Lesbók Morgunblaðsins - 29.06.1996, Blaðsíða 6

HEIMS-
FRÆGIR
í NOREGI
Ole Bull (1810-1880), Edvard Grieg (1843-1907)
og Harald Sæverud (1897-1 992) heita þrjú tón-
skáld sem öll eru fædd í Björgvin og norska þjóö-
in er afskaplega stolt af. Þau eru misfræg; þaö
elsta og yngsta þekkja vafalítiö fáir hér á landi
þótt annað þeirra hafi verið kallað Paganini norð-
ursins á sínum tíma, en Grieg kannast flestir við
enda er hann einn af risum tónlistarsögunnar.
ÞRÖSTUR HELGASON komst hins vegar að því á
Listahátíöinni í Björgvin, sem lauk nýlega, að Norð-
menn vilja setja þremenningana alla í þann flokk.
HVER KANNAST eiginlega
við Ole Bull? Ég býst ekki
við að sjá niargar hendur
á lofti þótt einhveijir les-
endur kunni að kannast
við nafn þessa norska 19.
aldar manns sem aðaltorg
Björgvinjarborgar er nefnt
eftir. Stór stytta er af manninum í öðrum enda
torgsins sem sýnir hann leika á fiðluna sína.
Norsk æska svamlar í gosbrunninum fyrir fram-
an styttuna, klifrar upp á hana og hangir í fiðl-
unni. Bömin gera sér enga grein fyrir því að
Ole Bull var kallaður Paganini norðursins og
var auk þess einn valdamesti maður i norsku
menningarlífí á síðustu öld.
Þjóófrelsishetja og fiólusnillingur
Áhrifa Bulls gætti ekki aðeins í tónlistarlífí
heldur var hann einnig mikill örlagavaldur í
norsku bókmennta- og leikhúslífí þessa tíma.
Áhrifa hans gætti raunar miklu víðar; af því
ganga sögur að konur hafi fallið í yfírlið við
það eitt að líta hann augum og skáldum varð
hann innblástur til mikilla verka; Bull er til
dæmis ein af fyrirmyndum Ibsens að Pétri Gaut.
Allt lofið um Ole þennan Bull varð þó til
þess að maður var strax á varðbergi í Björg-
vin. Grunnsemdir vöknuðu á meðal árvakurra
blaðamanna og gagnrýnenda á listahátíðinni
um það hvort Bull væri bara goðsögn, hvort
afrek hans hefðu verið blásin upp í goðsöguleg-
ar stærðir í mjaltavél sögunnar, eins og tíðum
gerist á meðai smærri þjóða. Það var því ekk-
ert annað að gera en að fletta upp í lærðum
ritum um tónlistarsögu og sjá hvort Bull-sög-
urnar stæðust nánari athugun. í ljós kom að
það eru skiptar skoðanir á ágæti tónsmíða
Bulls og jafnvel læðast eilitlar efasemdir að
mönnum um fiðlusnilld hans. Fræðimenn segja
nefnilega að það sé erfitt að meta áhrif og
gæði fiðluleiks Bulls vegna þess að stórbrotinn
persónuleiki hans litar svo allar frásagnir af
leik hans. Og sömuleiðis sé erfitt að aðskilja
tónsmíðar hans frá flutningi hans á þeim, þann-
ig hefur leikni hans og sérstök spunatækni
vafalaust litað verk hans mjög.
Það er hins vegar satt og rétt að Bull var
Morgunblaóió/Þröstur Helgoson
BÖRNIN gera sér enga grein fyrir því að Ole Bull, sem styttan er af, var kallaður Pagan-
ini norðursins á sfnum tíma og var auk þess einn valdamesti maður f norsku menning-
arlífi á síðustu öld.
ÞÝÐENDAHÚSIÐ í Tarazona á
Spáni hefur verið starfrækt í
átta ár og er meðal þekktustu
stofnana af þessu tagi í Evr-
ópu. Stjómandi þess frá upp-
hafi hefur verið Francisco J.
Uriz, skáld og þýðandi.
Þýðendahús eru í mörgum
Evrópulöndum og fer fjölgandi. Auk hússins í
Tarazona em sambærileg hús í Straelsen í
Þýskalandi, Procida á Ítalíu, Norwich á Eng-
landi, Amsterdam í Hollandi, Arles í Frakk-
landi og Visby (á Gotlandi) í Svíþjóð. Hús í
Beatislava í Slóvakíu var nýíega opnað og með
haustinu er von á grísku húsi. Þýðendahúsin
em fiest fjarri stórborgarglaumi til að tryggja
vinnufrið.
Evrópusambandið og ýmsar evrópskar
menningarstofnanir styrkja rekstur húsanna,
einnig menntamálaráðuneyti landanna og við-
komandi borgarstjómir. Þýðendahúsið í Taraz-
ona nýtur að auki velvildar Vináttufélags Þýð-
endahússins og fjármálastofnana þar sem
einkaaðilar koma líka við sögu. Zaragozaborg
er kunn fyrir menningaráhuga og lætur ekki
sitt eftir liggja til að efla menningu Aragónhér-
aðs, Tarazonaborg sem er í 75 kílómetra fjar-
lægð frá Zaragoza leggur sitt af mörkum.
Tarazona er lítil borg (íbúar 10.000), afar
viðfelldin og státar af fomum menningarverð-
mætum, kirkjum, klaustrum, höllum, húsum
og görðum. í næsta nágrenni við það er Veru-
leikaklaustrið, einstakur griðarstaður í til-
komumikilli náttúru.
í BRÚÐKAUPSFERÐ
MEÐ ARTUR LUNDKVIST
Þýðendahús starfa víöa í Evrópu. JÓHANN HJÁLM-
ARSSON segir frá einu slíku á Spáni og ræöir við
Francisco J. Uriz, sem er afkastamikill þýðandi.
Þaó var lcona
Franzisco J. Uriz tjáði mér að rekstur húss-
ins stæði á traustum gmnni þótt ýmislegt gengi
seinlega í samskiptum við fjármálayfirvöld.
Hann segir að tekist hafi að auka til muna
tengsl spænskra bókmennta og bókmennta
annarra þjóða með tilkomu hússins. Frum-
kvæði í þeim efnum hafi oft komið frá húsinu.
Ut séu komnar á spænsku bækur með ljóðum
eftir skáld margra Evrópuþjóða, Norðurlönd
þar ofarlega á blaði, og einnig hafi spænsk
skáld verið þýdd á önnur mál. Skáld frá Arag-
ónhéraði hafi verið meðal þeirra.
Uriz leggur áherslu á að þýðendur geti verið
í næði í húsinu og sinnt verkefnum sínum og
helst lokið þeim. Algengt er að þýðendur dvelj-
ist mánaðartíma í húsinu, en þeir geta fengið
að vera lengur eða skemur. Gisting og öll að-
staða hússins þar með talin ritvinnslutæki er
ókeypis, en fæði verða gestirnir sjálfír að sjá
um. í húsinu ræða menn saman á spænsku
og nauðsynlegur samgangur við íbúa Tarazona
fer fram á „hreinni spænsku", eða með öðrum
orðum kastilísku. Komi upp álitamál eða vafa-
atriði í þýðingastarfinu er enginn staður betri
en Þýðendahúsið til að skera úr þeirm
Þegar Francisco J. Uriz er spurður um ástæð-
ur þess að hann dvaldi langdvölum á Norður-
löndum er svarið: „Það var kona eins og alltaf.“
Uriz segir það rangt að hann hafi verið
pólitískur flóttmaður á Norðurlöndum. Aftur á
móti hafi kynni hans og finnskrar konu á
Englandi orðið til þess að hann fluttist til Finn-
lands og síðan Svíþjóðar þar sem hann sinnti
þýðingum með skáldunum Sun Axelsson og
Artur Lundkvist, en samstarf þeirra Lundkvist
hófst með því að þeir þýddu í sameiningu safn
ljóða frá Suður-Ameríku, m.a. eftir Vallejo,
Borges og Andrade. Þeir þýddu líka mikið eft-
ir Pablo Neruda. í Svíþjóð lágu leiðir þeirra
Uriz og Marinu Torres saman, þau kenndu við
sama skóla, og úr varð hjónaband 1965. Mar-
ina er líka þýðandi. Það er opinbert leyndamál
að þýðing hennar og Lundkvist á ljóðaflokki
eftir Miguel Angel Asturias átti ríkan þátt í
því að hann fékk Nóbelsverðlaun ári seinna.
Ritara akademíunnar, Anders Österling, þótti
ekki verra að sagnaskáld kynni að yrkja. Þau
þýddu líka Borges, en sú þýðing ein dugði ekki.
6 IESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. JÚNÍ 1996