Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1997, Blaðsíða 9

MENNINGARARFSINS
GÆTT í ÁRBÆJARSAFNI
__________EFTIR_________
MARGRÉTI HALLGRÍMSDÓTTUR
Þess er minnst nú aó
Árbæjarsafn er 40 árg,
en 1947 samþykkti
bæjarstjórn Reykjavíkur
aó stofna bæjarsafn og
efna til bæjarsýningar.
ÁRBÆJARSAFN er minjasafn Reykjavíkur,
í senn útisafn og byggðasafn. Markmið þess
er að gefa almenningi innsýn í lifnaðar-
hætti, störf og tómstundir Reykvíkinga fyrr
á tímum. Saga Reykjavíkur nær allt aftur
til upphafs byggðar á íslandi, því að heimild-
ir herma að þar hafi fyrsti landnámsmaður-
inn sest að. Reykjavík var lengst af sveita-
bær, kirkjujörð og höfuðból. Um miðja 18.
öld myndaðist þar þorp í tengslum við Inn-
réttingar Skúla Magnússonar landfógeta og
kaupstaðarréttindi fékk Reykjavík árið
1786. Á 19. öld efldist Reykjavík sem kaup-
manna- og embættismannabær, auk þess
sem handverksmönnum og tómthúsmönnum
fjölgaði. Við upphaf 20. aldar hélt nútíminn
innreið sína í bæinn með umbyltingu á sviði
atvinnumála og lífshátta.
Um miðja 20. öldina tóku bæjarbúar að
leiða hugann að því að „hin gamla Reykja-
vík“ væri að hverfa. Hreyfing 'komst fyrst
á málefni minjasafns árið 1942 þegar bæjar-
stjórn Reykjavíkur barst skrifleg áskorun
um stofnun þess. Næst bar það til tíðinda
að árið 1945 keypti Reykjavíkurbær 118
málverk og teikningar eftir Jón Helgason
biskup, sem var í raun fyrst vísir að minja-
safni Reykjavíkur. Árið 1947 samþykkti
bæjarstjórn Reykjavíkur að stofna Bæjar-
safn Reykjavíkur og efna til bæjarsýningar.
Af því tilefni var efnt til fyrsta söfnunará-
taks á reykvískum forngripum. Þetta varð
til þess að árið 1954 var Skjala- og minja-
safn Reykjavíkur formlega stofnað. Lárus
Sigurbjörnsson var ráðinn forstöðumaður
þess og hóf hann söfnun gripa af margvís-
legu tagi. Nú var atburðarásin hörð. Gam-
alt býli, Árbær, sem lengi hafði verið áninga-
staður fólks á leið til og frá Reykjavík, var
komið í eyði og bæjarhúsin illa farin. Árið
1957 samþykkti bæjarráð að hefja viðgerð
bæjarins og gera við hann almenningsgarð
með safni gamalla húsa með menningar-
sögulegt gildi. Fyrsta verkefni Árbæjarsafns
var að endurbyggja Árbæinn og í framhaldi
af því voru fyrstu húsin flutt á safnlóðina,
Hansenshús og Dillonshús, sem flutt voru
1960-61 og þannig koll af kolli til ársins
1987 þegar síðasta húsið, Lækjargata 4, var
flutt í Arbæjarsafn.

ÁRBÆRINN fyrir endurbyggingu 1957.
ÞRJÁR telpur í þjóðbúningum Sigurðar Guðmundssonar málara.
Eftir gömlu póstkorti í eigu Árbæjarsafns.
Árbæjarsafn var fyrst hugsað sem deild
í Skjala- og minjasafni Reykjavíkur, útisafn
þar sem umhverfi liðinna kynslóða yrði svið-
sett á sannfærandi hátt. Það var ekki fyrr
en síðar að Árbæjarsafni var ætlað hlutverk
eiginlegs byggðasafns. Árið 1968 voru
Minjasafn Reykjavíkur og Árbæjarsafn sam-
einuð undir nafni hins síðarnefnda. Þá var
einnig samþykkt í borgarstjórn að koma á
fót embætti borgarminjavarðar og var fyrst
ráðið í það starf 1974.
Þegar Árbæjarsafn var stofnað, 1957,
var það töluvert fyrir utan byggðina í
Reykjavík. Síðan hefur borgin stækkað
umtalsvert og nær nú langt út fyrir safnið,
en þrátt fyrir nálæga byggð er landrými
við safnið allnokkuð. Safnið nýtur góðs af
nálægðinni við Elliðaárdalinn og er aðdáun-
arvert hve framsýnir frumkvöðlar Árbæjar-
safns hafa reynst í flestu tilliti. Þróunar-
möguleikar safnsins eru því miklir um langa
framtíð.
Eftir .40 ára uppbyggingu er Árbæjar-
safn rannsóknarstofnun með víðtækt hlut-
verk. Það sinnir minjavörslu Reykjavíkur,
rannsóknum á minjum og sögu Reykjavíkur
og miðlun á fróðleik um hana í formi sýn-
inga, sumarstarfs og safnkennslu. í fram-
tíðinni verður unnið að markvissri söfnun
muna og eflingu rannsókna auk hvers kyns
tölvuvæðingar, þjónustu og fræðslu til al-
mennings. Árbæjarsafn er með í sinni
vörslu mikið safn muna og er það eitt for-
gangsverkefna safnsins að tryggja skrán-
ingu og varðveislu þeirra. Lögð verður
áhersla á að bæta og auka safngeymslur
og styrkja öryggisvörslu safnsins. Sem fyrr
verður mikil rækt lögð við varðveislu hand-
verks. Haldið verður áfram að efla sýn-
inga- og fræðslustarf Árbæjarsafns ásamt
ráðgjöf og verður sérstök áhersla lögð á
að efla safnfræðslu skólabarna og miðlun
til almennings.
Árbæjarsafn hefur mikilvægu hlutverki
að gegna í hröðu nútímaþjóðfélagi. Þegar
hugað er að framtíð þarf að byggja á fortíð
og reynslu genginna kynslóða. Menning
höfuðborgar þarf að byggjast á þekkingu á
sögunni. Safnið stendur vörð um menningar-
arf Reykvíkinga og tekur þátt í viðgangi
og þróun Reykjavíkur sem höfuðborgar
landsins með virku samstarfi við nefndir
borgarinnar og skipulag. í tilefni 40 ára
afmælis Árbæjarsafns verður vegleg afmæl-
isdagskrá í sumar, sem mun hefjast sunnu-
daginn 1. júní með opnun hússins Lækjar-
götu 4, eftir viðamiklar endurbætur. Um
leið verður opnuð ljósmyndasýning í húsinu,
Reykjavík, ljósmyndir og Ijóð og fjölbreytt
sumardagskrá hefst þann dag. Verður fjöl-
breytt dagskrá allt sumarið. I tilefni 40 ára
afmælis viljum við hvetja borgarbúa og
landsmenn alla að leggja leið sína í Árbæjar-
safn og skynja sögu borgarinnar í hlýlegu
og friðsælu umhverfi.
Netfang: http://www.rvk.is
Höfundur er borgarminjavörður.
LÓÐ Árbæjarsafns árið 1992. Á miðri mynd sést grind Lækjargötu 4 í smíðum.
FLUTNINGUR Suðurgötu 7 á lóð Árbæjarsafns árið 1984.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. MAÍ 1997 9