Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1987, Blaðsíða 12

fr4 ir&rtFyorí
FTAT
I “•» « r n
i r
„íslenzk menning var um tíma rannsökuð sem einangrað fyrirbæri og álitið var
aðþar væri að finna ómengaða og staðnaða landnámsmenningu og landnemasam-
félag".
ferlis. Í greiningu og rannsóknamiðurstöð-
um hefur undantekningarlítið verið vand-
lega undirstrikað að allir þættir menningar
og samfélags séu jafn þýðingarmiklir fyrir
heildarmyndina, þó sumir s.s. efnahagsleg-
ir, vistfræðilegir og pólitískir þættir hafi
fengið gaumgæfílegri meðhöndlun en aðrir.
Af þessum orsökum, er félagsmannfræðin
talinn kostur sem getur sameinað þá ann-
ars nú talda ósættanlegu þætti þróunar-
rannsókna, menningu sem andstæðu við
hagkerfíð.
Fræðigreinin hefur beitt sér fyrir gagn-
rýni á pólitíska stjómun sem einblínir á
hagkerfið og sýnt fram á að hin bersýnilegi
og hlutlægi raunvemleiki sem t.d. Karl
Marx hélt fram, er ekki til. Hagkerfið getur
aldrei verið annað er hugmyndafræði. Hag-
kerfíð er hluti af menningunni, og öfugt,
því er bent á að þróunarleiðir þjóðfélaga,
til dæmis íslands, em ekki bundnar ein-
göngu við að það takist að leysa vandamál
sem upp kunna að koma innan hagkerfis-
ins, eða áframhaldandi hagvöxtur. Þróun
er spuming um heildarþróun á öllum sviðum
samfélags og menningar. Ef þessu er ekki
gefinn gaumur, hefur reynslan sýnt að af-
raksturinn er spennuástand eða misvöxtur
í samfélaginu þar sem hinar mismunandi
stofnanir rekast hver á aðra. Þetta getur í
versta tilfelli leitt af sér upplausn og eyði-
leggingu. Þess vegna verða stjómendur að
taka jafnt tillit til allra samfélagsþátta sem
em óijúfanleg heild.
Hagnýt Félagsmannfræði
Þegar talað er um hagnýta félagsmann-
fræði, er átt við hvaða bein not mismunandi
aðilar geta haft af rannsóknum og ráðgjöf
félagsmannfræðinga. í gegnum tíðina hefur
hið hagnýta gildi greinarinnar verið fólgið
í því að félagsmannfræðingar hafa hjálpað
sérfræðingum og embættismönnum við
framkvæmd landbúnaðar, heilsugæslu og
iðnþróunarverkefna, bæði heima og að
heiman.
í nútíma þróunarsamvinnustarfi notar
félagsmannfræðingurinn faglega þekkingu
sína til að rannsaka og greina þær sam-
félagslegu aðstæður sem viðkomandi
verkefni beinist að. Ef verkefni hafa gengið
illa eða mistekist hefur hlutverk félags-
mannfræðingsins verið að greina hvað er
að, og leggja fram tillögur um lausnir, sem
oftar en ekki hefur algerlega umsnúið við-
komandi verkefni.
í dag er þróunin innan þessa sviðs sú,
að félagsmannfræðingar starfa við hlið ann-
arra sérfræðinga og embættismanna við
skipulagningu á þróunarsamvinnuverkefn-
um og hjálparstarfí. Hlutverk félagsmann-
fræðinga er mikilvægt því reynslan hefur
sýnt að vestrænir sérfræðingar og embætt-
ismenn tala oft annað „mál“ en þeir sem
breytingarnar eiga yfír að ganga hvort sem
það eru þegnar í eigin löndum eða öðrum.
Mörg sorgleg dæmi vitna um að skrif-
borðslíkön og áætlanir þeirra eru ekki
aðgengileg fyrir fólk, og hafa eyðilagt við-
kvæmt jafnvægi, bæði heima fyrir og að
heiman. Þeir hafa einfaldlega útilokað hlut-
verk menningar og samfélags og hversu það
er afgerandi fyrir allt þróunarsamvinnu-
starf.
Annar nýtilkominn starfsvettvangur fé-
lagsmannfræðinga er bundinn hinum
stöðuga straumi flóttafólks til Evrópu. Hlut-
verk þeirra er að greina og gagnrýna þær
oft óraunverulegu hugmyndir sem við höfum
um fjarlægt fólk, og reyna að breyta þeim
til skilnings á menningu flóttafólks. í beinu
framhaldi starfa aðrir við að hjálpa flótta-
fólki til að samlagast okkar félagsgerð og
skilja menningu okkar.
Reynslan frá þróunarsamvinnustarfínu,
reynslan frá pólitískri og efnahagslegri
ákvarðanatöku heima fyrir, hefur opnað
augu margra stjómenda innan einka- og
ríkisgeira fyrir þeim möguleikum sem felast
í hagnýtum samfélagsrannsóknum.
Erlendis kemur þetta fram í sífellt stærri
hlut samfélagsvísinda við rannsóknir og
ráðgjöf, innan líknar og hagsmunasamtaka,
fyrirtækja og stofnana á vegum ríkis og
sveitarfélaga, og innan einkageirans.
Innan einkageirans hafa rannsóknir hag-
nýtra samfélagsvísinda einkum beinst að
endurskipulagningu innan fyrirtækja, rann-
sóknum á samskiptum við viðskiptamenn
og markaðsrannsóknum. Innan markaðs-
rannsókna hefur samstarf hinna hefð-
bundnu hagsýsluvísinda og hagnýtra
samfélagsvísinda gefíð sérlega góða raun.
Að beina sjónum að þáttum samfélags og
menningar við skipulagningu og útfærslu
vörukynninga að undanförnum ýtarlegum
samfélagsrannsóknum, að fara útfyrir hinn
mælanlega veruleika hefur undantekning-
arlítið verið til farsældar fyrir viðkomandi
aðila.
Þetta samstarf hefur aukist til muna eft-
ir að markaðir færðust fjær Vesturlöndum
og samkeppnin um markaðshlutdeild á ná-
lægum mörkuðum verður harðari. Hér er
um að ræða mjög áhugaverða og spennandi
nýbreytni, sem helst í hendur við hinar
breyttu forsendur sem hinum ýmsu hags-
munaaðilum er að verða ljós. Heimurinn
færist sífellt lengra inn á gólf hjá okkur
öllum, og þekking á samfélagsgerð og
menningu annarra þjóða og ekki síst eigin,
verður sífellt mikilvægari fyrir samskipti á
öllum sviðum, hvort sem það eru viðskipti
eða menningarsamskipti.
Hér er því um að ræða mörg og mismun-
andi starfssvið. Ég hef farið fljótt yfír sögu
og eflaust ekki staldrað nógu nákvæmlega
við á mörgum punktum að margra áliti sem
meira vita og meira vilja vita.
Félagsmannfræðin er í mínum huga sér-
stök blanda af háskólavísindum og hagnýtu
fagi sem getur nýst íslendingum jafnt innan
ríkis- sem einkageira.
Höfundurinn er cand. lic. og stundar rannsókn-
ir við Árósaháskóla í hagnýtri félagsmannfræði.
Víti líkast að
lenda í fangelsi
í Zambíu
Lundúnabúi á bezta aldri, Chris Bennett, 27
ára, hætti í vinnunni fyrir ári og hugðist ferð-
ast á puttanum alfrjáls um Afríku. Hann bjóst
við og vonaðist eftir ævintýrum og spenningi,
en þó ekki þeirrar tegundar, sem honum féll
í skaut í Zambíu. Þar hafa menn nefnilega
suður-afríska njósnara og skemmdarverka-
menn á heilanum. j Malawi hitti hann
Graham Crowthher, Ástralíumann í svipuð-
um hugleiðingum, og þeir urðu samferða
til Zambíu með það fyrir augum að skoða
hinn friðlýsta Luangwa dal og Viktoríu foss-
ana.
Þeir fengu far til Lusaka með Chris
Martin frá Nýja Sjálandi, sem kvaðst vera
upprennandi kaupsýslumaður. Þeir þrír fóru
sama kvöldið sem þeir komu til Lusaka á
skemmtistað, þar sem þeir gátu fengið að
borða og drekka. Kl. 2 um nóttina, það var
15. desember, þustu sex einkennisbúnir,
zambískir varðliðar inn á staðinn, beindu
byssum sínum að þremenningunum og tóku
þá höndum. Því var slengt framan í þá, að
þeir væru suður-afrískir njósnarar.
Bennett og Crowther héldu fram sakleysi
sínu í þijár vikur í varðhaldi í óþverralegum
fangelsum, en voru þá látnir lausir. Martin
var sakaður um að hafa tímasprengju í fór-
um sínum. Hann var dæmdur 5. febrúar sl.
í tveggja ára hegningarvinnu eftir að hafa
játað á sig sökina.
Chris Bennett hélt dagbók, meðan hann
varð að þola þessa raun, og teiknaði einnig
nokkrar myndir í fangelsinu.
Laugardag, 13. desember 1986
Einhver hávaði og læti urðu skyndilega
fyrir utan skemmtistaðinn og eftir tvær
mínútur var gamanið búið hjá okkur. Sex
vopnaðir varðliðar þustu inn um dyr salar-
ins, og eftir smástund vorum við komnir
út og urðum að leggjast á grúfu á gangstétt-
ina og rétta út alla anga. Það var farið um
okkur höndum og rifnir af okkur skórnir.
Byssum var beint að okkur úr öllum áttum.
Síðan var okkur skipað á fætur aftur og
troðið inn í bíl... Þetta var upphafið að
þriggja vikna martröð.
Nokkrar mínútur liðu áður en ég gat
heimtað að fá að vita af hveiju við hefðum
verið teknir fastir. „Þið eruð njósnarar fyrir
Suður-Afríku." Það var ekkert annað. Guð
minn góður, hver þremillinn var hér á seyði?
Mér var ýtt inn í annan bíl, og nú var Grah-
am horfinn. Önnur lögreglustöð og önnur
leit. Úrið og peningana. „Tæma vasana!"
Sokkana, skóna og beltið. Og um 4-leytið
að morgni fór ég í fyrsta sinn í fangelsi í
Zambíu.
Þungum dyrum var lokið upp og ég
skjögraði inn í kolsvart myrkur og hnaut
um sofandi hrúgöld. Það var þá, sem ég
mátti þakka fyrir að hafa innbyrt svo marga
bjóra, því að jafnvel kalt steingólfið kom
ekki í veg fyrir, að ég sofnaði út frá ruglings-
legum hugsunum, eftir að hafa hniprað mig
saman eins og þeir, sem fyrir voru.
En ég vaknaði við fyrsta hanagal og
reyndi að gera mér grein fyrir veruleikanum
í kringum mig. Þetta var drungalegur
/ fangelsisgarðinum. Sá sem lemlir þama inn úr dyrum, hefur engin mannrétt-
indi lengur.
Blásaklaus ferðamaður,
sem langar til að skoða
Luangwa-þjóðgarðinn og
Viktoríufossana, getur
komizt í hann krappan í
Zambíu, þar sem
útlendingar eru gjaman
gmnaðir um að vera
útsendarar og njósnarar
Suður Afríku. Og það er
ekkert grín að lenda inn
fyrir fangelsismúrana
þar eins og kemur fram
í þessari óhugnanlegu
dagbók.
Eftir CHRIS
BENNETT
12