Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1989, Blaðsíða 2

M A
T V Æ L A F R Æ Ð 1
Um sætuefnið aspartam
Oftar en ekki veltum við hollustu matarins fyr-
ir okkur. Hefur áður verið minnst á það hér
á síðum Lesbókarinnar, hversu margar kann-
anir erlendis hafa bent til þessa. Þetta sést
einnig á því hversu fieygar ýmsar fullyrðing-
Almennneysla
aspartams er gífurleg. í
Bandaríkjunum neyta
þess meira en eitt
hundrað milljónir
manna á hverjum degi.
Það er leyft í 63 löndum
í meiraen 1.100
vörutegundir, sem bera
vörumerkið Nutrasweet.
Eftir ÓLAF SIGURÐSSON
ar um óhollustu aukefna verða. Hafa ýmsir
aðilar lagst mjög hart gegn aukefnunum, oft
af meira kappi en forsjá. Mörg dæmi eru
um að fjölmiðlar taki umfjöllun þessara aðila
trúanlega og segi frá þeim, jafnvel þvert
ofán í ráðleggingar sérfræðinga, eða þá án
þess að fyrir því sé haft að spyijast fyrir.
Dæmi um þetta er umfjöllun Helgarpósts-
ins á síðasta ári um skýrslu sem sýndi fram
á að aukefni væru meira og minna krabba-
meinsvaldandi. Þar með voru sérfræðingar
Hollustuvemdarinnar hérlendis og víðar
orðnir hinir verstu eiturbyrlarar. Þessu voru
því miður allt of margir reiðubúnir til að trúa.
Þess má geta að skýrslan umrædda var föls-
uð og hafði höfundurinn brennt hana opin-
berlega fyrir löngu síðan.
Annað nýlegra dæmi er úr þættinum
Stefnumót á rás 2. Þar var sagt frá því að
þriðja kryddið (monosodium glutamat eða
MSG) valdi krabbameini og væri víða bann-
að. Það er að sjálfsögðu ekki rétt.
Enn annað nýlegt dæmi er um aspartam,
sem gengur m.a. undir vörumerkinu Nutra-
sweet. Mjög víða erlendis hafa birst greinar
þar sem vitnað var í sömu rannsóknina, sem
átti að sýna fram á hve þetta væri hættulegt
efni. Þjóðviljinn vitnaði nýlega í eina þess-
háttar grein þar sem sagt var frá rannsókn-
um dr. H.J. Roberts frá Florida.
Er ætlunin að Qalla nánar um það mál hér.
En áður en það er gert er rétt að átta sig
aðeins á þvf hvað aspartam er. Mun það
vera gott dæmi um efni, sem hefur verið vel
rannsakað og því leyft í matvæli, en á samt
undir högg að sækja vegna órökstuddra full-
yrðinga um óheilnæmi þess.
HVAÐ ER ASPARTAM OG
HVER ER NEYSLA ÞESS?
Aspartam eru tvær amínósýrur (bygging-
areiningar próteina) tengdar saman. Þær
nefnast asparssýra (40% af þyngd) og fenýl-
alanin (50%). Sætueiginleikar aspartams eru
um 215 sinnum meiri en 3% sykurlausn.
Þegar þess hefur verið neytt er það brotið
niður við meltinguna í asparssýru, fenýlalan-
in og myndast við það metanól (10%).
Aspartam endar því sem amínósýrur og
metanól (öðru nafoi tréspíri) í líkamanum.
Það virðist því vera fullkomlega melt þar sem
ekki hefur tekist að greina heilt aspartam í
líkamanum. Almenn neysla aspartams er
gífurleg. í Bandaríkjunum neyta þess meira
en eitt hundrað milljónir manna á hveijum
degi. Það er leyft í 63 löndum í meira en
1.100 vörutegundir, sem bera vörumerkið
Nutrasweet. Nú nýlega hefur það einnig
verið leyft í Bandaríkjunum í kökufyllingar
í tilbúnum kökum. Þess má geta að einkaleyf-
ið fyrir vörumerkinu Nutrasweet er útrunnið
og er aspartam því líklega að finna í enn
fleiri vörutegundum og löndum. Hollustu-
vemd Bandaríkjanna (FDA) hefur mælt með
því að aðgengilegur dagsskammtur (ADFS)
fyrir aspartam verði ekki meir en 50 mg
fyrir hvert kíló lfkamsþunga. Með ADS er
átt við það magn sem einstaklingur getur
neytt daglega alla sfna ævi, án þess að eiga
nokkra sjúkdóma á hættu. Ekki er talið
hættulegt að neyta meira einstaka sinnum
vegna þeirra öiyggismarka, sem jafnan eru
í þessháttar ráðleggingum.
En hver er þá dagleg neysla almennings?
Talið er skv. rannsóknum, sem hollustuvemd
Bandaríkjanna lét fara fram, að neyslan sé
undir 10 milligrömmum á hvert kíló lfkamans
á hveijum degi. Á þetta við bæði um böm
og fullorðna. Ljóst er að þetta magn er vel
undir þeim mörkum (ADS), sem sett hafa
verið.
Rannsóknir á sjúklingum, bömum og heil-
brigðum einstaklingum hafa ekki sýnt fram
á varhugaverð áhrif aspartams, sé þess neytt
í mun meira magni en ADS gildi segja til um.
En hvað var þá vísindamaðurinn dr. Ro-
berts að tala um?
FULLYRÐINGAR DR. ROBERTS
Dr. Roberts sagðist hafa framkvæmt rann-
sóknir á 551 einstaklingum, sem hefðu fund-
ið fyrir neikvæðum áhrifum aspartams og
fann ýmis hættuleg áhrif hjá 157 þeirra eða
hjá 28,5% einstaklinga. Ahrifin voru t.d.
blinda, rugl, minnisleysi og höfuðverkir.
Sfðan greint var frá þessari rannsókn í
New Scientist (18/2 1988) hafa fjölmörg
dagblöð um allan heim vitnað til hennar,
jafnvel eftir að búið var að hrekja hana síðar
í sama blaði.
Fullyrðingar Dr. Roberts voru á þann veg
að metanól, sem finnst í aspartam hefði skað-
vænleg áhrif á sjónhimnuna og að ofgnótt
fenýlalaníns hefði slæm áhrif á heila og
taugakerfið.
Söluaðilar aspartams eða Nutrasweets
fullyrða að ekkert sé hæft í þessu, en spum-
ingin er hvort eitthvað gæti samt verið til í
þessum fullyrðingum Roberts.
Hvað Verður
UmTréspírann?
Rannsóknir benda til að eiturverkanir
metanóls eigi sér stað vegna uppsöfnunar
maurasýru. Metanólið umbreytist í lfkaman-
um f formaldehýð og síðan í maurasýru.
í stuttu máli er frá því að segja að rann-
sóknir hafa ekki sýnt fram á uppsöfnun
maurasýru í blóði eða þvagi eftir daglega
neyslu 200 milligramma (mg) aspartams fyr-
ir hvert kíló líkamsþyngdar, sem er fjórfalt
ADS-gildi.
Þetta jafngildir því að einstaklingur sem
vegur 70 kfló (kg) neyti 14 gramma (g) af
aspartam eða 1,4 g (1.400 mg) af 100%
tréspíra á dag.
Athyglisvert er að meira magn af metan-
óli finnst í einum lítra (ltr.) af dæmigerðum
ávaxtasafa (140 mg/ltr.) heldur en gosi sem
sætt er með Aspartam (60 mg/ltr.).
HVAÐ VERÐUR UM FENÝLAL-
ANÍNEÐ?
Arfblendin fenýlketonúrea er sjaldgæfur
arfgengur sjúkdómur þar sem skortur á
lífhvata, sem klýfur amínósýruna fenýlalanín
getur valdið uppsöfnun hénnar. Þessi upp-
söfnun kemur í veg fyrir eðlilegan heila-
þroska. þeir sem hafa þennan sjúkdóm eru
í mestri hættu vegna ofneyslu fenýlalaníns.
Rannsökuð voru áhrif þess, að neyta allt
að 34 mg af aspartami fyrir hvert kfló líkams-
þyngdar á dag, á þessa sjúklinga. í stuttu
máli sagt, fenýlalanín í blóði mældist ekki
yfir hættumörkum, sem eru um 20 mg í
hveijum desilftra blóðs.
Þessir sjúklingar þurfa samt að forðast
matvæli sem innihalda fenýlalanín og sæl-
gæti stundum merkt „inniheldur fenýlalanín"
þegar aspartam er notað sem sætuefni.
Hvað varðar heilbrigða einstaklinga sem
neyta um 3—4 g af fenýlalaníni á dag úr
fæðunni, hefur ekki verið sýnt fram á annað
en að líkaminn taki því eins og öðrum amínó-
sýrum úr fæðupróteinum. Vangaveltur um
það hvort mikil aukning á tiltekinni tegund
amínósýru í lfkamanum (f þessu tilviki
asparssýru eða fenýlalaníns) geti hamlað
upptöku annarra amfnósýra úr meltingarvegi
og/eða í heilavef og þar með raskað eðlilegu
amínósýrujafnvægi virðast ekki standast
nánari skoðun. Er þá miðað við þá þekkingu
sem fyrir hendi er í dag (að sjálfsögðu).
Sú kenning hefur verið uppi um að aukin
neysla amínósýrunnar tryptófans valdi aukn-
ingu á serótóníni, sem er heilaboðefni og
veldur skortur þess svefnleysi, þunglyndi og
aukinni næmni fyrir sársauka. Þá hefur því
verið haldið fram að „neyta eigi tryptófans
til að sofa og líða vel“.
Þessi kenning er langt frá því að vera
„skotheld", hvað þá að það sé hægt að yfír-
færa hana yfir á aðrar amínósýrur.
Hvað varðar amínósýruna tiyptófan gæti
verið mun hagstæðara að neyta kolvetnaríks
fæðis til að auka hagstæða verkan hennar.
En þetta er allt mjög óljóst eins og áður
hefur verið minnst á.
Fullyrðingar dr. roberts
Hraktar
Hvort sem rætt er um metanól eða fenýlal-
anín er ljóst að fullyrðingar í þá veru að
aspartam sé hættulegt almenningi eru afar
hæpnar, sé miðað við þá neyslu sem nú
tíðkast. Fullyrðingar dr. Roberts hafa og
verið hraktar af flölmörgum virtum rann-
sóknaraðilum. Hann hefur sffellt neitað að
sýna rannsóknargögnin. Engar niðurstöður
hafa verið birtar né heldur er talið að hann
hafi framkvæmt neina rannsókn sem upp-
fyllir lágmarkskröfur um vísindalega ná-
kvæmni. Þó hafa fæstir blaðamenn greint
frá þessu.
En hvað skyldi valda því að hámenntaðir
menn eins og dr. Roberts lendi í slfkum
ógöngum? Það getur verið erfitt að svara
því fyrir þá sem ekki þekkja til. En víst er
að hann hefur fengið meiri auglýsingu og
umflöllun en nokkru sinni áður.
Við skulum þó ekki gleyma því að manns-
lfkaminn er afar flókinn og er vart til það
efni (hvort sem um er að ræða aukefni eða
hráeftii), sem veldur ekki einhveijum nei-
kvæðum viðbrögðum hjá einhveijum ein-
staklingum.
Einnig skulum við gæta að því, að vegna
þess fjölda sem neytir aspartams á hveijum
degi er tölfræðilega ómögulegt annað en að
eitthvað gæti hent, sem tengdist matvælum
sem innihalda aspartam. Það þarf samt ekki
að þýða það að aspartami sé um að kenna
þó að t.d. matareitrun eða ofnæmisviðbrögð
komi upp á sama tíma og þess er neytt.
LOKAORÐ
En gefum Hollustuvemd ríkisins lokaorðið.
í grein í DV fimmtudaginn 2. marz síðastlið-
inn, þar sem fullyrðingar um krabbameins-
valdandi áhrif þriðja kryddsins eru hraktar
segir: „Hollustuvemd ríkisins vill jafnframt
beina þeim tilmælum til fjölmiðla að stað-
hæfingar og fullyrðingar um eituráhrif auk-
efna séu kannaðar vandlega áður en fjallað
er um þær opinberlega.
Hollustuvemdin vekur athygli á að röng
umfjöllun um eituráhrif aukefna, sem notuð
eru í matvælum, veldur óþarfa áhyggjum hjá
neytendum og skaðar framleiðendur og inn-
flytjendur matvæla."
Höfundur er matvælafræðingur.
Aspartam ííslenzkum
drykkjarvörum. Fram-
Jeiðendur fullyrða að
það sé skaðlaust. Aðrir
eru þvi ósammála og
vilja takmarka notkun
þess.
2