Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1997, Blaðsíða 16

EINFARII BOK-
MENNTAHEIMINUM
KOMIÐ er fram á síðasta dag bókastefnunn-
ar í París. Við borð úti í homi hjá franska
bókaforlaginu „Rivage" situr metsöluhöf-
undurinn Banana Yoshimoto og áritar
bækur sínar fyrir stóran aðdáendahóp. Hún
er aðalboðsgestur hátíðarinnar sem á ári
hveiju kynnir eitt land sérstaklega og í
þetta sinn varð Japan fyrir valinu. Nýlega
kom út í franskri þýðingu skáldsagan N.P. en hún er önn-
ur bók skáldkonunnar tii að ná mikilli útbreiðslu á Vestur-
löndum - „Eldhús", sem hefur verið þýdd á íslensku, var
fyrsta bók höfundar og fékk hún í kjölfarið mikla athygli.
Bókin seldist í 2,5 milljónum eintaka í Japan og komst
á metsölulista í Bandaríkjunum þar sem fljótlega var farið
að tala um nokkurs konar „Banana-maníu“. Yoshimoto var
þá tuttugu og þriggja ára að aldri. Nú er hún þrjátíu og
þriggja. Hún hefur þegar sent frá sér níu skáldsögur auk
ferðabóka, smásagna- og ritgerðasafna.
Ég tel ekki líklegt þar sem ég olnboga mig í gegnum
þvöguna að mér muni takast að ná tali af rithöfundinum.
Ljóst er af Qölda þeirra sem bíða eftir að fá eiginhandará-
ritun að hún nýtur mikilla vinsælda í París. Einhvem veg-
inn næ ég þó að skáskjóta mér upp að borðinu þar sem
hún situr og fyrir mér verður kona sem reynist vera franski
útgefandinn hennar. Ég kem mér beint að efninu og bið
um viðtal. Konan fómar höndum og bendir á aðdáendahóp-
inn, segir að ég geti reynt að bíða en gefur mér ekki mikla
von. Svo lítur hún allt í einu fast á mig og segir: „Og talar
þú japönsku?“ Ég hvái og spyr hvort Yoshimoto tali ekki
ensku. Þá dæsir hún og færir sig nær mér, og hvíslar eins
og í trúnaði: „Ekki orð. Þetta er satt best að segja fremur
óþægilegt“.
Eg lít yfir að borðinu þar sem hún situr um-
kringd fólki. Hún virðist hlédræg en brosmild
- horfir nokkra stund fast á þann sem kemur
upp að borðinu til hennar en grúfir sig svo
yfir bókina sem að henni er rétt og áritar á
japönsku með svörtum tússpenna. Að því
búnu bukkar hún sig og tekur við þeim næsta
í röðinni. Sín til hvorrar handar hennar sitja
tvær konur og úgefandinn útskýrir fyrir mér að um sé að
ræða túlkana hennar tvo. „Þær fylgja henni hvert sem hún
fer,“ heldur hún áfram, „þú getur reynt að tala við aðra
hvora þeirra ...“
Japanski túlkurinn tók okkur vel, ljósmyndaranum og
mér, og stefndi okkur á hádegi næsta dag á Hótel Nikkó,
glæsilegt hótel í 15. hverfi þar sem Banana Yoshimoto dvaldi
dagana sína í París. Við mættum stundvíslega og biðum
hennar í anddyrinu. Og á slaginu tólf gengu túlkamir út
úr lyftunni, glaðhlakkalegar og blaðskellandi með Yoshi-
moto á milli sín: Hún var fijálslega klædd, ómáluð og feim-
in og heilsaði með ijarrænu brosi. Sú japanska stjómaði
ferðinni og leiddi okkur inn á kaffíbar inn af anddyrinu þar
sem við settumst í hring í rósótt sófasett. Undarleg hring-
ferð spuminga og svara var um það bil að hefjast.
Spurningunni varpaði ég fram á frönsku, hún var því
næst þýdd á japönsku, Yoshimoto svaraði á japönsku og
svarið var þýtt á frönsku. Japanski túlkurinn sá um að
þýða spurningarnar, hin snaraði svörunum. Og þegar líða
tók á viðtalið gat ég ekki að því gert að fara að hugsa
hvort hér myndi ekki um að ræða ofursnjalla varnaraðferð
af hálfu Yoshimoto fremur en algert kunnáttuleysi í erlend-
um tungum - í rauninni var hún með þessu móti ósnertan-
leg - orðin sem að henni beindust fóra fram hjá henni, í
gegnum aðra manneskju, áður en þau náðu settu marki
og þar með var hún varin fyrir hvers kyns óvæntum uppá-
komum - og meðan svör hannar vora þýdd sat hún alvar-
leg, hljóð, starði í gaupnir sér eða út um gluggann eins
og hún væri ekki á staðnum, eins og þetta kæmi henni í
rauninni ekki við eða eins og það sem hún var nýbúin að
segja sjálf skipti ekki lengur máli. Ég kynnti ljósmyndara
minn og bað um leyfi fyrir myndum. Banana Yoshimoto
gjóaði augunum á Pétur og jánkaði með'snöggum höfuð-
hnykk. Og hringferð okkar var hafin.
Ég byija á að spyija hana út í nafnið „Banana“ og
hvers vegna hún hafi valið sér þetta nafn.
„Ég tók mér þetta nafn til að gera greinarmun á persón-
unni annars vegar og rithöfundinum hins vegar. Hitt for-
nafnið mitt er nú eingöngu notað af fjölskyldu minni og
JAPANSKI rithöfundurinn Banana
Yoshimoto var aðalboðsgestur
nýgfstaóinnar bókastefnu í París.
Þar hitti HRAFNHILDUR HAGALÍN
skáldkonung og ræddi vió hana
um rithöfundaferil hennar; bæk-
urnar og sögupersónurnar, af-
stöóu hennar sjálfrar til þeirra og
annarra rithöfunda og umheims-
----7------------7------------
ins. I lokin bar svo Island á góma
og þá segir Banana Yoshimoto
unga Japana helzt vilja búa á Is-
landi annars staðar en í Japan.
nánustu vinum. Nafnið valdi ég fyrst og fremst af því mér
finnst blómin á bananatijánum svo falleg. Reyndar er ekki
mikið af bananatrjám í Tokyo, og kannski var það einmitt
þess vegna. En líka vegna þess að Banana getur verið
bæði karlmannsnafn og kvenmannsnafn í Japan og mér
fannst það skemmtilegt."
- „Eldhús“ kom út þegar þú varst 23 ára. Varstu búin
að skrifa lengi?
„Frá því ég var í barnaskóla. Ég var alltaf að búa til
sögur. Um leið og ég lauk við eina byijaði ég á annarri.
Þannig gekk þetta. Rétt eftir að ég kláraði háskólann fór
ég með eina af þessum sögum til vinar míns sem er útgef-
andi. Honum leist vel á. Þannig fór þetta af stað.“
- Og síðan hefurðu sent frá þér um tuttugu bækur. Þú
hlýtur að skrifa mjög hratt.
„Já, mjög hratt. En þegar ég hef lokið við fyrsta upp-
kastið þá eyði ég líka mjög miklum tíma í að yfirfara og
breyta og bæta, finna réttu orðin o.s.frv. Ég legg mikla
áherslu á einfaldleika í stílnum, að setningarnar nái að
fljóta og lesandinn reki sig hvergi á þannig að tilfmninga-
flæðið í textanum haldist óskert. Eitt vitlaust orð getur
brotið allt upp og stöðvað þetta flæði. Þess vegna reyni ég
að nota aðeins einföld orð og orðasambönd."
- Hefurðu skýringu sjáif á þessum miklu vinsældum
bóka þinna?
„Ég held að aðalástæðan sé án efa sú að sýn mín á til-
verana og minn þankagangur er ekki svo ólíkur þanka-
gangi flestra. Ég fæ mörg bréf frá lesendum, og það sem
þau eiga yfirleitt sameiginlegt er að lesandinn segir að
mér takist í einhverri tiltekinni bók að tjá eitthvað sem
hann hefur sjálfur upplifað. Ég held því að ég nái að lýsa
af nokkurri nákvæmni þeim tilfínningum sem fólk kannast
við úr sjálfu sér - auðvitað er ekki hægt að alhæfa, ég
er ekki að segja að mér takist það alltaf ... en það eru að
minnsta kosti einhveijir þættir í manninum sem eru sameig-
inlegir hvar sem er í heiminum og ég held að mér takist
að fanga þá og koma þeim til skila í bókum mínum.“
- Eru viðbrögð lesenda á Vesturlöndum á einhvern hátt
ólík viðbrögðum samlanda þinna?
„Nei, þau eru mjög lík þeim viðbrögðum sem ég fæ frá
japönskum lesendum. Og það sýnir best að fólk er alls
staðar eins. Það gefur mér alltaf von, gerir mig bjartsýna
að finna fyrir þessum sammannlegu þáttum. Mér finnst
dásamlegt að fólk sem lifir ólíku lífi dags daglega, hefur
ólíkar matarvenjur og lifir í mismunandi loftslagi, að allt
þetta fólk tilheyri samt sem áður sama samfélaginu hvað
tilfinningalífið varðar, þ.e.a.s. að þrátt fyrir allt eru þær
grundvallartilfinningar sem hrærast innra með manninum
alls staðar eins ... Mér finnst það frábært."
- Þú óttast ekki að sívaxandi samskipti milli þjóða
muni má ýmis þjóðareinkenni út og steypa ólíku fólki í
sama mótið?
„Mér finnst sorgleg sú þróun sem á sér víða stað nú á
tímum vaxandi samskipta. Ég vil taka það skýrt fram að
ég hef alls engan ímugust á Bandaríkjunum en ég verð
alltaf hálfdöpur að sjá McDonald’s veitingastaði hvar sem
ég kem. Ég hugsa alltaf með mér að það væri nær fyrir
fólkið í þessu tiltekna landi að leggja áherslu á ojg draga
fram eigin sérkenni en að sætta sig við þetta. Eg nefni
sem dæmi að ef vinir ætla saman út að borða í Japan þá
er mun auðveldara að fínna McDonald’s veitingastaði, sem
era nánast út um allt, en veitingahús með hefðbundnum
japönskum mat. Ég er að tala um stað sem býður upp á
þetta allra hefðbundnasta eins og grænt te, hrísgijónaboll-
ur o.s.frv. Auðvitað má finna þannig smástaði en það era
engar veitingahúsakeðjur á borð við McDonald’s með hefð-
bundinn japanskan mat. Þetta fínnst mér rangt.“
anana Yoshimoto hefur nýlega sent frá sér
bók með föður sínum.
Ég spyr hana hvort hún hafí unnið með
honum áður og hvers konar bókmennta-
tengsl hún hafí við föður sinn.
„Þetta er í fyrsta sinn sem ég gef út bók
með föður mínum og ég hugsa að þetta
verði öragglega líka í síðasta sinn, svarar
hún kímin og túlkurinn hennar hlær. Ástæðan er einfald-
lega sú að ég og faðir minn höfðum ákveðið í byijun að
við gerðum ekki tilraun af þessu tagi nema einu sinni.
Á mörgum stöðum í bókinni gagnrýnir faðir minn mig og
segir álit sitt á verkum mínum á mjög opinskáan hátt.“
Japanski túlkurinn útskýrir að um sé að ræða viðtalsbók
milli Banana og föður hennar sem skiptist í þrennt: í fyrsta
hlutanum ræði þau um líf föður hennar, í öðrum hlutanum
um líf Banana og í þriðja hlutanum segi faðir hennar svo
álit sitt á verkum hennar.
Og hvað kom út úr þessari samvinnu ykkar?
„Ég komst að því að möguleikar mínir varðandi skrifin
era takmarkaðri en ég hafði haldið. Ég uppgötvaði t.d. að
sögusviðið í bókum mínum er þrengra en ég hafði ímyndað
mér og ég veit nú að ég þarf að kafa lengra og dýpra
undir þetta takmarkaða svið. Einnig að ég væri ófær um
að nota annars konar tækni eða stílbrögð en mér eru eigin-
leg og að ég ætti frekar að víkka út og stækka það sem
mér er eiginlegt, þ.e.a.s minn persónulega heim.“
- Hvernig myndirðu skilgreina “þinn heim“?
„Um er að ræða heim sem lýsir nær eingöngu mannleg-
um samskiptum og tilfínningum og ég er sannfærð um
það nú að ég ætti ekki að reyna að gera eitthvað sem mér
er ekki eiginlegt. Ég nefni sem dæmi að fara út í mjög
nákvæmar persónu- og mannlýsingar. Á sama hátt væri
ég líka ófær um að búa til „plott“ eins og til dæmis í leyni-
lögreglusögu eða vísindaskáldsögu. Minn styrkur liggur í
að lýsa ólíkum hughrifum og samskiptum milli fólks.“
- Ég heyrði um daginn haft eftir rithöfundinum Paul
Auster að hann segðist ekki hafa neitt ímyndunarafl, að
allt sem hann skrifaði væri ekki annað en bútar úr eigin
lífí. Hver eru tengslin milli sjálfrar þín og þess sem þú
skrifar?
„Já, ég held að hversu hlutlaus sem rithöfundur vill
vera þegar hann sest við skrifborðið þá komist hann ekki
hjá því, hvort sem honum líkar betur eða verr, þegar á
hólminn er komið, að tjá í verkum sínum mjög stóran hluta
af sjálfum sér. Ég get sagt að ég skrifí um sjálfa mig en
um leið og ég reyni að dýpka og víkka út einhver ákveðin
hughrif sem ég verð fyrir eða lýsa eigin tilfinningum þá
tekst mér alltaf að finna sameiginlega þætti milli minna
persónulegu upplifana og þess sem aðrir kunna að upplifa.
Það er þetta sem mér finnst áhugaverðast við það að skrifa:
Að lýsa einhveiju sem er persónulegt en um leið að finna
sammannlega þætti og tilfínningar sem allir þekkja. Það
má því kannski segja að það sé upplifun mín af tilverunni
sem birtist í bókum mínum fremur en ég sjálf. Það er að
minnsta kosti mín tilfinning að milli sjálfrar mín og bóka
minna sé alltaf einhver fjarlægð."
Persónumar í bókum þínum eru oft af óræðu
kynferði, eiga í innri baráttu hvað varðar
eigin kynhneigð o.s.frv. Þetta er ekki óal-
gengt hjá japönskum 20. aldar höfundum,
t.d. Kawabata, Mishima, Endo. Heldurðu að
það geti verið eitthvað í japönsku þjóðfélagi
sem kallar þetta fram?
„Ég veit það ekki. Ég get aðeins svarað
þessari spurningu fyrir mig. Fyrir mér er þetta eingöngu
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31.MAÍ1997