Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1987, Blaðsíða 14

„Ef mér byðist pláss í dag, þá tæki ég það“, segir þessi 74 ára gamli sæfari, sem hefur siglt um
öll heimsins höf.
Hugrekki
er fólgið í að halda
andlitinu - láta ekki
hræðsluna sjást
Oft má sjá hann grúfa sig yfír íslensk dagblöð
á Borgarbókasafninu í Gautaborg, eða stikla
niður „Avenyen“ á bláu sjóarabuxunum
sínum. Svavar Hjalti Guðmundsson heitir
hann fullu nafni og er fæddur á Lögbergi á
Kristín Bjarnadóttir ræðir við
SVAVAR í ÁSI, sem sigldi
verzlun sinni í strand, en fór
á sextugsaldri í Vélskólann,
lærði að fljúga, sigldi um ðll
heimsins höf, býr í Gautaborg
og telur sig afkomanda
Fjalla-Eyvindar.
Seltjamamesi 5. apríl 1913. Menn sem
komnir eru yfír miðjap aldur muna hann
trúlega sem Svavar í Asi. I tuttugu ár rak
hann matvöruverslunina As, sem hann tók
við af móður sinni og stjúpa en sigldi að
lokum í strand, eins og hann orðar það sjálf-
ur. En siglingar í bókstaflegri merkingu
hefur hann enn ekki gefið upp á bátinn. „Ef
mér byðist pláss í dag, þá tæki ég það,“
segir þessi sjötíu og fjögurra ára gamli
maður, sem farið hefur um flest heimsins
höf og er auk þess með einkaflugmannspróf
upp á vasann. .
A heimili sínu, í lítilli íbúð á Johanne-
berg, er Svavar fús til að leysa frá skjóðunni,
segja undan og ofan af sínum skrautlegu
æviskeiðum. Gömul skólasystir hans frá
Laugarvatni, Magnea Bjamadóttir, er þar
gestkomandi og situr í stofunni með kúfað-
an kassa af póstkortum fyrir framan sig
og raðar ofan í annan. Kortin sem hún reyn-
ir að henda reiður á eru minjagripir Svavars
úr öllum heimshomum. A veggjunum má
líta fjölskyldumyndir, skólaspjöld, viður-
kenningarskjöl af ýmsum toga og landabréf.
Svavar bendir hróðugur á mynd af lítilli
stúlku: „Þetta er eina afadóttirin mín. Ég
á þijú böm, en bara eitt afabam. Jú, giftur
var ég tvisvar og tvisvar fráskilinn. Það
þykir nú ekki mikið í dag, en ég hef kannski
verið meðal brautryðjendanna."
GerðistVeður-
FRÆÐINGUR í ÆSKU
Svavar hefur aflað sér menntunar á
mörgum sviðum, er Samvinnuskólagenginn,
hefur meirapróf á bíl, próf í verkstjómar-
fræði og sprengjutækni, svo eitthvað sé
nefnt. Á sextugsaldrinum fór hann í Vélskól-
ann og lauk þaðan vélstjóraprófi.
Til sjós fór ég fyrst árið 1929, fór þá á
togara. Ég var orðinn sextán ára og búinn
að vinna mikið sem sendill í búð móður
minnar. Átta ára gamall var ég auðvitað
settur í fiskvinnu eins og aðrir krakkar. A
þeim árum gerðist ég heilmikill veðurfræð-
ingur, var alltaf að kíkja til lofts og spá í
hvort mér yrði ekki að ósk minni um rign-
ingu á morgun. í rigningu var ekki breitt
úr físki. Þá var frí. Síðan hef ég aldrei
haft neitt á móti rigningu.
Þegar ég fór í framhaldsnám á Laugar-
vatni og síðan í Samvinnuskólann var ég
búinn að vinna mér inn togarapláss, stóð
því nokkuð vel að vígi, fór á sjó í öllum
fríum. Sjómannaskólann þýddi ekkert fyrir
mig að hugsa um, þótt ég hefði hug á að
verða stýrimaður eða siglingafræðingur. Ég
var nefnilega svo nærsýnn að ég hefði ekki
séð belju þótt ég héldi í halann á henni.
Ég lærði nú samt að fljúga seinna, er með
pappír upp á það. Fékk einkaflugmannspróf-
ið á fertugsafmælinu mínu, að mig minnir.
Ég var orðinn fímmtíu og þriggja þegar ég
loksins fór í Vélskólann. Þá orðinn gjald-
þrota í verslunarbransanum. Og kröfumar
voru breyttar frá því sem áður var, þegar
maður komst ekki inn í Vélskólann án þess
að hafa að baki fjögur ár í smiðju og nær
útilokað að komast að í smiðju, nema þá
gegnum kunningsskap.
ÞÁ Læsa Þeir Skúffunum
Ég vitna oft í persónu sem ég er svolítið
montinn af, segir Svavar, sem á ættir að
rekja til Ámesinga.
— Sú persóna bar nafnið Eyvindur og
var einn frægastur íslendinga. Hann reisti
sér hús á Hveravöllum, fór vítt og breitt
um landið með henni Höllu sinni og var
kallaður Fjalla-Eyvindur. Þegar ég nefni
þennan mann úr minni ætt hefur það þau
áhrif um borð í skipi að menn læsa skúffun-
um sínum af meiri vandvirkni en ella.
Ég get að vísu ekki fullyrt að ég sé afkom-
andi Fjalla-Eyvindar. En bróðir hans, sem
bjó ofarlega í Ámessýslunni, var ættfaðir
minn. Og bróðirinn hjálpaði Eyvindi af og
til. Svo held ég Halla hljóti að hafa eignast
meira en eitt bam. Maður getur látið sér
detta í hug að Eyvindur hafi haldið á einum
hnoðranum með sér niður í byggð og skilið
hann eftir hjá bróður sínum, sem þá hefur
eignast hann opinberlega. Þannig getur
hugsast að ég sé beinlínis kominn af Fjalla-
Eyvindi.
Jú, víst hef ég farið víða — ég hef siglt
16 sinnum yfír miðbaug. Gættu þín á því
ef einhver segist hafa farið 17 sinnum yfír
miðbaug, að þá er hann ekki hér, segir
Svavar í sinni dijúgu glettni. Hann hefur
starfað á íslenskum skipum, dönskum,
norskum og sænskum.
Norðmenn, Svíar og íslendingar, þetta
er allt sama fólkið, fullyrðir Svavar og telur
afstöðuna til útlendinga lýsandi dæmi.
Það er ekki auðvelt fyrir utanaðkomandi
að nálgast þessar þjóðir. Kannski er rangt
að segja að útlendingar séu útskúfaðir en
þeir eru ekki teknir með í hópinn, komið
fram við þá svona eins og litla krakka.
Þessu hef ég kynnst af eigin raun, líka
heima á íslandi, þar sem fólk frá níu löndum
var samankomið í vinnu í litlu þorpi. Ég
kynntist útlendingunum, það voru engin
tungumálahöft, allir kunnu ensku, sumir
fljúgandi og aðrir sjóaraensku, sem kölluð
er. En þama rann upp fyrir mér hvemig
landinn útilokar þetta aðkomufólk á ná-
kvæmlega sama hátt og Svíar og Norðmenn
gera gjama. Enginn var vondur við það og
enginn gerði kröfur til þessa fólks um þátt-
töku og það fékk ekkert boð á þá verkalýðs-
fundi sem þama voru haldnir.
MESSADRENGURINN
Bjargaði Okkur
Þegar síðari heimsstyrjöldin braust út var
Svavar í siglingum. Eftir síldarvertíðina
haustið 1939 réð hann sig sem háseta á
gömlu Hekluna, síðasta skipið sem sigldi á
Þýskaland.
— Það hafði gleymst að tilkynna íslend-
ingum vöruflutningabann til Þýskalands,
svo íslensku togaramir fluttu þangað síld
út allan nóvember. Um jólaleytið var Hekl-
unni lagt í Reylq'avíkurhöfn, vegna
skemmda eftir áfall. Þá réð ég mig á danskt
skip, ásamt nokkrum öðrum íslendingum,
eldgamalt skip með olíulömpum og rekstur-
inn fmmstæður á allan hátt. Við sigldum
fyrst til Skotlands og gekk bærilega, tókum
kol og sigldum áleiðis til Kaupmannahafn-
ar. Þá skall á vetur, mikil frost og harðindi.
Við komumst til Hafnar, en út um allt sund
lágu skipin frosin föst í lengri tíma. Vélam-
ar voru svo kraftlitlar á þessum tíma.
Menn smátíndust af skipinu og loks vor-
um við aðeins tveir eftir sem vorum
munstraðir á skipið. Hinir höfðu þá drukkið
sig út eða komið sér burtu á annan hátt,
gert þá vitleysu, því við fengum þó mat og
einhveija peninga. En við frusum sem sagt
þama inni fram í apríl. Þá byijaði að þiðna
og stríðið í fullum gangi. Við sigldum til
Bergen, en þaðan var meiningin að taka
skipalest til Bretlands, og Bretamir biðu
þar utan þriggja mflna landhelgi til að veita
svokallaða vemd.
Daginn fyrir innrásina í Noreg erum við
megnið af skipshöfninni í landi í Bergen.
Þá gerir ofsaveður og skipið tekur að reka,
dregur akkerið, en rekst utan í annað skip
á leið sinni upp í fjöruna. Það var messu-
strákur um borð í hinu skipinu sem hoppaði
um borð með vírspotta og kom þannig í veg
fyrir að okkar skip ræki á land. Það má
segja að hann hafí með snarræði sínu bjarg-
að okkur frá því að lokast inni í Bergen
þegar Þjóðveijar gerðu innrás sína. Á útleið
um kvöldið sáum við fullt af þýskum „vöru-
flutningaskipum" — reyndar búnir að sjá
þau áður — og um morguninn fara að fljúga
yfír okkur vélar meira en maður átti að
venjast. Þennan morgun kom svo fréttin í
útvarpinu, um innrás Þjóðveija í Noreg og
Danmörku. Bergen var tekin strax og að
sjálfsögðu voru þessi „vöruflutningaskip“
full af hermönnum. Við sluppum, þrátt fyri
loftárás á skipalestina. Við sigldum í þrem
röðum og árásin var gerð á miðröðina, en
við vorum í annarri ytri röðinni. Þá stóð
maður eins og asni upp á dekki, voða spennt-
ur að horfa á. Tilfínningaviðbrögðin voru
spennan, það komst hvorki að hræðsla né
tilhugsun um afleiðingar. Þeir vörpuðu
sprengju en hittu ekki. Síðan buldi vélbyssu-
skothríð. Og við stóðum og gláptum.
Áttuðum okkur engan veginn á því fyrr en
eftir á, þegar við sáum möstrin sundurskot-
in, að kúlumar hefðu alveg eins getað lent
á okkur.
Hugrekki og Villtar
meyjar í Skóginum
Svavar hefur langa sögu að segja, þótt
hér verði brot látið duga, en hann sigldi
áfram gegnum stríðið í meira en tvö ár.
Frá Bergen var haldið til Bretlands og frá
Bretlandi til Frakklands, þaðan til Gíbraltar
og síðan til Kanada.
— Þegar við nálguðumst Frakklands-
strönd loga þar eldar um allar trissur. Við
fórum til Bordeaux, sigldum upp fljótið.
Þegar við sigldum þaðan aftur eftir að hafa
lestað var varpað sprengjum á þessu svæði.
4