Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1989, Blaðsíða 3

I.EgBjHf
® @ H] ® ® [H B ® © Í13 ölI S ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjómarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: AÖalstræti 6. Sími 691100.
Vandamál
á íslandi, að þar skuli ekki vera neinn „prófessjó-
nal“ listamaður, segir dr. Jiri Svestka, forstöðumað-
ur Kunstverein í Dusseldorf í samtali við Sigurð S.
Bjamason. Svestka var á ferðinni í fyrra á Islandi
þeirra erinda að sjá íslenzka nútíma myndlist vegna
sýningar á henni, sem hann hafði í huga að koma
upp í Dusseldorf.
Ferdabladid
íslendingar hafa ekki gert sér tíðförult til Ork-
neyja þótt þar sé að verða breyting á. Enda bjóða
Orkneyingar upp á söguna og fegurðina, að
ógleymdu hlýju viðmóti eyjarskeggja.
Forsídan
Myndin er úr sýningu íslenzku Óperunnar á Brúð-
kaupi Fígarós eftir Mozart
Afganistan
hefur verið vígvöllur þar sem skæruliðar hafa háð
grimmilega baráttu, bæði við sovézka herinn og
stjórnarherinn í landinu. Þar hefur verið mikil þörf
á læknisaðstoð að samtökin Læknar án landamæra
hafa verið þar í sjálfboðavinnu. Þar á meðal var
íslenzkur læknir, Jóhanna Lárusdóttir, sem skráð
hefur áhrifamikla sögu, sem birtist hér og í tveimur
næstu blöðum.
EINAR BENEDIKTSSON
Vorótta
----Grúfa ísvæflum svipirgleði oghryggðar.
Svefnhöfg drúpa þökin dreifðrar byggðar.
Hvítir armar hvfla í rekkjulökum,
hvelfdu brjóstin vorsins anda draga.
Rist í andlit öll er lífsins saga,
eins og sólarbrennd er rúðan skyggða.
Þreyta er yfir sterkum, breiðum bökum.
Eins og blöðin ósnert lífs af rúnum,
æskan sefur fast með léttum brúnum,
teygar himinhreina andardráttinn,
höndum smáum styður ijóðar kinnar,
sýgur kraftsins veigar innar, innar,
óttalaus í móðurörmum lúnum,
gróðrarvæn sem grösin — fyrir sláttinn.
Loftið titrar allt af fagnaðs ómi,
ungra linda nið og farfugls rómi.
Ljósið smýgur karma og gisnar gættir,
grípur draumatökum mannsins hjarta,
sýnir harmsins hafs-nauð ströndu bjarta,
hylur þymaveginn laufí og blómi,
svo að skjálfa sorgarsvipsins drættir. —
— Gamlir, ungir, glaðir, hryggir sofa,
geislafingur Ijúka upp hverjum kofa.
Fuglar syngja, straumar stíga sporið,
stynja aðeins mannabijóstin þungu.
Þar finnst synd og böl hjá öldnu og ungu,
yfír þeim sig grúfir dauðans vofa,
meðan jörðin ómar. Vorið — Vorið.
Allir þeir sem kynnt hafa
sér ljóðagerð þjóðskáld-
anna á 19. og fram á
20. kannast við að mörg
hin fegurstu ljóð um dá-
semdir fóstuijarðarinnar
og þjóðarsálarinnar
íslensku voru ort úti í
Kaiipmannahöfn.
í mörgum þessara ljóða skiptust á háðs-
glósur miklar um Danmörku og danska þjóð
og grátklökkvar lýsingar á fegurð heima-
landsins og yfírburðum íbúanna þar.
Hafnar úr gufu hér
heim allir gimumst vér
þig þekka að sjá
yrkir Bjami Thorarensen og bætir við fleiri
skuggahliðum Danmerkur:
sviplaust land sýnist mér
sífellt að vera hér
sem neflaus ásýnd er
augnalaus með.
Þótt skömm sé frá að segja þótti manni
þetta bara gott á Danina þegar manni var
gert að læra kvæðin í gamla daga. Og satt
að segja hefur lengi eimt eftir eftir af þessu
viðhorfi til Dana og fleiri þjóða. Við emm
einfaldlega mest og best..
Enn fara menn til Danamerkur og víðar
til náms og starfa og flestir snúa heim aft-
ur. Hinir sem flendast úti þykja almennt
minni menn. Heim skulu menn koma hvað
sem tautar og raular.
Það skal hins vegar fullyrt að ánægja
þorra þeirra manna, sem eftir áralöng kynni
af erlendum þjóðum snúa heim til kalda
landsins, er blendin — og verður sífellt
blendnari.
Það er langt síðan ég fór að veita því
eftirtekt að vart voru útlagar vorir stignir
á íslenska grund þegar brúnin á þeim fór
að þyngjast svo að ljóst sýndist að þeir
ættu brýnt erindi til sérfræðinga um sorgar-
viðbrögð. Og nú hef ég bæst í hóp hinna
brúnaþungu manna.
Ég var svo ljónheppinn að fá tækifæri
til að dveljast í Danmörku um nokkurra
vikna skeið ásamt konu minni og syni nú í
AJ LB
Heim allir
girnumst vér
B
vetur meðan stórviðrin gengu yfír lands-
menn okkar. Við leigðum okkur íbúð í Kaup-
mannahöfn og gerðumst Danir um skeið.
Drengurinn fór í danskan skóla og gerir
nú fóður sínum skömm til með því að mæla
danska tungu með framburði sem ég hélt
lengi vel að byggðist á bæklun í hálsi.
I Rabbinu í Lesbókinni þ. 11. mars sl.
auglýsti Ólafur Stephensen eftir reiðu ungu
fólki „sem svo mikið var til af fyrir ekki
mjög mörgum árum.“ Mér er ljúft að senda
inn umsókn þótt ljóst sé að ég er nú ekki
eins ungur og ég á skilið; ég bæti það bara
upp með reiðinni. Ef fólki ofbýður hún get-
ur það skrifað hana á kostnað þeirra frá-
hvarfseinkenna og sorgarviðbragða sem ein-
kenna fólk sem kemur heim til fóstuijarðar-
innar eftir nokkra burtveru.
Nú hlýtur maður auðvitað að spyija þeirr-
ar óþægilegu spumingar af hveiju fólk sem
„kemur heim“ þarf að upplifa fráhvarfsein-
kenni og sorgarviðbrögð og ekki síður,
hvemig lýsa þau sér. Eg hygg að margir
viti svörin.
Það er einfaldlega miklu augljósara eftir
dvöl erlendis hvað fólk hér á landi lætur
bjóða sér næstum möglunarlaust — það virð-
ist á yfirborðinu sætta sig við hvaða van-
virðu sem er og jafnvel mæra í orði og verki
við hvert tækifæri í stað þess að spenna sig
megingjörðum og breyta ástandinu sér í
hag.
Það varð mér merkileg reynsla að fara út
í búð daginn sem ég kom heim til íslands,
minnugur daglegra verslunarferða í mat-
búðir í Kaupmannahöfn. Það er nefnilega
staðreynd að íslendingum er nú um stundir
gert að kaupa sér nauðsynlegasta mat við
tvöföldu og allt að tíföldu verði miðað við
það sem þykir hæfa í hinu neflausa og
augnalausa landi. Sá matur sem flestir neyta
daglega, kartöflumar, em t.d. tíu sinnum,
tíu sinnum dýrari hér en í Danmörku. Raun-
ar er löngu kominn tími til að pakka kartöfl-
um í vandaðar gjafaöskjur, t.d. þremur sam-
an, í líkingu við þær sem konfekt er lagt
í. Menn gætu þá notað slíka pakka til vina-
gjafa eða farið með þá í heimsóknir til sjúkl-
inga á spítölum í stað óhollrar sykurvöm.
Fari svo að kartöflur hækki svo næstu tvö
til þijú ár sem síðasta ár gætu þær orðið
hentugar fermingargjafir — og svo má vita-
skuld framleiða úr þeim vandaða skartgripi
eins og öðram eðalefnum. Bijóstnælan
„ólafsrauð“ hljómar til dæmis alls ekki illa
og gæti eflaust orðið verðmæt útflutnings-
vara.
Ég verð að viðurkenna að mig langaði
skelfing mikið í íslenskt lambakjöt eftir
dvöl mína í Danmörku og er sú löngun til
sönnunar um ást mína á íslensku þjóðinni,
sé einhver farinn að draga hana í efa. Ég
lét það líka eftir mér að spyija eftir læris-
sneiðum úti í kjötbúð — og sá náttúrlega
strax að lærisneiðar era ekki ætlaðar kenn-
uram eða öðru láglaunafólki. Ef ég man
rétt kostaði kflóið næstum 900 kr. Mér er
til efs að ég hafí greitt slíka upphæð fyrir
vikuskammt af úrvalskjöti af svínum og
kjúklingum úti í Danmörku (ég bið þjóð
mína afsökunar á því að ég skuli bera sam-
an dönsk svín og kjúklinga og íslensk lömb).
Og allt verður dæmið graggugra þegar það
er haft í huga að kauptaxtar í Danmörku
era allt að tvöfalt hærri en á íslandi og við
eram á góðri leið að stinga Dani af í skatt-
píningu.
Þess má geta að á fjölskylduráðstefnu
um kvöldið eftir ævintýri mín í verslunum
var samþykkt með báðum greiddum at-
kvæðum að banna mér að sækja búðarferð-
ir þar ég væri orðinn svo góður íslendingur
að nýju að ég léti allt yfír mig ganga án
þess að bera hönd fyrir höfuð mér. „Menn
láta bara ekki svona í verslunum," sagði
konan mín og það er víst eitthvað til í því.
Má ég geta þess hér að ég veitti því at-
hygli að í Danmörku var mjög mikil og
markviss umræða um umhverfísmál. Svo
vildi til að heimkomu okkar bar upp á fyrsta
bjórdag á íslandi. Hvarvetna sáust menn
rogast með drápsklyfjar af þessum miði sem
mér skilst að eigi að bjarga þjóðarhag, -stolt-
inu; -sálinni og -menningunni. En vökvinn
var vitaskuld í dósum. Það var okkur líkt.
Ég bið menn að íhuga að á ári hveiju
munu seljast tugir milljóna bjórdósa. Hvert
ætla menn svo að dósimar lendi eftir notk-
un? Jú, sumar fara rétta boðleið á haugana
— en það er alveg ljóst hveijum manni að
stór hluti þeirra, kannski nokkrar milljónir
árlega enda feril sinn úti í náttúranni og
bætast þar við gosdósir, plastflöskur og
hyrnur. Þetta vita allir heilvita menn og
hinir líka. En vita menn kannski að ýmsar
siðaðar þjóðir banna með öllu notkun þess-
ara dósa? Það gera t.d. Danir. En íslending-
ar læra náttúrlega ekkert af öðram þjóðum.
Til þess era þeir of merkilegir.
En af hveiju látum við allt þetta ganga
yfír okkur án þess að æmta? Ég ætla að
koma með skýringartilgátu. Ég held að ís-
lendingar búi yfír einhverri hetjuhugsjón
sem gerir þá steingelda í allri baráttu. Sú
hetjuhugsjón birtist skýrast í heimskulegu
langlundargeði sem allt er reiðubúið að þola.
Sá sem rís upp sjálfum sér til vamar situr
því að svikráðum við þjóð sína og menn-
ingu. Við fellum alls kyns stóradóma yfír
öðram þjóðum af því að við eram best, fal-
legust, greindust, hamingjusömust, mesta
bókmenntaþjóðin og skákþjóðin, eigum fal-
legasta landið, hreinustu náttúrana og heil-
næmasta loftið. Hvaða máli skiptir þá þótt
kartöflur séu munaðarvara?
Og hana nú.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1. APRlL 1989 3