Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1987, Blaðsíða 7

fóstrunum komið fyrir í móðurlífí konunnar
heldur er sumum þeirra eytt. Slíkt er ekk-
ert annað en fóstureyðing og með öllu
óheimilt. Rannsóknir á slíkum fóstrum eru
óheimilar ef þær stofna lífí þeirra í hættu.
Læknar og vísindamenn mega ekki taka í
sínar hendur réttinn til að ákveða, hveijir
skuli lifa og hveijir skuli deyja.
Ekki má gera líffræðilegar eða erfða-
fræðilegar tilraunir með mannsfóstur, t.d.
fíjóvga saman kynfrumur manna og dýra,
láta dýr ganga með mannsfóstur eða búa
til „gervilíf" fyrir ftjóvgað egg. Hver ein-
staklingur á rétt til að vera getinn og
fæddur í hjónabandi. Ekki má heldur reyna
að koma til leiðar kynlausri æxlun, t.d. með
frumuklofningu og sömuleiðis ekki reyna
að hafa áhrif á litninga fósturs eða kyn
hins ófædda bams. Allt slíkt stríðir gegn
þeirri virðingu sem skylt er að bera fyrir
mannslífínu.
2. kafli leiðbeininganna fjallar
um afskipti af fímgnn manna.
Með orðunum „tæknitímgun" eða „tækni-
fíjóvgun“ er átt viið aðferðir til að koma
getnaði til leiðar án samfara karls og konu.
Við glasafijóvgun er ftjóvguðum eggjum
eytt. Eggin eru að jafnaði numin úr líkama
móðurinnar, fijóvguð og alin í tilraunaglasi
um skeið. Þeim eggjum, sem ekki er komið
fyrir í móðurlífínu, er venjulega eytt eða
þau eru fíyst. Að baki eyðingu slíkra fóstra
býr sami hugsunarháttur og ræður við fóst-
ureyðingu.
Vegna virðuleika foreldra og bama á
getnaður nýrrar manneskju að eiga sér stað
í samförum karis og konu sem elskast og
gefa sig hvort öðru í tryggð og sameinast
sköpunarmætti Guðs. Bamið er ávöxtur
þessa. Þennan rétt ber að virða. Bamið á
heimtingu á umönnun frá getnaði hjá for-
eldrum sínum. Velferð fjölskyldunnar er
undirstaðan að velferð samfélagsins.
Tæknifijóvgun með kynfrumu a.m.k. eins
ótengds aðila er andstæð einingu hjóna-
bandsins. Með slíkri ftjóvgun em hin
sérstöku tengsl foreldranna rofín og hún
er andstæð rétti bamsins, sviptir það for-
eldratengslum og getur hindrað þroska þess.
Hún er andstæð þvf hlutverki foreldranna
að geta og ala upp sitt eigið bam.
Slík fíjóvgun samrýmist ekki réttu sið-
gæði. Hún er ekki heldur heimil ekkju eða
ógiftri konu.
„Leiga á móðurkviði" er óheimil af sömu
ástæðu og tækniftjóvgun. Með henni er
sneitt hjá skyldum móðurástarinnar, hjú-
skapartryggðinni og ábyrgu móðurhlutverki
og hún veldur andlegum, líkamlegum og
siðrænum vanda hjá viðkomandi Qölskyldu.
Kirkjan kennir að hjónabandið sé óijúfan-
legt og vilji Guðs. Því fylgir eining og
tímgun. Vegna samfara karls og konu verð-
ur til nýtt líf og þau tvö verða faðir og
móðir. Tengslin milli einingar og tímgunar
í hjúskaparlífinu em óijúfanleg og því má
ekki aðskilja ætlun til getnaðar og samlíf
hjónanna.
Enda þótt kynframur hjónanna séu notað-
ar til tæknifijóvgunar, er verið að koma til
leiðar getnaði sem ekki er ávöxtur samfara
og er hann því hliðstæður getnaðarvömum
að því leyti að höfuðatriði hjónabandsins,
eining og tímgun, em aðskilin. Getnaður
er því aðeins siðferðilega réttmætur að hann
sé ávöxtur samfara í hjúskap.
Hjónin gefa sig hvort öðm, tjá ást sína
með tungumáli líkamans og gera sig með
því reiðubúin að taka á móti gjöf lífsins,
að verða faðir og móðir. Upphaf mannsins
er tengt andlegri og líkamlegri sameiningu
foreldra í hjónabandi. Prjógvun utan líkam-
ans er svipt því gildi sem tjáð er í tungumáli
Ifkamans.
Bamið er ávöxtur ástar foreldranna en
ekki framleiðsluvamingur lækna og líffræð-
inga. Koma bams í heiminn má ekki vera
komin undir tækniframfömm. Tengslin milli
getnaðar og samfara em mjög mikilvæg.
Löngun hjóna til að eignast bam er fylli-
lega réttmæt en tæknifijóvgun getur ekki
komið í staðinn fyrir samfarir. Að því hefur
verið spurt hvort ekki sé heimilt að grípa
til tækniftjóvgunar með kynfrumum foreldr-
anna þegar engin önnur leið virðist fær.
Löngunin til að eignast bam er þó ekki
nóg til þess að hægt sé að meta tæknifíjóvg-
un sem réttmæta. Ekki er hægt að færa
siðferðisgildi hjónabandsins yfir á slíka að-
gerð.
Mannvemr tortímast við tækniftjóvgun
og það jafngildir fóstureyðingu. En þótt
hægt væri að útiloka fósturdauðann, skilur
tækniftjóvgunin getnaðinn frá samfömnum.
Þá fer fijóvgunin fram utan við líkami hjón-
anna og þá er undir þriðja aðila komið hvort
ftjóvgun tekst eða ekki. Það er andstætt
virðuleika hinnar nýju persónu að tækni
ráði upphafi hennar og örlögum. Þar er
hvorki fyrir hendi sú athöfn eða vilji sem
ávöxturinn á að spretta upp af.
Kirkjan lítur svo á að samfarir elskandi
hjóna sé eina athöfnin sem sé þess verð að
koma getnaði til leiðar. Þess vegna samrým-
ist tæknifijóvgun aldrei siðalögmálinu,
jafnvel þótt fijóvguðum eggjum sé ekki
eytt eða sjálfsfróun viðhöfð til að ná sæðinu.
Enda þótt sú tækniftjóvgun, sem fram-
kvæmd er með kynfrumum foreldra, sé
ekki eins neikvæð og sú þar sem kynfrumur
ótengdra em notaðar, þar sem fyrir hendi
er hjúskapur og fjölskylda til þess að búa
baminu eðlilegt umhverfi og uppeldi, er
kirkjan andvíg slíkum getnaði af siðfræði-
legum ástæðum, jafnvel þótt allt sé gert til
að koma í veg fyrir deyðingu fóstra. Engu
að síður á hvert það bam sem í heiminn
fæðist að vera velkomið sem lifandi gjöf
Guðs og njóta kærleiksríks uppeldis.
Því aðeins er hægt að fallast á tækni-
fijóvgun með kynfrumum hjóna að tækniað-
gerðin komi ekki í stað samfaranna heldur
auðveldi náttúrlega afleiðingu þeirra. Slík
hjálp stangast ekki á við siðalögmálið.
Astæðan fyrir höfnun tæknifijóvgunar er
aðskilnaður getnaðar og samfara.
Læknishjálp ber að meta eftir því að hve
miklu leyti hún er fólki til góðs, andlega
og líkamlega, ekki eftir því hveiju hún get-
ur komið til leiðar. Læknirinn á að hjálpa,
hann er í þjónustu persónanna en má ekki
ráða yfír þeim eða örlögum þeirra.
Allir þurfa á læknishjálp að halda nú á
dögum en þess verður að krefjast að virðu-
leiki þess sem hjálpað er sé ekki skertur,
ekki síst þegar um nýja mannvem er að
ræða. Því er eindregið mælst til þess við
kaþólska lækna og vísindamenn, svo og
hjúkmnarlið í kaþólskum sjúkrahúsum, að
þetta fólk sýni fulla virðingu og siðgæði í
umgengni við mannsfóstur og getnað.
Allir verða að skilja þjáningar þeirra hjóna
sem ekki geta eignast bam eða em hrædd
við að eignast fötluð böm, en hjónabandið
veitir fólki ekki rétt til að eignast bam,
heldur rétt til þeirrar athafnar sem að jafn-
aði leiðir til bameignar. Bamið er ekki
hlutur sem menn geta átt eins og hvem
annan grip heldur dýrmæt gjöf Guðs og lif-
andi vitnisburður um ást foreldranna.
Ófijósemi er þung byrði og ber samfélagi
hinna trúuðu að létta viðkomandi hjónum
hana eftir því sem auðið er. Æskilegt væri
að slík hjón ættleiddu bam eða tækju þátt
í uppeldisstörfum og aðstoð við aðrar fjöl-
skyldur eða fötluð böm.
Vísindamenn em hvattir til þess að halda
áfram rannsóknum sínum á því, hvemig
hægt sé að hjálpa fólki í þessum vanda inn-
an þeirra takmarka sem sjálfsvirðing for-
eldranna og virðingin fyrir verðandi bami
setur þeim.
3. kafli leiðbeininganna fjallar um
siðalögmálið og borgaraieg lög.
Allir saklausir menn eiga heimtingu á að
lifa og eiga Qölskyldu, enda byggist sam-
félagið á því.
Nýjar aðferðir í læknisfræði og líffræði
útheimta því að löggjafí og löggæsla hafí
eftirlit með þeim svo þær vinni samfélaginu
ekki tjón. Eftirlit fagmanna sjálfra er ekki
nægilegt. Löggjafínn verður að vera á verði
svo að vísindamenn taki ekki í sínar hendur
stjóm heimsins og byggi hana á líffræðileg-
um uppgötvunum og „framföram". Þær
gætu leitt til valdbeitingar og brota gegn
jafnrétti, virðuleika og réttindum manna.
Borgaraleg lög eiga að tryggja velferð
manna og vemda gmndvallarréttindi þeirra,
frið og siðgæði. Þau geta þó aldrei leyst
samviskuna af hólmi. Stjómvöld verða að
virða og viðurkenna óafsalanleg persónu-
réttindi svo sem réttinn til lífs og líkama
frá getnaði til grafar, svo og réttinn til hjú-
skapar og fjölskyldu og rétt bamsins til
getnaðar, meðgöngu, fæðingar og uppeldis
. hjá foreldmm.
í sumum ríkjum hefur löggjafínn heimilað
kúgun saklausra. Það er sama og neita
mönnum um jafnrétti fyrir lögum. Ef ríkis-
valdið annast ekki réttindi þegnanna, er
grafíð undan máttarstoðum ríkisins. Stjóm-
völd mega því ekki fallast á tilurð einstakl-
inga með aðferðum sem gætu stofnað þeim
í fyrirsjáanlegan háska.
Ófætt bam á heimtingu á vemd og virð-
ingu frá getnaði og verður löggjafinn að
leggja refsingar við öllu ofbeldi gegn rétti
bamsins. Banna verður stranglega að til-
raunir séu gerðar á mannsfóstmm eða að
þeim sé eytt eða spillt undir því yfírskini
að þeim sé ofaukið eða þau geti ekki þrosk-
ast á eðlilegan hátt. Fjölskyldunni ber að
tryggja þá lagavemd sem hún á heimtingu
á. Löggjafínn má ekki heimila þær aðferðir
við tæknifijóvgun sem svipta bam og for-
eldra þess réttindum sem þau eiga heimt-
ingu á, vegna hagsmuna þriðja aðila, svo
sem lækna, líffræðinga eða valdhafa í efna-
hags- eða stjómmálum. Lög mega ekki
heldur heimila þeim, sem ekki em í löglegu
hjónabandi, að gefa hver öðmm kynfrumur.
Þau verða líka að banna fósturbanka, getn-
að með sæði látins manns og leigu á
móðurlífí.
Stjómvöldum er skylt að tryggja að borg-
araleg löggjöf miðist við siðalögmálið á sviði
mannréttinda, mannlífs og fjölskyldu. Víða
hafa þá fóstureyðingar verið heimilaðar að
lögum og óvígð sambúð fólks verið látin
óátalin. I slíkum löndum mun torvelt að
tryggja virðingu fyrir þeim gmndvallarrétt-
indum sem fjallað er um í þessum fyrirmæl-
um. Vonandi tekur ríkisvaldið í þeim löndum
ekki á sig þá ábyrgð að auka á þetta rang-
læti og skaða með því samfélagið. Þess ber
að vænta að þjóðir og ríki geri sér grein
fyrir vandanum og gefí út lög sem séu rétt-
látari og sýni mannlífinu og fjölskyldunni
meiri virðingu.
Allir þeir sem hafa góðan vilja verða að
leggja sig fram, hver á sínu sviði, til þess
að endurbætt verði sú löggjöf sem brýtur í
bága við siðalögmálið, svo að óviðunandi
athafnir verði ekki lengur leyfðar. í niður-
lagsorðum leiðbeininganna er bent á að
með þessum ieiðbeiningum sé Stjómardeild
trúarkenninga að gegna þeirri skyldu sinni
að styðja og veija kenningar kirkjunnar í
alvarlegu máli. Hún skírskotar til allra
þeirra sem geta haft áhrif á mótun sam-
visku og skoðana manna, til vísindamanna
og lækna, lögmanna og stjómmálamanna
að gera sér grein fyrir að fyrirlitning á lífi
og ást, og krafan um að fá að ráða upp-
hafí og örlögum manna, er ósamrýmanleg
viðurkenning á virðuleika mannsins og
trúnni á Guð.
Stjómardeildin heitir sérstaklega á guð-
fræðinga og siðfræðinga að rannsaka í
síauknum mæli og kynna hinum trúuðu það
sem kirkjan kennir um kynferðismál og hjú-
skaparmál. Kirkjan vill vernda manninn
fyrir þeim öfgum sem hann getur haft í
frapmi og minna hann á gildi hans.
í ljósi sannleikans um gjöf mannlegs lífs
er öllum boðið að taka á sig þá ábyrgð sem
öllum ber, til þess að líta á alla, jafhvel hin
smæstu böm, sem náunga sína, að hætti
miskunnsama Samveijans. Þar eiga við orð
Krists: „Sannlega segi ég yður, það allt, sem
þér gjörðuð einum minna minnstu bræðra,
það hafið þér gjört mér.“
Yfirmaður Stjómardeildar trúarkenninga, Joseph
Ratzinger kardináli, bar fikjal þetta undir dóm
Jóhannesar Páls II páfa og allsherjarfund deildar-
innar og hlaut það samþykki. Var það sfðan
undirskrifað af kardínálanum og Alberto Bovene
erkibiskupi.
Torfi Ólafsson er formaður Félags kaþólskra
leikmanna.
BIRGITTA HALLDÓRSDÓTTIR
Mánudags-
morgunn
Gamall maður í strætó
með kaffibrúsa í tösku
á leið til vinnunnar.
Slitinn af langri vinnu
fyrir brauði.
I töskunni er samlokan
sem gamla konan smurði.
Það er mánudagsmorgunn.
Vagninn stöðvast
fólk streymir inn,
enginn segir „Góðan daginn“
Nema gamli maðurinn.
Tvær unglingsstelpur skríkja
og pískra saman.
Onnur segir:
Sjáðu hvað karlinn er skrítinn.
Góðan dag.
Valdhaf-
inn
Spaðakóngurinn
heldur að hann sé mestur.
Foríngi spilanna
enginn annar sé meiri.
Hann geti stjórnað
heiminum.
Spaðakóngurinn
veit ekki hvað er lýðræði.
Heldur að lífíð sé völd.
Drottningin hans er heimavinnandi hús-
móðir.
Því hann er mestur
og skipar fyrir.
Spaðakóngurinn
vinnur hvetjar kosningar.
Lágu spilin
hefur hann í vasanum.
Þó spaðaásinn eigi að heita
forseti,
ræður hann engu.
Spaðakóngurínn
bíður rólegur í bunkanum.
Hann veit fram í tímann.
Spaðaásinn kemur
til að biðja hann
að mynda nýja stjórn.
Höfundurinn er rithöfundur og húsmóðir á
Syöri-Löngumýri í Blöndudal.
JÓN STEFÁNSSON
Lazarus
sólin óbærílega heit
varla að nokkur megni
að varpa skugga
Rykugur hópur hefur safnast
við hellisopið og fáeinir mæddir
að velta steinflykkinu frá
hann klæðist hvítum kyrtli sem
lyktar einsog nýþveginn
og við hlið hans
dökkbrýndur að bíða mánans
þegar rykmökkurinn hefur loks
sest, hrópar hann:
„kom þú út“ og sjá;
hinn dauði kemur syfjulegur og
sléttrakaður með klút fyrir vitum
bölvar hitanum þrúgandi
og veltir steininum fýrír
á ný
Höfundurinn er við nóm í bókmenntafraeöi í
Háskóla íslands.
Egg tekið úr konu á spítala í Kiel.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. JÚLÍ 1987 7