Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1997, Síða 15

af tilveru Þorra alla tíð. Hann ólst
upp á heimili þar sem listin var helsta
lífsviðurværi fjölskyldunnar. Hring-
ur, faðir hans, var þekktur myndlist-
armaður og hlaut Þorri sannkallað
listrænt uppeldi. „Þegar maður er
alinn upp við myndlist tekur maður
henni sem sjálfsögðum hlut. Mynd-
listin verður eðlilegur hluti af tilver-
unni,“ segir hann um æsku sína.
Þorri dvaldist mikið í sveit á sumr-
in á yngri árum á ættaróðali föður-
ættarinnar, Haga í Aðaldal og í Dal-
vík hjá fjölskyldu móður sinnar. Nátt-
úruupplifun í sveitinni hafði þau áhrif
á Þorra að hann útilokaði ákveðin
vinnubrögð. „Ég fékk fagurfræðileg-
an og raunvísindalegan áhuga á nátt-
úrunni. Ég er alveg viss um að sýn
mín á náttúruna tengist því að ég
get ómögulega hugsað mér að vinna
abstrakt list.“
Birtan i innanhússrými
í upphafi ferils síns málaði Þorri
kyrralífsmyndir þar sem teflt er sam-
an innirými og litbrigðum birtunnar.
Myndefnið er hversdagslegt en
ákveðin dulúð eða ógn svífur yfir
vötnum. Þorri málaði margar inni-
myndir þar sem hann fékkst við birt-
una eins og hún birtist á stigapöllum,
undir súð, úr þakgluggum eða inn
um dyr.
Þorri hefur ennfremur gert klippi-
myndir en í þeim verkum púslar hann
saman myndum úr bandaríska tíma-
ritinu National Geographic frá árun-
um 1950-1960. „Liturinn í myndun-
um er ótrúlega fallegur. Á þessum
tíma voru litaprentanir nánast hand-
unnar sem gerir það að verkum að
liturinn verður mjög flatur. Þetta er
falleg ljósmyndastefna ólík andlausri
ljósmyndastefnu nútímans."
Talsmenn tómhyggjunnar
Eitt meginstefið í hugmyndafræði
og lífssýn Þorra er að listamenn taki
siðferðislega afstöðu gagnvart list-
sköpun sinni og færi rök fyrir for-
sendum sínum. Að þeir skilgreini
fyrir sjálfum sér hvað það sé sem
þeir gera, hvernig þeir fara að því
að ná því fram og hverju það skili
til áhorfandans. Þorri kveðst engan
veginn aðhyllast þá skilgreiningu
franska myndlistarmannsins Marcels
Duchamp að list sé það sem listamað-
urinn ákveði að sé list.
„Ég geri fyrir sjálfan mig skýrar
aðgreiningar um hvað sé list en ég
er hins vegar opinn fyrir því sem
aðrir setja fram sem list. Ég legg
áherslu á að menn taki móralska
afstöðu til listsköpunar sinnar og
annarra. Ef þeir gera það ekki eru
þeir beinlínis talsmenn tómhyggjunn-
ar sem mér fellur ekki. Ég áskil mér
allan rétt tii að hafna þeim forsend-
um sem þeir byggja á og þeirri út-
komu sem af þeim leiðir.“
Brotalömin að mati Þorra er fólgin
í því að öllum er talin trú um að
þeir geti orðið listamenn. Ekki megi
nota lengur hugtökin gott og vont
þar sem hinn pólitíski rétttrúnaður
hafi aflagt þau til að allir geti unað
sáttir við sitt.
Hann segir að gætt hafi þeirrar
tilhneigingar að líta á lélega mynd-
list og alls enga myndlist sem há-
menningu er verðskuldi að komast á
söfn og sýningar.
„Með þessu viðhorfi erum við á
hættulegri braut. Með því að gera
vonda myndlist að góðri er dregið
úr hinum jákvæðu áhrifum sem vond
myndlist hefur. Vond myndlist þjónar
tilgangi, rétt eins og húsdýraáburður
er geysilega mikilvægur túnum.“
Vandamálið sem við blasir að
mati Þorra er að tómhyggjan er
orðin svo útbreidd að allur almenn-
ingur er orðinn þekkingarlaus um
tungumálið myndlist. Þorri segir að
hugmyndin um „frelsi“, þ.e. að allir
geti gert það sem þeim dettur í
hug, valdi annars vegar tómlæti og
hins vegar því að neytandanum sé
neitað um forsendur til þess að
dæma þann sem segist vera lista-
maður.
Hann bendir á að vegna þess hve
kennsla í myndlist og listasögu er
af skornum skammti hafi menn lítil
tök á að rengja þann sem setur fram
list sína. Hver íslenskumælandi
maður geti á hinn bóginn rengt þann
sem talar óskiljanlegt mál og reynir
að halda því fram að það sé íslenska.
Aóeins fifl veróa ekki
fyrir áhrifum
Ekki dregur Þorri dul á að hann
hafi orðið fyrir talsverðum áhrifum
í myndlist sinni. Hann fullyrðir raun-
ar að aðeins fífl verði ekki fyrir áhrif-
um og er sú skoðun endurómur af
fullyrðingum fjölmargra fræðimanna
að list hvers tíma taki ætíð mið af
fortíðinni, listasögunni. „Fólk þarf
að vera meðvitundarlaust til að verða
ekki fyrir áhrifum og þau eru stað-
reynd hvort sem þau eru til góðs eða
ills. Eftir þeim mynda menn sér lífs-
afstöðu eða lífssýn en sá kokkteill
gerir það að verkum að maður vinn-
ur á þann veg sem maður gerir.“
Þorri hefur orðið fyrir áhrifum af
flölmörgum listamönnum, jafnt
myndlistarmönnum sem rithöfund-
um. Segir hann að einstök verk
manna hafi ekki endilega haft áhrif
á sig heldur hafi ævistarf manna eða
lífsviðhorf þeirra fremur mótað lífs-
sýn sína. Meðal helstu áhrifavalda
Þorra, utan föður hans Hrings, eru
bamabókahöfundurinn G. Th. Rot-
man, teiknimyndahöfundurinn Walt
Disney, sænski kvikmyndaleikstjór-
inn Ingmar Bergman, danski málar-
inn Vilhelm Hammershoi og Norman
Rockwell.
Fulltrúi tveggja heima
Aldrei hefur verið nauðsynlegra
en nú að mati Þorra að skoða mynd-
listarheiminn með háði. Segir hann
allt of algengt að menn taki sjálfa
sig, list sína og framlög annarra of
alvarlega. „Háð er leiðin sem menn
nota til að halda sér við jörðina. Hlát-
urinn er leiðin til að umsnúa veruleik-
anum. Til að lifa af verða menn að
geta hlegið að heiminum."
Þorri hefur markvisst beitt háði í
myndasögum sínum en hann hefur
frá barnsaldri haft unun af mynda-
söguforminu og dáð myndasöguhetj-
ur á borð við Tinna. Hann segir að
myndasagan hafi orðið til þess að
skapa áhuga hans á mynd sém hlut
er hefði sögulega vídd fyrir framan
sig og aftan og hefði skilaboð að
flytja áhorfandanum.
Éinn mesti galdur myndasögunnar
er að mati Þorra að geta gert flókna
hluti einfalda. Segir hann að þær
gefi gott tækifæri til að setja fram
hugleiðingar eða ádeilu á skýran en
einfaldan hátt.
Að hans mati fer ágætlega saman
að vera listmálari og myndasöguhöf-
undur. Samkvæmt viðtekinni skil-
greiningu um aðgreiningu lista í há-
menningu og lágmenningu er hann
sannarlega fulltrúi tveggja heima.
Hann hefur lýst yfir því á prenti að
myndasaga sé, þrátt fyrir allt, listform
sem njóti ekki sömu virðingar og
málaralist, alveg burtséð frá inni-
haldi. „Hversu lélegt sem málverkið
er, er það undantekningalaust tján-
ingarform sem nýtur meiri virðingar."
Ef vinið er vonf er þaó vonf
Þorri fer ekki dult með það að
hann eigi það til að komast í mót-
sögn við sjálfan sig. Raunar kveðst
hann mjög feginn að svo sé enda
telur hann heiminn miklu flóknari
en svo að hægt sé að vera fullkom-
lega samkvæmur sjálfum sér - veru-
leikinn sé fullur af mótsögnum.
í síðustu sýningarskrá Þorra spyr
hann sjálfan sig hvort honum sé
stætt á að leggja dóm á listamenn.
Hann svarar því neitandi.
„Ég myndi sjálfsagt gefast upp
fyrir einhvetjum snillingnum úr lista-
mannastéttinni um leið og hann opn-
aði munninn og andmælti. Á hinn
bóginn hef ég lært eftir að ég fór í
vínsmökkun að allt á rétt á dómi.
Vínið sem maður er að smakka í það
og það skiptið krefst þess að maður
taki afstöðu. Að maður skilgreini
fýrir sjálfum sér ólíka þætti vínsins,
svo sem lit, lykt, bragð og lengd
þess og fái þar með niðurstöðu sem
er útkoma af öllum þessum þáttum.
Ef vínið er vont er það vont. Menn
geta svo haft mismunandi smekk en
þeir verða þá í það minnsta að
rökstyðja hann,“ skrifar Þorri í við-
leitni sinni til að taka afstöðu til eig-
in listsköpunar.
fenrnngarbarninu
gottveganesfi
íslensk orðabók í ritstjóm Árna Böðvarssonar var
fyrst gefin út af Menningarsjóði árið 1963 og var
frábærlega vel tekið. Þessi bók er önnur útgáfa
hennar og kom út hið fyrsta sinn árið 1983. Ásgeir
Blöndal Magnússon annaðist endurskoðun
bókarinnar ásamt Árna. í henni eru um 85 þúsund
uppflettiorð, og er bókin að öllu leyti einstæð
heimild um íslenska tungu: Um merkingu,
beygingu, stafsetningu og málnotkun.
fæst í r»æstu bókabúð
F O R L A G I Ð
M Á L O G M E N N I N G
Verð I mars

Verð frá 1. næsta
mánaðar
■ tg
RnHæsl
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. MARZ 1997 1 5