Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1988, Síða 3

I.BgBÉHr
®®[S]@[ýl[N|[B]BH® [«][«] S®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
er af málverki Gunnars Amar, sem ber
heitið Mótun holds, olíumynd frá 1972 og
er á Listahátíðarsýningunni á Kjarvalsstöð-
um. Sýningin ber yfirskriftina Maðurinn í
forgrunni og um hana skrifar Gunnar B.
Kvaran listfræðingur.
Búkharín
var vinur Leníns, eftirlætj og bjartasta von
Flokksins um tíma. En undir ógnarstjóm
Stalíns snerist vindurinn og ógnarréttar-
höldin yfír Búkharín og tuttugu svokölluðum
svikurum, urðu fræg um víða veröld, enda
var Búkharín í hlutverki djöflakóngsins eins
og Sir Fitzroy Mac Lean lýsir í grein, sem
hér birtist.
Ferðablað
Fáar náttúmvættir íslenzkar jafnast á við
Gullfoss og sannarlega hefur fossinn malað
inn meira gull til handa landsmönnum en
þeir hafa launað fossbúanum. Hvemig tök-
um við á móti ferðagestum, sem borga sig
dýmm dómum inn á náttúmsvið Gullfoss?
GUÐMUNDUR
KAMBAN
Vikivaki
Að ofan helkaldar stjömur stara
með strendu sjáaldri’ úr ís
á funakoss milli kaldra vara,
svo kaldra’, að andi manns frýs.
Og máninn skín á oss skyldurækinn,
vill skilja milt okkur við.
Við stöndum tvö hér við tungiskinslækinn
og teljum áranna bið.
En ég var feiminn — meðjörpum lokkum,
og ég var saklaus og fróm.
I brúnum upphlut, á bláum sokkum
og blásteinslituðum skóm.
Hvað tjáir mildi þín, tungiið ríka,
hvað tjáir skjöldur og sigð?
Hann vildi fá mig og fékk mig líka —
hann fór með dyggð mína og hryggð.
Daginn eftir til allra furðu
ég ennið ftjálslega bar.
Og allar stöllur hver aðra spurðu,
en engin stalla fékk svar.
Þær áfram töldu til átta og níu
— það allt var mánaðatal -
en þegar þær högðu talið tíu,
þá týndist allt þeirra hjal.
Svo kom stundin með sól á bárum,
er Sörli fór út í lönd.
Ég sat eftir sem álft í sárum
þau ár, sem nú fóru í hönd.
Þeir sögðu, að hann hefði á svikum lumað,
ég sagði ég þekkti ei þann streng
og hætti aldrei að geta gumað
af góðum íslenzkum dreng.
Vappar ósyndur ungi á bakka
með augun blikandi af þrá —
en sumir þora ei til þess að hlakka,
sem þeim er annast að fá.
Gegn svo mörgu, sem guð þeim sendir,
menn gera kvíðann að hlíf,
og kvíða oft þvi, sem aldrei hendir,
og enda í kviða sitt líf.
Sörla beið ég og síglöð undi
við síðustu orð hans og heit
og bjó mig undir að fagna hans fundi
í fjarlægri íslenzkri sveit.
Brenni jörð undir berum fótum,
og blikni sól í þeim eim:
Aldrei skipti’ ég við annan hótum,
því eitt sinn kemur hann heim.
Rík var sú gjöf, er gaf mér drottinn:
að gleðjast vorlangan dag
við litla týsfjólu, túnin sprottin
og tístað sólskríkjulag,
og vetrarmorgun við marr á grundum,
sem magnar sérhveija taug,
með hélu á rúðum og svell á sundum
og sól í steingeitarbaug.-----
Hvað er ártalið? Eitthvað lætur
í eyrum mér, færist nær...
hjartað syngur, og hjartað grætur,
og hjartað tryllist og slær.
Heyrist jódynur heim að bænum,
þau hóftök ein þekki ég —
og fer mér stillt eftir grundum grænum
og gesti mínum í veg:
Vantraust Guðrúnar, vonsvik Kjartans
með vopnum enda sinn fund.
En þetta er vísan um vissu hjartans
og vonglaða’ íslenzka lund...
Stína rakar, og Bjössi bindur,
og bóndinn hirðir sinn arð.
Nú er sólskin og sunnanvindur,
og Sörli ríður í garð.
Guðmundur Kamban, 1888-1945, hefði orðið 100 ára eftir 4 daga, ef hann hefði lifað.
Af því tilefni hefur Lesbók fengiö Sigurð Hróarsson bókmenntafræðing til að taka saman
grein um skáldið og birtist hún í næstu Lesbók.
Asetningardegi Listahát-
íðar er vitaskuld bæði
ljúft og skylt að þakka
þeim sem hafa komið
henni á laggirnar og
þarmeð stuðlað að því,
að haldið sé uppi menn-
ingarlegri reisn. Það er
svo annað mál, hvort ef til vill ætti að
breyta forminu að einhveiju leyti; bjóða
uppá færri atriði og sterkari og umfram
allt: Að halda hátíðina á öðmm árstíma, til
dæmis á haustdögum. Ástæðan ætti að vera
augljós: Allan veturinn og framá vor er slíkt
framboð á listviðburðum hér, að jafnast á
við það sem gerist í milljónaborgum og
auðvitað emm við stolt yfír því og viljum
ekki hafa það öðmvísi.
Svo farið sé yfír það helzta frá í vetur
þarf varla að árétta, að þetta var mikill
tónlistarvetur og á útmánuðum var til dæm-
is að jafnaði haldinn einn konsert á degi
hverjum. Um meðaltalsaðsókn em ekki tölur
á reiðum höndum; hinsvegar var oft fullt
hús í Háskólabíói á hljómleikum Sinfóníunn-
ar. Verkefnavalsnefnd hljómsveitarinnar
hefur að vísu oft tekizt betur upp, en þess
ber að gæta, að þama gerir enginn svo öll-
um líki.
Framboðið á sviði myndlistar var sem
aldrei fyrr. Sýningarstöðum myndlistar hef-
ur aftur fjölgað og í hverri viku vom opnað-
ar sýningar; stundum ekki færri en fjórar
í senn, en oftast vom það smásýningar sem
ekki verða minnisstæðar. Af því sem upp
hefur komið á veggi sýningarsala á þessum
vetri, gnæfa þijár sýningar uppúr fyrir list-
rænan metnað, stærð og slagkraft: Sýning-
ar Baltasars og Sigurðar Örlygssonar á
Kjarvalsstöðum og sýning Eiríks Smith, sem
nú stendur yfir í nýju listasafni Hafnfirð-
inga, Hafnarborg. Ut af fyrir sig er sá af-
rakstur góður á einum vetri, ef hægt er að
halda þijár sýningar.sem einhver man eftir.
Að mála og sýna risamyndir eins og Sigurð-
ur Örlygsson gerði, ber vott um fágætt
B
B
Listahátíð á vori
- eða hausti?
áræði, sem gefur markaðnum og öllum sölu-
vonum langt nef. Slíkir kappar eiga skilið
rós í hnappagatið.
Leikhúsin hafa búið við blessun ágætrar
aðsóknar þrátt fyrir þá samkeppni, sem
annað framboð á listasviðinu að viðbættum
tveimur sjónvarpsstöðvum og ótal mynd-
bandaleigum hlýtur að veita. Um Þjóðleik-
húsið má segja það sama og Sinfóníuna;
verkefnavalið hefur stundum áður verið
betra. Of margt þótti of leiðinlegt og fólki
leiðist að láta sér leiðast í leikhúsi. Leik-
félagið hafði mun sterkari spil á hendi með
Dag vonar eftir Birgi Sigurðsson, sem er
afburða gott leikrit svo og Hamlet sem varð
enn einn listasigurinn í gömlu Iðnó. íslenzka
óperan sannaði líka tilverurétt sinn eina
ferðina enn með Don Giovanni - og ekki
þarf að kvarta yfír aðsókninni þar.
Sem sagt gott. Þetta er orðin mikil veizla;
áreiðanlega menningarlegt og listrænt ofát
hjá mörgum. Þá gerist það og ber raunar
uppá daginn í dag, að efnt er til ennþá
meiri veizlu: Listahátíðin hefst. Vonandi
tekst hún með prýði og vonandi eru listunn-
endur ekki svo dasaðir af ofneyzlu eftir
veturinn, að þeir láti sjá sig. Það er þekkt
fyrirbæri, að ofgnótt á listaborðinu getur
haft í för með sér leiða og ólyst og gæti
komið illilega niður á Listahátíðinni og því
sem þar verður fram borið. Það gæti sumsé
hugsazt, að þeir sem búnir eru að sækja
konserta og aðra listviðburði allan veturinn,
séu einfaldlega búnir að fá sig fullsadda
þegar komið er fram á vor. Þess ber og að
gæta, að á hveiju ári koma hingað nú orð-
ið stórsnjallir og meira og minna heimskunn-
ir listamenn, sem leika oftast bæði með
Sinfóníunni og hjá Tónlistarfélaginu. Við
erum svo góðu vön í þessum efnum, að fólk
vill fá ennþá skærari stórstjömur á Lista-
hátíð. Gallinn er sá, að stjóm hverrar Lista-
hátíðar hefur ekki heimild til að panta slíkar
stjömur svo langt framí tímann sem þarf
og það er vitaskuld fyrir einskæra velvild í
okkar garð, að Ashkenazy kemur hingað
eina ferðina enn. Þegar þetta er skrifað
fáeinum dögum fyrir setningu hátíðarinnar,
er nærri uppselt á hljómleika þessa tengda-
sonar þjóðarinnar; einnig á Grappelli og
Leonard Cohen,
Samt sem áður má gera því skóna, að
Listahátíðin okkar sé ranglega tímasett; að
vorið sé langt í frá að vera heppilegur tími
af tvennum ástæðum: Í fyrsta lagi vegna
þess að listunnendur em líklega dasaðir
eftir listaveizlu vetrarins og í öðm lagi vegna
þess, að með vorinu verður geysjleg breyt-
ing á lífí og tómstundum fólks. í stað þess
að kúra yfír blöðum og bókum, sjónvarpi
og myndböndum, leikhússýningum og kon-
sertum, er fólk úti við að dunda í görðum
sínum; kannski komið í sumarbústaðinn,
sumir á hestbaki, aðrir úti á golfvelli eða
bara úti í náttúmnni.
Sumir listaviðburðir em himnasending á
dimmum vetrarkvöldum og gera skammdeg-
ið léttbærara. En ekki er þar með sagt, að
listunnendur séu í skapi til að loka sig inni
á konsert eða í leikhúsi, þegar krían er
komin og sólin á lofti klukkan ellefu og öll
veröldin iðar af lífí og birtu.
Nújæja, það kemur í ljós. Hápunktur
hátíðarinnar að þessu sinni verður sýning á
verkum Chagalls í Listasafni íslands og á
tónlistarsviðinu flutningurinn á pólsku sálu-
messunni eftir Penderecki undir stjóm tón-
skáldsins, sem Guðmundur Emilsson hljóm-
sveitarstjóri skrifaði um frábæra grein í
síðustu Lesbók.
Ég hygg að heppilegri tími til að halda
listahátíð væri að hausti, þegar nokkurra
mánaða hlé hefur orðið á framboði listvið-
burða og meiri von til þess að fólk sé farið
að langa til að sjá eitthvað og heyra af
þessu tagi. Listahátíðin þyrfti með einhveiju
móti að geta orðið sameign landsmanna
allra, en ekki bara'fyrir útvalinn hóp höfuð-
staðarbúa. Stundum kvartar fólk sáran úti
á landsbyggðinni yfír menningarlegu mis-
vægi; allt sé miðað við Reylqavík og það
séu forréttindi höfuðstaðarbúa að geta velt
sér uppúr listinni svo að segja. Þessa menn-
ingarlegu slagsíðu hefur verið reynt að jafna
með M-hátíðum, sem eru spor í rétta átt
og sýna, að margt er hægt sé áhugi fyrir
hendi. ~
Allt er þetta spuming um ræktun og
venjur sem skapast. Það getur hreinlega
orðið vani að líta aldrei upp úr vinnu og
telja að maður megi ekki vera að því að
fara á mannamót, í kvikmyndahús eða á
sýningu. Sú skoðun er fráleit og má ekki
vera til, að listin sé eitthvað, sem venjulegt
fólk giynnir ekki í og ætti að leiða hjá sér.
Listin á að vera hluti af lífi okkar og
gera það ríkulegra. Og hún má aldrei verða
of hátíðleg, ekki einu sinni á listahátíðum.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÚK MORGUNBLAÐSINS 4. JÚNI1988 3