Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.1988, Blaðsíða 4

11 elgi Hjörvar fæddist 20. ágúst í Drápuhlíð í Helgafells-
sveit, sonurSalómons Sigurðssonar, síðar bónda íMávahlíð
íFróðárhreppi ogLaxárbakka íMiklholtshreppi, ogkonu hans
Guðrúnar Sigurðardóttur frá Drápuhlíð.
Hann stundaði nám í Hvítárbakkaskóla 1906—08 oglaukkenn-
araprófí í Reykjavík 1910.
Gaf út Skólablaðið 1919 og 1920 og með Ásgeiri Ásgeirssyni og
Steingrími Arasyni 1921—1922.
Aðalhöfundur GlímubókarÍSÍ1916 ogsamdiþám.a. bragðalýs-
ingar íslensku glímunnar, frábærlega snjallar.
Samdi Alþingismannatal með Jóni Sigurðssyni frá Kaldaðamesi
(1930).
Tvö smásagnasöfn komu úteftirhann, Sögur (1925) og Sögur
(1951).
1962 kom út eftirhann (prentað sem handrit)
greinasafnið Bæjartóftir Ingólfs og 1967þættimir Konurá Sturl-
ungaöld.
Eftirhann liggja áprenti nokkuðá annaðhundraðgreinar, en
aukþeirra flutti hann fjöldamörg erindi í útvarp, sem mörghver
em ekki til í handriti.
íútvarp fíutti hann líka tugi skáldsagna íeigin þýðingu úrsænsku,
norsku ogdönsku, en aðeins fáarþeirra hafa veriðgefnar út.
Máþó nefna BörBörson eftirJohan Falkberget, Kristínu Lafranz-
dóttur eftirSigrid Undset, sem nýlega kom íannarri útgáfu, og
Gróðurjarðar eftirKnut Hamsun, sem nýlega vargefín útí
þriðja sinn.
Helgi var formaður Rithöfundafélags íslands og síðar heiðurs-
félagi þess.
Helgi Hjörvar
ANDRJES
BERGSVEINSSON
SMÁSAGA EFTIR
HELGA HJÖRVAR
MYNDSKREYTING
EFTIR RAGNAR LÁR
Báturinn flaut við bryggj-
una og lyftist hægt og
mjúklega fyrir sævar-
gjálpinu. Hann var
hvítur, með grænni rönd.
Þessi bátur var nýjastur
í firðinum og fegri fleytu
hafði enginn maður sjeð
á Austfjörðum. Heil hamingja hvfldi öll á
þessum hvíta bát.
Þetta var á aprfldegi, hálfleyst úr fjöllum
og hafði gert jel um morguninn. Andijes
Bergsteinsson gekk upp frá bátnum og
stakk við. Hann hafði staurfót. Hann var í
háum gúmmístígvjelum, en í bláum jakka;
hann ætlaði ekki í róður.
Hann var tæplega meðalmaður, knáleg-
ur, þunnleitur í andliti og heldur Íítill fyrir
mann að sjá. En hann var að verða mesti
aflamaðurinn um alt Austurland, tuttugu
og tveggja ára gamall.
Hann átti skamt að ganga. Húsið hans
var í brekkunni fyrir vestan bryggjuna.
Hann hafði gert þar upp gamalt útihús sem
faðir hans átti, breytt því í ofurlitla íbúð
og nýtt heimili.
Andijes Bergsteinsson haltraði síðustu
sporin sín heim að húsinu. Þessi leið var
eins og þráður milli tveggja heima, bátsins
og hússins, eins og strengur milli sjómensk-
unnar og konunnar. Öðrumegin leiðarinnar
var baráttan, aflinn og vosið, hinumegin
hvfldin og ástin, þetta nýja líf að eiga konu.
Andijes beygði sig inn í dymar og kall-
aði óþolinmóðun
Jeg er farinn!...
Hann ijetti sig upp, hallaði sjer að dyra-
stafiium litla stund og starði hreyfingarlaus
út á sjóinn. Ekkert var þar að sjá. Andijes
Bergsteinsson lagði aftur af stað, sömu leið
og hann kom.
Hann gat stigið aftur í sporin sín í snjóföl-
inu hefði hann viljað. En að öðru leyti kom
aldrei neitt aftur hjeðan af.
Það voru minni umskifti að sökkva í sjó-
inn og vera ekki lengur til, heldur en það
sem nú var orðið, síðan hann gekk hjer upp
eftir áðan. En kvöl hans og svívirðing var
einhvemveginn eins og utan við hann sjálf-
an og honum duttu í hug margir fánýtir
hlutir eins og ekkert væri að. Hann gekk
hægt og þungt niður bryggjuna og öll hans
ævi fram á þessa stund blasti við honum.
Jón bróðir hans kom á eftir honum og
gekk hratt og ljett. Sporin hans voru stælt
og jöfii. Andijes gekk með þungu höggi á
vinstra fótinn, hitt skrefið var hljóðlaust.
Jón var fölleitur og svarthærður, fríður
maður og grannvaxinn. Hann tók upp úrið
þegar hann kom að Andijesi, leit á það og
sagði:
Verðum við nema klukkutíma? Og ekki
kemur skipið fyr en klukkan fimm?
Andijes gegndi því engu. Jón flekst ekki
um það, en gekk áfram, hraðar en hinn,
og út í bátinn.
Andijes kom á eftir með hægð, leysti
bátinn, slöngvaði vinstra fætinum staurbein-
um inn yfir öldustokkinn, hægri fóturinn
kom mjúkt og ljett á eftir. Andijes fór að
öllu hægt, athugaði vjelina, kom sjer vel
fyrir, leit til veðurs, setti þvínæst vjelina
hægt á stað. Báturinn seig aftur á bak frá
bryggjunni. Andijes horfði á sjóvota
bryggjustaurana; sjórinn gjálpaði um þá;
kuðungar sátu á staurunum í sjávarmálinu.
Hann horfði á þetta með ekkakendum trega,
en var þó ekki ljóst að hann mundi aldrei
framar ýta frá þessari bryggju.
Báturinn sveigði hægt til á skriðinu, uns
stefnið horfði frá. Þá tók vjelin harðan rykk
og báturinn öslaði út á fjörðinn, hvítur og
fagur, og tók dýfur í dökkvan sjóinn.
Jón sat á lestarhleranum og reykti vindl-
ing. Yfir andliti hans var fáleg þijóskuró,
hjúpur sem dylur sorg og gleði og hveija
ávirðing. Hann var með brúna skinnhanska,
forláta góða, og hann handljek vindlinginn
með einhveiju frábæru iagi í fingrunum.
Kaidinn stóð á bátinn þveran og Jón bretti
upp frakkakragann sjer til skjóls. Hver ein-
asta hreyfing hans var svo viðbjóðsleg að
Andijes hrylti við.
Andijes horfði ,á þetta djöfulsins óláns-
grey. Honum fanst það nú maklegra en
nokkru sinni fyr að föður sínum ætlaði ekki
að lánast að gera hann að manni. Alt var
í sölumar lagt fyrir hann, alt mátti Jón leyfa
sjer, frá því þeir voru litlir drengir. Sjálfur
var hann hafður í snúninga og snatt og
varð að ganga undir Jóni; enginn talaði um
hann; alt var Jón. Þegar móðir þeirra dó,
þá vorkendu allir Jóni, sem þó var eldri. Jón
var sendur í skóla og faðir þeirra hleypti
sjer í skuldir hans vegna. Aldrei mintist
hann einu orði á það við Andijes hvort hann
langaði í skóla eða hvort hann langaði neitt.
Fyrir þetta hataðist hann við föður sinn
undimiðri alia tíð. Ekki fyrir því: hann hafði
ekki langað burt. En það þurfti ekki að
hundsa hann í öllu. Löngu seinna, þegar
hann byijaði að bjarga sjer sjálfur út á sjó-
inn, fór faðir hans að tala um það, eins og
eftir á að hyggja, að hann ætti að taka við
versluninni og öllum eignunum. Nú gat
hann sjálfur átt sína verslun og allar sínar
eignir og sett það alt á hausinn fyrir Jón.
Hann ætlaði ekki að gera frekari kröfu en
að fá þennan bát og ekki að þiggja meira.
Það var best að Jón fengi að ausa hinu út
eins og svín.
Svo veiktist hann, átján ára gamall, og
lá missirum saman, og þegar hann komst
á kreik aftur var hann fatlaður. Þessi staur-
fótur var síðan eins og sjerstök persóna sem
var honum áhangandi, en ekki eins og hluti
af honum sjálfum. Hann.sá það einusinni í
augunum á föður þeirra að honum þótti þó
vænt um að það var hann sem hafði orðið
fyrir þessu óláni, en ekki Jón.
Jón var heima á sumrin og sleikti sólskin-
ið, gerði ekki handarvik, en gekk í búðina
og tók þaðan hvem hlut sem honum líkaði.
Þegar sumri hallaði var hann úti um haga
með stelpur sem hann var að fleka. Síðan
hengslaðist hann suður á haustin og þóttist
ætla í háskólann, en gerði ekki annað en
að Iifa eins og svín.
Svona menn vom til, sem sleiktu ijómann
ofan af öllu í lífinu, átu það besta frá öðr-
um, táldrógu hveija stúlku og ljetu þær
sækjast eftir því. Alt ilt gerðu þeir. Svo litu
þessi helvíti niðiir á ærlega vinnandi menn,
eins og þeir ættu alla veröldina, en hinir
væru hundar. Enginn var andstyggilegri af
þessum kvikindum heldur en Jón bróðir
hans.
í gær og fyrradag var hann fullur, og
ætlaði þó suður. Nú var hann loksins að
flækjast burt úr háskólanum og þóttist nú
ætla til Þýskalands, til þess að halda þar
áfram sama lifnaðinum. Nú ætlaði hann að
fara til framandi lands og sóa arfí sínum
með skækjum! En hvað það væri miklu nær
að taka þessa auðnuleysingja og drepa þá
hreinlega, heldur en að kosta þá land úr
landi.
Já — Jón ætti að drepa!
„Hvítingur" var að komast út í fjarðar-
kjaftinn. Hann var hvass og kaldur fyrir
Gjögrið og hnitaði báruna. Báturinn fjekk
smáskvettur, en þiljumar vom krapablautar
eftir jelið um morguninn. Jóni var tekið að
kólna; hann kom aftur á og ætlaði ofan í
vjelarhúsið.
Andijes stóð aftan við opið vjelarhúsið
og sá upp fyrir, beint fram. Hann stýrði
með vinstri hendi. Út við öldustokkinn lá
ífæra úr jámi. Andijes seildist eftir henni
og hjelt á henni.
Hann leit framan í Jón þegar hann ætl-
aði að komast framhjá honum inn í vjelar-
húsið. Jón skildi nú á augnaráðinu hvað
undir bjó. Hann fölnaði.
Andijes sagði: Farðu hjeðan burt! Komdu
ekki nálægt mjer!
Jón leit á hann og ljest verða meira for-
viða en hann raunar var. Hann sagði: Hvað
gengur að þjer, maður! Hann leit á ífær-
una. Andrjes hjelt á henni í hægri hendi,
en hreyfði hana ekki.
Það gengur ekkert að mjer, sagði Andij-
es, og rjett í því ætlaði hann að sleppa stýri-
sveifinni og ráðast á Jón, rota hann með
einu höggi og drepa hann. Hann fann ein-
hveija ægilega tilfinningu stíga upp frá fót-
unum og læsast um sig allan eins og log-
andi eitur. Hann beið eftir að Jón gæfí eitt-
hvert tilefni, að hann segði eitthvað, að
hann glotti, gerði eitthvað. En Jón snjeri
sjer undan og gekk frá.
í sama augabragði var Andijes staðráðinn
hvað hann ætlaði sjer.