Lesbók Morgunblaðsins - 29.06.1996, Blaðsíða 10

TÓTI
í BERJANESI
EFTIR JÓNAS GÍSLASON
ÓRARINN Einarsson hét hann og
hann átti heima á Sandfelli - næsta
húsi sunnan við prestsetrið í Vík -
en allir kölluðu hann bara Tóta eða
Tóta í Berjanesi. Hann hafði verið mikið
veikur í bamæsku - mig minnir, að hann
hafi fengið barnaveikina - og náði aldrei
fullri heilsu.
Tóti var séður í fjármálum, auk þess sem
hann var mikill matmaður. Hann var í föstu
fæði á hótelinu í Vík, sem hann greiddi
mánaðarlega, og lét sig því ekki oft vanta
í matinn. __
Þegar Ólafur Jónsson í Vík varð sextug-
ur, kom margt fólk í afmælið og Tóti lét
sig ekki vanta. Þegar kvöldvérðartími nálg-
aðist, fór Tóti að sýna á sér fararsnið. Elísa-
bet, kona Ólafs, tók eftir þessu og sagði
við hann:
„Sláðu þér bara til rólegheita hér hjá
okkur, Tóti minn. Þú færð eitthvað snarl
með okkur.“
„Nei,“ svaraði Tóti. „Ek verð að borga
matinn, hvort sem ek borða hann eða ekki.“
Svo flýtti hann sér út á hótel, gleypti í
sig matinn og var kominn aftur í afmælið
eftir örskamma stund.
Á verlid i Eyjum
Árum saman fór Tóti á vertíð til Vest-
mannaeyja og alltaf fékk hann einhverja
vinnu, þótt hann þætti aldrei mikill verk-
maður.
Eitt sinn sá Tóti kolabing utan við hús
Gunnþóru Kristmundsdóttur og Helga Þor-
lákssonar kennara. Hann barði að dyrum
og spurði Gunnþóru:
„Á ek ekki að moka kolunum ofan í kola-
geymslu?"
„Jú, þakka þér fyrir, Tóti minn. Þú kem-
ur svo, þegar þú ert búinn, og færð þér
kaffisopa."
Tóti var drykklanga stund að moka
kolunum Svo kom hann sveittur og settist
inn í eldhús, þar sem hann fékk kaffi og
meðlæti. Margt var spjallað og tíminn var
fljótur að líða.
Loks reis Gunnþóra á fætur og sagði:
„Jæja, Tóti minn! Ætli það sé ekki bezt
að fara að koma sér að verki. Þakka þér
kærlega fyrir greiðann með kolin.“
Þá reis Tóti á fætur, leit á klukkuna og
sagði:
„Já, þetta verða þá þrír og hálfur tími!“
Þegar Tóti fór á vertíð, tíndi hann til allt
matarkyns í húsinu, fór með það í eitthvert
húsið í Víkinni og tilkynnti húsráðendum:
„Ek ætla að yfirfæra þetta á þig til vors-
ins!“
Ætlaðist hann þá til að fá endurgoldið
í sama mat um vorið. Nú gat oltið á ýmsu
um endurgreiðsluna.
Eitt sinn kom hann til konu minnar með
eitthvað smávegis matarkyns og sagði:
. „Ek ætla að yfirfæra þetta til vorsins!“
Þegar hann kom til Vestmannaeyja til-
kynnti hann, hvar sem hann kom:
„Ek yfirfærði allt til vorsins á prestinn!"
Tóti var í stúku í Vestmannaeyjum. Mig
minnir að hún héti Eyjabandið. Og Tóti
hélt yfirleitt vel bindindisheiti sitt, meðan
hann var á vertíðinni í Eyjum. Hitt gat
komið fyrir, að hann fengi sér sopa heima
í Mýrdalnum, því að honum þótti hann ósköp
góður.
Eitt sinn hafði hann fengið sér einum
of mikið neðan í því og fóru menn þá að
spyija hann:
„Heyrðu, Tóti! Ertu ekki í stúku? Veiztu
ekki, að þú mátt ekki smakka það?“
Tóti svaraði að bragði:
„Jú, góði. Þetta er allt í lagi. Stúkan
Eyjabandið nær ekki austur fyrir Fúlalæk!“
Afmaeli Tóta
Þegar Tóti varð 65 ára, kom hann til
mín, af því að hann vissi, að ég var frétta-
ritari Morgunblaðsins, og spurði:
„Viltu ekki hafa afmælisviðtal við mig?“
„Eigum við ekki að hinkra við, þar til
þú verður sjötugur? Ef við lifum þá báðir
og verðum hér, skal ég eiga viðtal við þig.“
Því miður varð ekkert úr afmælisviðtali
við hann síðar og ég sé alltaf hálfpartinn
eftir, að hafa ekki orðið við þessari bón
hans.
í tilefni afmælisins hafði Tóti fengið
senda eina jólaköku að sunnan. Hann fór
um alla Víkina og bauð fólki í afmælis-
veizlu. Síðan bað hann konuna mína og
Katrínu Brynjólfsdóttur um að hjálpa sér
með að hella upp á könnuna.
Þegar þær heyrðu, að hann væri búinn
að bjóða svo til allri Víkinni í afmælið,
tóku þær sig til og útbjuggu heilmikla
afmælisveizlu. Margir komu og samglödd-
ust Tóta.
Allir voru kátir og glöddust, en enginn
þó meir en afmælisbarnið. Allt var þetta
græskulaust, en setti svolítinn lit á tilver-
una.
Höfundur er vígslubiskup.
MERGUR MÁLSINS 1 7
í KYRRÞEY
EFTIR JÓN G. FRIÐJÓNSSON
NAFNORÐIÐ kyrrþeyr er að því
leyti sérstakt að það er aðeins
notað í föstum samböndum, eins
og reyndar mörg önnur orð. Það
er oftast notað í samböndum eins og gera
eitthvað í kyrrþey og láta e-ð liggja í
kyrrþey sem vísa til þess sem ekki á að
fara hátt eða bera mikið á. Elsta dæmi
um sambandið er frá upphafi 18. aldar:
láta einhvern fá eitthvað í kyrrþey (1711)
og gjöra eitthvað í kyrrþey (1713). Þeyr
merkir ’hláka, þíðvindi’, kyrr merkir hér
’hægur’ og kyrrþeyr virðist því merkja
hægt (hljóðlátt (?)) þíðvindi’ en yfirfærð
merking sambandsins í kyrrþey er ’hljóð-
lega; svo að lítið beri á’. í íslensku er að
finna ýmis sambönd þar sem svipuð líking
virðist liggja að baki. Sem dæmi má nefna
e—ð fer lágt og e—ð fer ekki hátt, sbr. enn
fremur hafa e—ð í hámæli, segja e—ð í
hávaða (fornt) og málsháttinn Flest lág-
mæli komast í hámæli (18. öld). — Enn
fremur má minna á ýmis önnur sambönd
þar sem kyrrt veður vísar til kyrrðar, t.d.
e—ð dettur í dúnalogn ’svo fullkomið logn,
að dúnn hreyfist ekki,’ sbr. einnig blæja-
logn, kyrralogn og stafalogn. Ur fornu
máli eru kunn orðatiltækin láta kyrrt yfir
einhverju, láta e-ð vera kyrrt og láta e-ð
kyrrt liggja. Þar virðist vísunin vera til
’staðar’ en ekki til ’hljóðs, hávaða’. Þótt
þarna sé verulegur munur er ekki loku
fyrir það það skotið að hin fornu orðatil-
tæki hafi greitt fyrir myndun orðatiltækis-
ins láta e—ð liggja í kyrrþey. Til gamans
læt ég fljóta með tvo málshætti eða spak-
mæli þar sem þeyr kemur við sögu: Oft
er óveðurlegt í öndverðan þey (17. öld) og
Af suðrinu kemur þeyrinn og af norðrinu
kuldinn (16. öld).
INGUNN ÓSK
ÓLAFSDÓTTIR
ÞUNG-
LYNDI
Þegar húmar að í huga mínum
huggar mig svarblá nóttin
horfin á vald hinnar sáru gleði
og sjálf mitt syndir vansvefta
í óráðshjali.
Hún óttast, þrá mín til þunglyndis
þungbúinn daginn, villtan af vöku
og hélaðir skuggar í kjöltu minni
særa fram svefninn með háðsglotti
í hel munt þú hólpin
ein við lækjarbakkann, sokkin
í undurmjúkt sefið...
TIL SYSTRA
MINNA í KÍNA
Bjargarleysi þitt
gagnvart örlögum þínum
á sér enga réttlætingu
Fórnarlamb lagagreina
örvæntingar og grimmdar
fórnarlamb kynferðis þíns
Hvers virði er líf þitt
í augum landa þinna?
Saklaus augu þín hafa breyst
í gömul lífsreynd augu
dæmd til dauða
án réttarhalda
liggur þú yfirgefm
í napurlegum vistarverum
þar sem ungu og gróskumiklu
lífí þínu
hefur verið breytt
í örfínan titrandi streng
sem er við það að bresta
Farvel kæra systir
ástin bíður þín einhverstaðar
hvers virði er hvort sem er
að lifa í þvílíkum heimi?
Höfundur er ung Reykjavíkurstúlka.
MEGAS
NAFNLAUST EITTHVAÐ
tvístígur — í vinstri fótinn fyrst síðan þann hægri
oft er farsælla að vera agnarögn lægri
allt vex og vex í augum þó allra mest
og ímyndun — það kemur enginn en hann getur ekki sést
um síðir tínast inn búkar af báðustum kynjum
við byrjum á að spotta óskir sem síðan synjum
nú er hann öruggur inní skóginum þétta
það er enginn vandi bara að hlusta og heyra hvað er ekki að frétta
en svo er öllum farið —- hvernig ferlið hefst veit ekki neinn
það er fánýtt að leita — hugsa — óbærilega einn
komum okkur héðan heyrist hvískra loftið — sjálft það
við höfum verið víða komum hvaðanæva að
og vitum að það getur enginn ekið sér úr stað
allstaðar er hér en fyrir handan er hvergi skráð á blað
þær bera sig og bakka — svörtu og hvítu —
en birting snittunnar jarðnesk er aðeins í mýtu
og bros sem stirðnað breiðist.út — rigor mortis
í blossa sést tanngarður í lausu lofti — spiritus fortis
en engin kann sósíal á þessu raunsæ skil
þó öllum sé Ijóst að vera er ekki að vera til
Megas er höfundarnafn Magnúsar Þórs Jónssonar, dægurlagasöngvara.
NANNA
HÁLFDANARDÓTTIR
ÍSLENSKI
SJÓ-
MAÐURINN
Þú sem steigst
upp úr blautum
bamskónum
á sterklega skipsfjöl
hugrakkur unglingur
lífsglaður
þú sem rérir með
föður, bróður,
frænda eða vini
sóttir auðinn
í heljargreipar
til að auðga
land þitt.
Þú sigldir
út giampandi
hafflötinn
sigldir á móti
ólgandi bárunni
braust móti storminum
og ógnandi hríðinni
komst heim
bróðurlaus,
föðurlaus, vinarlaus
það ert þú sem ert
uppistaða okkar lands.
Það er þín vegna
sem við höfum
menntast
og byggt
það varst þú
sem fórnaðir
skólagöngu þinni
konunni, börnunum
hvítu húfunni
það ert þú
sem ert kraftur okkar
svo stæltur
sterkur, óbugandi
þú ert demantur
íslensku þjóðarinnar
og ég elska þig.
Höfundur er myndlistarmaður
og rekur veitingahúsið Nönnukot
í Hafnarfirði.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 29. JÚNÍ 1996