlýnar slíkt loft lítið
á leiðinni. Þannig var veðurlagi einmitt
háttað frostaveturna 1881 og 1918.
En dálítið er undarlegt að hlýtt loft á
villigötum skuli valda slíkum kuldum. En
þannig er það.
Góðkunningi okkar íslendinga, hæðin
yfir Grænlandi, er oftast ekki fyrirstöðuhæð
heldur af dálítið öðrum rótum runnin. Hins
vegar eru flest rigningarsumur á Suður-
landi afleiðing af þrálátri fyrirstöðuhæð yfír
Bretlandseyjum.
Yfirlitstölur um kuldana í Evrópu liggja
ekki fyrir, en ætlunin er að líta nánar á þær
á þessum vettvangi þegar þær berast.
Höfundur er veðurfræöingur og starfar á Veð-
urstofu islands.
Ryszard Krynicki
Ekki hugmynd
Tileinkað Adam Michnik
Jón Gunnarsson þýddi
Likast til var lífsreynslan takmörkuð,
böm vorum við. Hitt vissum við þó,
að lygum áttum við að trúa.
Og ekki höfðum við hugmynd um, hvað við þráðum
annað en sannleika, mannréttindi,
þá, þegar við komum saman á Iitla toiginu
við minnisvarða þjóðskáldsins okkar,
hans, sem einu sinni var ánauðugt bam
og sekur útlagi.
Og við fengum okkur að reykja
og kveiktum okkur í með dagblaðalygunum.
Og sígarettumar reyktum við
þótt þær væru eibur líkömum okkar.
dagblöðin brenndum við.
Þau, sem eitrað höfðu sálir okkar.
Og stjómarskrána okkar lásum við
og mannréttindaySrlýsinguna
og ekki höfðum við hugmynd um,
að mannréttindi kynnu að reynast
svo ósamræmanleg hagsmunum sambotgara okkar.
Og ekki hafði okkur órað fyrir,
að hægt væri að senda svo marga brynvagna
gegn saklausu fólki,
gegn okkur, þessum bömum,
sem ekld áttum önnur vopn en hugmyndimar,
sem við höfðum lært í skólanum:
Já, hugmyndimar sem okkur hafði verið kennt
að gieyma í skólanum.
Við áttum að vopni hugmyndir þjóðskáldsins okkar:
þarna stóðum við hjá minnisvarðanum
og aldrei hafði okkur komið til hugar
að hægt yrði að kæfa slíkar hugsjónir
í ræðuhöldum kúgaranna, árásargreinum,
lygaflaumi, í vægðariausum atlögum
þessara stríðöldu, sjálfumglöðu valdhafa.
Og aldrei kom okkur til hugar,
að þeir fiillorðnu mundu ekld trúa okkur,
heldur þessari margtuggnu lygi,
að hægt sé að bregða striki ySr allt,
að hægt sé að gleyma öllu
og láta eins og ekkert haS gerst
Og ekki óraði okkur fyrir því,
að það, sem við ættum í vændum,
yrði verra, en allt sem við höfðum óttast mesL
Og þá höfðum við ekki hugmynd um,
að það er ijandsemi við náungann
að leggja hluti á minnið.
Og ekki áttum við von á,
að þótt við lifum hér og nú,
yrðum við að láta sem við lifðum
á öðrum tímum og öðrum stað
og beijast gegnum jámbenta þokumóðu
við svipi hinna framliðnu.
Ljóð Ryszard Krynickis heyra til „neðanjarðarbókmenntum" í Póllandi um þessar mundir. Hann
er fæddur í Kraków 1946: kvæðið sem fylgir er ort (1983) til vinar hans Adams Michnik, sem
sætt hefur fangelsun fyrir störf sín í þágu Einingar og hefur ósjaldan veriö nefndur ( fréttum
undanfarið. Staðurinn sem vitnað er til i kvæðinu, er aðaltorgið í gamla bænum í Kraków. Þar
er minnisvarði þjóðskálds Pólverja, Adams Mickiewicz.
Til tónlistarinnar
An die Musik eftir Franz von Schober
Helgi Skúli Kjartansson þýddi
Þú dýra list. Ég. dapur mörgu sinni
hlaut drúpa höfði í lífsins iðusveim,
uns þú gafst anda og yl þinn sálu minni,
lést opinn nýjan, betri og fegri heim —
lést opinn bjartan betri heim.
Oft harpan þín af höfgum slegin trega,
oft hljómur gleðifagur benti mér
frá drunga heims til drottins himinvega.
Ó dýra list, hve bljúgur lýt ég þér.
0 dýra list, ég þakka þér.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. FEBRÚAR 1987 15