Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1987, Blaðsíða 14

Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1987, Blaðsíða 14
í V u R KULDARNIR í EVRÓPU EFTIR TRAUSTA JÓNSSON K uldarnir í Evrópu nú í janúar hafa verið al- gengt fréttaefni fjölmiðla. Hér á eftir verður leitast við að skýra þá að nokkru. Hiti lækk- ar frá hitabeltinu til pólanna. Hitafall þetta er þó ekki jafnt, heldur eru svæði í tempruðu beltunum þar sem hiti fellur tiltölulega mik- ið á mjóu belti. Þetta belti kallast meginskil. Meginskilin breytast frá degi til dags og hlykkjast um norðurhvelið. Dæmi um þetta má sjá á mynd 1, sem sýnir legu megin- skila dag einn í nóvember fyrir nokkrum árum. í raunveruleikanum eru þó alltaf nokkur svæði þar sem skilin eru fremur óljós. Á meginskilunum, sem sjá má á mynd- inni, er vindátt alls staðar vestlæg. Hringur- inn kringum heimskautið er engan veginn jafn, heldur eru á honum bylgjur. Hegðan þessara bylgja er háð ýmsu sem ekki er hægt að taka hér til umfjöllunar, en í stuttu máli má segja að þær berast gjaman frá vestri til austurs, rísa og hníga. Einnig eru bylgjumar á hringnum mismargar. Alloft gerist það að bylgja rís mjög og jafnvel svo að hún slitnar frá meginskilunum. Dæmi um þetta má sjá á mynd 2. Fyrirstöður Á myndinni má í fyrsta lagi sjá hvemig hlýtt loft getur myndað hlýjan hól inni í kalda loftinu (a) og sömuleiðis hvemig kalt loft getur lokast inni í því hlýja (b). Hlýju hólamir koma fram sem hæðir á hálofta- kortum og nefnast þessar hæðir fyrirstöður. Ástæða nafnsins er sú að hæðir þessar hindra eðlilegan gang hæða og lægða við jörð austur á bóginn. Fyrirstöðuhæðir kom mjög við sögu tíðarfars hérlendis og raunar um bæði tempmðu og heimskautabeltin. Köldu svæðin sem lenda inni í þeim hlýju eru gjaman kölluð kuldapollar eða afskom- ar lægðir, því lægðir fylgja þeim í háloftun- Á brautarstöðvum neðanjarðarlestanna íParís leitaði fjöldi af útigangsmönnum og húsnæðislausu fólki skjóls, - en einn- ig þar var vitaskuld grimmdarkuldi. um. (Kuldapollar myndast einnig oft inni í kalda loftinu, en það er önnur saga.) Eigin- legar afskomar lægðir eru ekki algengar hérlendis. Meðan vestanáttin hlykkjast fyrirstöðu- laust helst veðurfar nokkuð í eðlilegum skorðum, en um leið og bylgjur fara að fest- ast á óvenjulegum stöðum gerist veðurlag afbrigðilegt á einn eða annan hátt, jafnvel þótt um eiginlega fyrirstöðu sé ekki að ræða. Nú er það svo að fjallgarðar hafa áhrif á vestanáttina í háloftunum auk þess sem lönd og höf skiptast á. Þetta veldur því að fyrirstöður eru misalgengar á leið vestanáttarinnar. Fyrirstöðumar eru misstórar, en mjög gjaman ná þær yfir t.d. alla Skandinavíu. Líftími þeirra er misjafn, stundum aðeins 3—4 dagar, en stöku sinnum lifa þær í hálf- an mánuð eða meira. Þær geta þannig viðhaldið óvenjulegum loftstraumum í all- langan tíma. Veður í fyrirstöðum Lítum nú á veður í kringum fyrirstöðu og lítum á mynd 2. Þar má sjá línu sem merkt er V-Á (vestur-austur) og nokkra punkta á henni, sem merktir eru tölustöfum. Punktur 1 er talsvert vestan við fyrirstöð- una, þar er vindur þó suðlægur í háloftunum, en punkturinn er í kalda loftinu. Sé haf undir hitar það loftið upp að neðan og það verður mjög óstöðugt. Lægðir ganga þarna til norðurs hver á fætur annarri. í punkti sem merktur er með tölstafnum 2 er hins vegar hlýtt loft yfir. Stundum getur kalt loft þó komist undir, en allt er þetta loft komið að sunnan, lægðagangur alllangt vestur undan og suðlæg hlý átt ríkjandi með því hæglátara veðri sem nær dregur miðju fyrirstöðunnar. í punkti 3 er fyrirstað- an hins vegar farin að draga að loft úr norðri. Þetta loft er tiltölulega þurrt og stöð- ugt og veður því oftast bjart og útgeislun a i kalt ii kalt f \ vJ -h á... \.A / Wýtt \ iii (E) k —" "" hl" b • k h ' II V h iii k Mynd 1. Dæmigerðlega meginskila á norðurhveli. Mynd 2. Riss af myndun fyrirstöðuhæðar (efri myndröð) og afskorinnar lægðar (neðri myndröð). Orvarnar sýna stefnu loft- strauma. Norður er upp á myndunum. 14

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.