Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1987, Blaðsíða 13

Yfirfullt fangelsi og ógeðslegt. Greinarhöfiindurinn hefur sjálfur teiknað eftir minni hluta af Ramwala-fangelsinu, sem
er víti líkast.
„klefi" á að gizka tæpir tveir sinnum fimm
metrar. Veggimir voru auðir nema hvað
sitthvað hafði verið krotað og rispað á þá,
svo sem „John morðóði var hér í 10
daga...“ „Fimm dagar án tilefnis í maí
1983“ og „hálfan mánuð fyrir landráð".
Megnan óþef lagði frá „salemi" klefans,
sem var ekki annað en renna. Ég áttaði
mig ekki á því fyrst, en þó fljótt, að hvítu
blettimir þar vom skríðandi maðkar.
Oþverrinn var alls staðar nálægur. Hvert
var ég kominn? Af hveiju er ég hér? Af
hveiju ég?
Fyrsta könnun dagsins var kl. 6. Tíu
skítugar mannverur risu upp af gólfinu.
„Afsakið, offíseri, gæti ég fengið að hafa
samband við brezka sendiráðið?"
!Nei. Það em engin sendiráð opin núna.“
„En seinna?"
„Já, seinna" ... Seinna! Ég vissi þá orðið
vel, hvað „seinna" merkir í Afríku, en það
er sama og að lofa engu. Ég minntist þeirr-
ar ráðleggingar sem ég hafði fengið að
forðast að lenda í fangelsi hvað sem það
kostaði. Þegar þriðji heimurinn væri búinn
að loka mann inni yrði maður að fara að
hugsa í dögum, en ekki klukkutímum ...
En ég yrði ömgglega ekki lengi þama?
Vafalaust myndu Zambíumenn gera sér
fljótt grein fyrir því, að við Graham væmm
bara venjulegir ferðamennn? Flugið til Lu-
angwa-þjóðgarðsins væri ekki fyrr en á
þriðjudaginn, svo að ef við slyppum út ein-
hvem tímann á mánudaginn ... Að minnsta
kosti hlýtur einhver að koma og láta mig
vita, hvað er á ferðinni...
Og boð komu að ég held um 10 leytið
f.h. Það var kallað í mig úr klefanum og
farið með mig út og að lögreglustöðinni,
þar sem beið Land-Rover og Graham reynd-
ist sitja í aftursætinu ... Kannski maður
myndi sleppa strax?
Það vom lagðar sex vélritaðar arkir á
borðið fyrir framan mig. Þama var hand-
tökuskipun með tilvísunum í lög. Samkvæmt
þeim var yfírvöldum heimilt að halda mönn-
um í gæzluvarðhaldi allt að 28 dögum ...
„Skrifa nafnið undir, á hvert eintak, fljótt
— vertu snöggur, Bennett."
„Hvem fjandann á þetta að þýða? Það
stendur hér að það verði að tilgreina ástæð-
ur.“
„Það koma menn seinna og þá verður
allt útskýrt fyrir þér.“
Tveir óeinkennisklæddir lögreglumenn
komu um kl. 4 e.h. og þá fékk ég loksins
að reykja sígarettu meðan ég skýrði frá
ferðum mínum frá London til Zambíu.
„Af hveiju komstu til Zambíu, hr. Ben-
nett?“
„Mig langaði til að skoða Luangwa þjóð-
garðinn og Viktoríufossa. .. En gæti ég
fengið að vita hvað þetta á að þýða?“
„Seinna, hr. Bennett."
„En má ég þó að minnsta kosti láta sendi-
ráð mitt vita að ég sé héma?“
„Þeir verða látnir vita þar, hr. Bennett.
Þér heyrið frá þeim seinna.“
15. desember
Furðulegt! Mér var neitað um leyfi til
að hringja í sendiráðið. Þeir ætla greini-
lega ekki að láta mig tala við fólk. Ég
bókstaflega sárbændi þá um að mega
hafa samband . . .
Það komu tveir rannsóknarlögreglumenn
síðla dags í Land-Rover. Ég fékk eigur
mínar og mér var sýnd glaðleg kurteisi
þegar farið var með mig á lögreglustöðina.
Það vom keyptar sígarettur á leiðinni. Mér
var sagt að sendiráðið vissi hvar ég væri,
og að ég myndi fá að hringja þangað seinna
(einmitt).
Þegar við komum á áfangastað, að hvítri
byggingu með húsagarði, gaddavír og girð-
ingum, þóttist ég fljótt vita, hvers konar
staður þetta væri. Hér myndu yfírheyrslum-
ar byija fyrir alvöru.
Mér var fylgt inn í bygginguna, pg á
móti mér tók lítill og hégómlegur vörður,
smámunasamt merkikerti með fát og fum
í leit og skráningu. Þaðan lá leiðin í annan
klefa — og þar sat þá Graham, ferðafélagi
minn á rúmstokknum! Aldrei hef ég orðið
jafnfeginn að sjá kunnuglegt andlit. Eg fékk
að heyra hvemig honum hefði reitt af
síðustu daga, og honum hafði þá tekizt að
hafa samband við ástralska sendiráðið, og
þaðan hefði hann fengið matarpakka og
peysur fyrr um daginn. Það var hreint og
þokkalegt í klefanum og mér var mikill létt-
ir að því að vera þama. Við væmm að
minnasta kosti „ömggir" til morguns.
17. desember
Klukkan var orðin tvö e.h. þegar loksins
var farið með mig upp til að gefa skýrslu.
Fjórir óeinkennisklæddir lögreglumenn sátu
við borð í lítilli skrifstofu. Ég byijaði að tala.
í tvo tíma rifjaði ég upp ævi mína, skóla-
göngu, störf og ferðaiög. Og hvemig við
félagamir hefðum hitzt. Og ekki í eitt ein-
asta skipti var mér ögrað eða hótað. Ég
kveið fyrir spumingum varðandi sakargift-
ir, en þær komu aldrei. Ég hélt bara áfram
að tala og naut þess að fá loks tækifæri
til þess að skýra mál mitt og greiða úr
þeirri flækju, sem ég var kominn í. Svo var
þessu lokið og ég var aftur kominn í klef-
ann. „Kannski verðum við látnir lausir núna,
það gæti skeð í raun og vem,“ hugsaði ég.
19. desember
Brezku og áströlsku ræðismennimir
komu kl. 4 í fylgd hóps yfirmanna. Við feng-
um að ræða við okkar menn. Blöð í Ástralíu
höfðu minnzt á dauðadóma! Væri mér sama
þótt haft væri samband við foreldra mína?
Þeir vonuðu, að við yrðum látnir lausir fyr-
ir jól...
Þarfnist þið einhvers?... Hefur verið
farið vel með ykkur?... Það er sennilega
bezt, að þið vitið ekki fyrir hvað Nýsjálend-
ingurinn er ákærður.
20. desember
En „léttir" okkar varð skammvinnur. Stór
og greinilega þýðingarmikil mannvera kom
og ásakaði okkur enn fyrir að vera njósnar-
ar fyrir Suður-Afríku og nú fyrir að vinna
á vegum Breta, sem væri svo meinilla við
framfarimar í Zambíu og sendu svokallaða
„túrista" til að vinna skemmdarverk í hinni
gömlu nýlendu þeirra.
Mér var sagt að ég væri kynþáttahatari
og spurður hvemig ég héldi að við myndum
geta sloppið, þegar yfirvöldin vissu hveijir
við værum? Við voram fræddir um nýlendu-
stefnu . . . saga okkar væri tómt þvaður og
„þið verðið héma í langan tíma ef þið verð-
ið ekki samvinnuþýðir".
21. desember
Það er dregið fyrir gluggann... Það
drýpur úr krana. . . Köngulóin, sem hefur
fylgzt með mér í nokkra daga, hefur ekki
hreyft sig... og það er ekki liðin nema ein
vika... „frelsi" er svo fallegt orð.
Aðfangadagur
Enn era tjöldin fyrir glugganum til um-
heimsins og köngulóin er enn á sama
stað... þolinmóð. Enginn kom. Engin
lausn.
26. desember
Við héldum að það ætti að sleppa okkur,
en þá voram við sakaðir um að hafa komið
ólöglega inn í landið ... Ég reyndi að neita
að skrifa undir pappíra, en til hvers væri
það? Þeir áttu alls kostar við okkur. Þeir
gátu gert við okkur hvað sem þeim sýnd-
ist, hvenær sem væri. Ég tók að hata þá
aftur. Ég hataði vanmátt minn. Eg hataði
vamarleysið ... Við fengum kvöldmat og
okkur var sagt að taka saman föggur okk-
ar, því að það ætti að flytja okkur...
Okkur var vísað inn í klefa þar sem vora
23 fangar fyrir. Hver þumlungur gólfsins
var beður ...
27. desember
Þegar dyram klefanna hafði verið lokið
upp í þessum fangabúðum, kom í ljós mik-
ill fjöldi fanga, sem gekk um búðirnar og
talaði saman í smáhópum. Ég tók eftir
hvítum manni og gaf mig á tal við hann.
Rudolph hét hann og var einn af hinum fjór-
um svokölluðu suðurafrísku njósnuram, sem
vora hafðir í haldi um óákveðinn tíma „hans
hágögri til geðs“. Hann hafði verið hand-
tekinn ásamt sex öðram í Norður-Zambíu
eftir loftárásir Suður-Afríkumanna nálægt
landamæranum í maí sl.
Þrír félagar hans, sem allir voru með
erlend vegabréf, höfðu verið látnir lausir
innan mánaðar, en honum og þremur öðram
með suðurafrískt vegabréf haldið eftir. Þeir
gátu lítið annað en beðið fyrir frelsi sínu.
Það var þegar ég ræddi við Rudolph sem
ég gerði mér ljóst, hve við vorum „heppn-
ir“. Handtaka mín í Lusaka var saga út af
fyrir sig, þegar ég sá blóðrauðar bólgurákir
á ökklum Rudolphs, en honum hafði verið
misþyrmt „til játningar“. í þijár vikur hafði
hann haldið sig við sannleikann í fangelsinu
í Lusaka meðan hann heyrði kvalaóp vina
sinna frá yfírheyrslunum á hæðinni fyrir
ofan. En eftir að hafa orðið að þola slátt á
iljamar með jámhömram og alls kyns
barsmíðar bjó hann til sögu handa þeim og
byijaði að grotna niður í öðru fangelsi, en
sárin tóku að gróa eftir pyntingamar.
Mér varð illt í maganum af því að hlusta
á sögu hans sem gerði mína svo lítilmót-
lega. Og ég gat ekki annað en furðað mig
á úthaldi, þrautseigju og þolgæði venjulegs
fólks og ég dáðist að því hversu óuppnæm-
ur hann var í frásögn sinni. Það var bara
eins og „svona gengur það nú“. Hann var
bara eins og hver annar saklaus maður, sem
verður fyrir þessu í heimi, sem hann skilur
ekki.
Við voram boðaðir til „skrifstofunnar".
Rudolph gekk burt til að fá sér tesopa og
láta tímann líða eins og venjulega. Það átti
að flytja okkur enn einu sinni. Okkur var
neitað um leyfí til að hafa samband við
sendiráð okkar þrátt fyrir fyrri loforð, en
ekkert kom mér á óvart Iengur.
Við voram fluttir til Kamwala-fangabúð-
anna og skráðir inn í fjórða sinn með öllu
sem því heyrði til.
Þarna var mikið um flugur. Þær réðust
samstundis á allt, sem frá föngunum kom,
en þeir vora 500 í fangabúðum, sem Bretar
höfðu byggt fyrir 80. Ég hafnaði boði um
að fá að sjá salemið og hugsaði sem svo,
að það væri bezt að geta haldið í sér sem
lengst.
Þó að sólin væri enn hátt yfir gaddavím-
um á múranum, vora allir fangamir kallaðir
saman til að syngja þjóðsönginn áður en
klefunum yrði lokað kl. 4.30 e.h.
28. desember
Allir vora vaktir í dögun til að hlýða á
morgunbænir. Síðan leið klukkustund þang-
að til klefadyram var lokið upp til morgun-
talningar. Smám saman tók sólin að skína
inn í búðimar og inn um rimlagluggana og
vakti flugur og önnur skordýr til iðju á
nýjum degi. Þau leituðu að sáram og veikum
og óhreinum blettum á mannskepnunum.
Ég beitti hatti mínum óspart gegn þeim,
en þau vora óðar komin aftur...
30. desember
Ég var vitni að því hvemig tekið er á
móti nýjum föngum hér, þótt við hefðum
sloppið við þær móttökur. Þeirra bíður auð-
mýking og niðurlæging. Það komu 12 ný
fómarlömb til Kamwala-búðanna og þau
vora látin kijúpa fyrir yfírmanni búðanna,
pjmtara þeirra, dómara og böðli, eins og
vesalingar forðum tíð hefðu beðið herra sinn
fyrirgefningar á svívirðilegum glæp. Hinir
nýju fangar urðu þannig einn í einu að þola
yfírheyrslur Bijus, sem hafði sett upp hatt-
inn minn! Það jók ehn á fáránleikann. En
þetta var Afríka, þetta var Zambía, þetta
var Kamwala og þetta var raddalegur heim-
ur, þar sem aðeins hinir sterku og snarráðu
munu halda velli...
31. desember
En hvað geta þeir gert við okkur meira
núna? Við höfum verið sviptir frelsi, virð-
ingu, jólum og nýári . . . Én við myndum
fá frelsi á ný, og Zambía yrði sér til skamm-
ar. Þetta rílri væri háðung og það ætti hinn
vestræni heimur að gera sér ljóst... Guð
hjálpi Afríku og vemdi gegn þessari algjöru
skrípamynd af lýðræði. Hvemig getur nokk-
ur réttlætt stuðning við annað eins stjómar-
far og þetta? Það má Guð vita.
2. janúar
I dögun hófst biðin á ný. Sekúndumar
vora sem mínúta og mínútur sem klukkutím-
ar. . . Myndum við losna í dag? Eða myndi
það gerast á morgun eða hinn daginn eða
þar næsta dag? En nú þóttist Graham fínna
á sér að það yrði í dag, og hann var alveg
sannfærður.
En eftir því sem tíminn leið hægt og
seint, verð ég að viðurkenna, að það var
ég, sem tók að láta í ljós örvæntingu og
vonleysi að nýju, þar sem ekkert heyrðist
frá ræðismönnunum. Það er eitthvað bogið
við þetta! Það hlýtur eitthvað að hafa farið
úrskeiðis.
Njósnari okkar við hliðið gaf okkur merki
allt í einu — ef til vill var annar ræðismann-
anna kominn. Ég þaut þangað og fékk að
vita að bíll ástralska ræðismannsins hefði
sézt fyrir utan fangelsið — ég lét af hendi
eina sígarettu fyrir upplýsingamar — og
ég reyndi að sjá inn í innri fangelsisgarðinn
til að fá staðfestingu á þessu. Jú, ástralski
konsúllinn í Lusaka var þama, og fyrir utan
ytra hliðið var hvít kona, sýndist mér. Eitt-
hvað var í uppsiglingu.
Ég flýtti mér að gera Graham viðvart
og þegar ég kom aftur sá ég ræðismanninn
ganga inn í fangelsið og hverfa inn í skrif-
stofuna. „Af hveiju var ekki kallað í okkur?"
Ég veifaði eins og óður maður bak við
gaddavírinn þegar ræðismaðurinn birtist
aftur á leið út úr fangelsinu. Myndi hann
sjá þessa einu hvítu hendi sem sveiflaðist
svo ákaft bak við gaddavírinn?
Dymar vora opnaðar. Veifingin hafði
sézt! Klukkan var tvö. Ræðismennimir tveir
voru komnir til að fylgja okkur út á flug-
völl, og voru að bíða eftir zambískum
embættismönnum, sem áttu þegar að vera
komnir. Við voram bókaðir á vél til Harare
kl. 4.
Það var töf, og enn urðum við að bíða
meðan reynt var að reka á eftir hinum
zambísku ráðuneytismönnum. Enn leið lang-
ur hálftími áður en kallið loksins kom!
Hálfvegis ringlaður og hálfvegis eins og í
leiðslu tók ég ferðatöskuna mína og kvaddi
nokkra samfanga mína með handabandi.
Ég sneri burt og leit aldrei við.
— Sv.Áag. — S&mantekt úr „The Sunday Telegraph14
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. JÚLl 1987 13
I