Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1997, Qupperneq 8

• - £ íSwríaýn)
lkunba«a4,
Hc^U^nholar / ySijjíJP
gP1 <» J»í
jsKóbni.' “ _^<i'tis»Kóbir^
-V'W*
* viÚlttat •dskín' 3f
Álftuíorft
.N’tjcjrSa
.öolirygytr
■&. SkagTuíifti
fono/^ib^/wií#

•SteuL&liolt
Gu&ndarbntfv
gttdeyi.síuiv
jEbtB úir'
(OýgjarhólssQÍj

JÍaaaei S
Zæfi'wýíW
Hnttlflu
aaajoit
4 . -aae
lUygj«i*ó’
ÁbnfertrtifVg ur
Kjarrifwlt óiffljajy

ejrnssiððtr tm i kJ'
EtLABÆR/

kkjuíeHshólttJftf
'Virit.1t
EyvindQ'ró l.\
/II* % í
EÖILSSJ^ÐIR
verk og viö höfum vanist
því aö þannig eigi kort
aö vera. Nýrri kortin eru
ekki eins falleg og þaö
væri hægt aö hafg þau
nákvæmari. Allter
þaö einungis spurning
um peninga.
GLUGGAÐ I KORTIN
___EFTIR_
GÍSLA SIGURSSON
Gömlu herforingjaráös-
kortin eru eiginlega lista-
NÚ er sú blíða tíð fram-
undan þegar lands-
menn fara í sumarleyf-
inu eða um helgar í
lengri og skemmri
ferðalög um byggðir
og óbyggðir. Þá er
kortið ómetanlegt
hjálpartæki. Líklega höfum við ekki áttað
okkur á því eins og vert væri, hvað Danir
unnu stórkostlegt verk með _ kortagerð
sinni. Sá merki brautryðjandi Agúst Böð-
varsson, sem nýlega er látinn, níræður að
aldri, lifði það að koma út merkilegri bók
um sögu kortagerðar á Islandi. Þar er vel
lýst þeim aðstæðum sem dönsku mælinga-
mennirnir áttu við að búa; þeir unnu hvern-
ig sem veður var og urðu að reiða búnað
sinn á hestum yfir óbrúaðar ár. Sjálfsagt
eru ekki margir sem átta sig á því, en öll
nöfn á kortunum eru handskrifuð og unnu
sérmenntaðir leturteiknarar við það.
Dönsku herforingjaráðskortin, eins og
þau hafa verið nefnd, hafa lengi verið í
fórum landsmanna og þau eru enn fáanleg
hjá Landmælingum Islands. Þar fást að
sjálfsögðu einnig þau kort sem unnin hafa
verið að uppá síðkastið, þar sem byggt er
á loftmyndum og allri tiltækri nútíma
tækni. Þó er ekki fyrir að synja, að gömlu
kortin séu fallegri; þau eru bæði litríkari
og á þeim áttar maður sig mun betur á
því, hvar hamrar eru í fjöllum. Aftur á
móti hafa rangar hæðarmælingar verið
leiðréttar og hafa sum fjöll orðið 30 m
lægri, en önnur hafa lítillega hækkað. Að
þessu leyti veita nýju kortin nákvæmari
upplýsingar.
I nýju kortagerðinni virðist hinsvegar
ekki vera sú framför sem vænta mætti
með alla þá tækni sem nú stendur til boða.
Til þess að fá svör við ýmsum spurningum
um nútíma kortagerð var leitað til Ágústs
Guðmundssonar, forstöðumanns Land-
mælinga íslands. Sagði hann nýju kortin
vera unnin samkvæmt samningi við Banda-
rísku Varnarmálaskrifstofuna og á þeim
bæ er miðað við svonefndan NATO-staðal.
Kortin ganga á milli Landmælinganna hér
og Varnarmálaskrifstofunnar vestra og
auk þess koma ýmsir undirverktakar að
málinu.
Þegar gömlu dönsku kortin eru borin
saman við þau nýju, sést að gróið land sem
á þeim gömlu er greinilega sýnt með græn-
um lit, er nú alveg hvítt, en örfoka land
og gróðurvana uppi á hálendinu er líka
hvítt. Aðeins er skógur skilgreindur þar
með mjög daufum, grænum lit, en upplýs-
ingarnar eru ekki áreiðanlegri en svo, að
stærsta samfellda skóglendið á Suðurlandi,
frá Laugarvatni, austur eftir Laugardal, í
Úthrauni, Efri-Reykjalandi, Brekkulandi og
Miðhúsalandi, hverfur algerlega austan við
Brúará og þar er stórt, skógi vaxið flæmi
alveg hvítt á kortinu.
Gróðurupplýsingar dönsku herforingja-
HAUKADALUR, Geysir og Gullfoss og næsta nágrenni. Kort danska herforingjaráðsins. Enda þótt öll örnefni virðist sett með prent-
letri eru þau öll gerð sérstaklega af leturskrifurum. Mælikvarðinn er 1:100.000
ég var skrifa um Fljótsbotna og þurfti á
kortinu að halda. En fyrst þetta vatnsfall
vantar má búast við því að svo sé um fleiri.
Ég minntist á þetta við Ágúst og sagði
hann að gróður væri ekki sýndur þar sem
land telst meira gróið en að þriðjungi. í
Evrópu er til dæmis allt grænt, svo evrópsk
grunnkort sýna ekki gróður. Þegar eitthvað
vantar uppá, hluti af einhverri á er alls
ekki sýndur, þá er NATO-staðlinum um að
kenna. Hann kallar einfaldlega ekki á meiri
nákvæmni en þetta og sú nákvæmni er oft
minni en við viljum hafa. Þessi staðall ger-
ir ekki ráð fyrir mikilli nákvæmni í út-
færslu á giljum, gljúfrum eða hömrum.
Nákvæm útfærsla á því kostar mikið og
það hefur einfaldlega ekki verið hægt að
setja í það peninga.
Það er hægt að _gera þetta betur og því
til sönnunar sýnir Agúst nýtt kort af Egils-
stöðum og næsta nágrenni, unnið í
1:25.000. Þar er kort eins og kort eiga að
vera og þurfa að vera. Þar er gróðurfars-
legt ástand mjög vel skilgreint, hvort held-
ur það er tún og graslendi sem auðkennt
er með grænu, leirur, blautar áreyrar, stór-
grýtt land, melar, sandhólar, sandur og
vikrar. Og þar sést hvar eru mýrar, sem
þeir fyrir austan nefna blár. Maður rekur
augun í örnefnið Norðasta Snæfell sem er
vitaskuld ekki kórrétt eftir málfræðinni, en
hér er það byggt á talshætti og þá er það
rétt, hvað sem öðru líður.
Venjulegu kortin, sem nú ná yfir helm-
ing landsins, eru unnin í mælikvarðanum
1:50.000. Miðað við þann mælikvarða þarf
200 kort af landinu öllu. Sé hinsvegar far-
ið í þessi mjög svo fullkomnari kort í
mælikvarðanum 1:25.000, þarf hvorki
meira né minna en 700 kort til að ná yfir
landið allt.
Mergurinn málsins er sá, að kort er
hægt að gera bæði nákvæm og falleg, en
allt er það spurning um fjárveitingar.
Samkæmt NATO-staðlinum kostar um 1,3
milljarða að kortleggja landið allt, en eftir
hinum nýja staðli Landmælinga íslands sem
lýst var hér að framan, færi kostnaðurinn
uppí 3 milljarða. Vonandi kemur sú tíð ein-
hverntíma á næstu öld, að landið verði kort-
lagt eftir þessum nýja og kröfuharða staðli.
En það flýtir að minnsta kosti ekki fyrir
því, að Landmælingarnar verða nú að lúta
pólitískri geðþóttaákvörðun og flytja uppá
Akranes, þótt engin rök séu fyrir þeim flutn-
ingi, heldur einungis óhagræði og viðbótar
kostnaður.
GÍSLI SIGURÐSSON
UMHVERFI Geysis á korti Landmælinga íslands, sem unnið er eftir NATO-staðli og
gerir ekki ráð fyrir mikilli nákvæmni í útfærslu á smáatriðum, nema hvað allir skurðir
sjást all nákvæmlega. Hér er svæðið þrengra, því mælikvarðinn er 1:50.000
EGILSSTAÐIR og umhverfi á korti sem unnið er í mælikvarðanum 1:25.000 og gert er
eftir nýjum staðli Landmælinga íslands. Hér er sú nákvæmni sem þarf, en meinið er
að þannig kosta
ráðskortanna eru ugglaust víða úreltar;
ekki sízt vegna þess hve gengið hefur á
gróðurlendi. Munurinn er þó sá, að þar er
hver skógi vaxinn blettur á fyrrnefndu
svæði vel skilgreindur. Talsvert misræmi
er í annarskonar nákvæmni nýju kortanna.
næstum fjórfalt meira.
Til dæmis tíunda þau afburða vel alla
skurði, þarfa og óþarfa, sem búið er að
grafa í mýrar. Aftur á móti er Tungufljót
ekki til frá upptökum sínum í Fljótsbotnum
á Haukadalsheiði og þar til það sameinast
Ásbrandsá. Ég nefni það vegna þess að
f
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. MAÍ 1997