Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1997, Page 17

persónulegt. Ég get ekki séð tengingu milli þess og jap-
ansks þjóðfélags. Karlmaður og kona eru fyrir mér mjög
ólík í raunveruleikanum, með mismunandi eiginleika og
getu, en það er skrýtið _að þegar ég fer að skrifa er eins
og þessi munur hverfi. Ég veit ekki hvers vegna. Kannski
er eitthvað barnslegt við þetta, eitthvað sem ber keim af
barnasögum. Hins vegar get ég líka sagt að fólk sem á í
innri baráttu, hvort sem hún er af kynferðislegum toga
eða öðrum toga, það fólk hugsar yfirleitt meira og á dýpri
hátt en aðrir og slíkar persónur eru þar af leiðandi áhuga-
verðari í skáldsögu.“
- Þú skrifar oft um drauga. Ertu hjátrúarfull?
„Ég er sannfærð um að í þessum heimi er margt sem
er ósýnilegt, nokkuð sem við sjáum kannski ekki dags
daglega en getur birst allt í einu, fyrirvaralaust. Mér finnst
mjög gaman að setja á svið senur þar sem þessir tveir
heimar mætast eða blandast saman: raunveruleikinn ann-
ars vegar og sá ósýnilegi hins vegar.“
- Hvernig koma bækurnar þínar inn í japanska bók-
menntahefð? Hver eru tengsl þín við aðra japanska sam-
tímahöfunda?
„í raunveruleikanum, einkalífinu, fer ég mjög sjaldan í
móttökur og er ekkert inni í hinum svokölluðu bókmenn-
ta„kreðsum“ í Japan sem eru mjög þröngir. Ég hef eigin-
lega engin tengsl við fólk úr bókmenntaheiminum. Ég hef
því ekki á tilfinningunni að ég sé hluti af þeirri veröld eða
stefnum og straumum sem þar kunna að vera við lýði.
Hins vegar finnst mér ég tilheyra japanskri bókmennta-
hefð, þ.e.a.s. mér finnst ég oft finna fyrir henni innra með
mér, eins og hún lifi í mér, renni um æðarnar, og það er
mjög sterk tilfinning."
- / hverju gæti sú hefð aðallega birst?
„Til dæmis í eins konar samruna milli umhverfislýsinga
og þeirra tilfinninga sem bærast innra með manninum.
Þetta er mjög japanskt. Ég nefni rithöfund eins og Kawa-
bata, hann er meistari í þessari list. Þegar hann lýsir per-
sónu sem er sorgmædd þá lýsir hann landslaginu í kring
þannig að það er eins og landslagið sjálft gráti. Ég held
að þetta megi líka finna í bókunum mínum. Að þessu leyti
finnst mér ég vera mjög japönsk."
- Áttu þér enga uppáhaldshöfunda í hópi japanskra
samtímahöfunda?
„Murakami. Við erum vinir, hringjumst oft á og lesum
yfir hvort fyrir annað. Hann hefur haft mikil áhrif á mig
og öfugt. Við höfum mjög ólík viðhorf á bókmenntum en
einhverra hluta vegna skiljum við hvort annað mjög vel.
Þegar við tölum um eitthvað, t.d. um það sem okkur lang-
ar að skrifa, þá skilur hitt það strax. Ég lít mjög upp til
hans, auðvitað. Um fram allt erum við frábærir yfirlesarar
hvort fyrir annað.“
- Þú kvaðst upp þann dóm eftir lestur á kafla úr bók
þinni N.P. í gær að þér fyndist hann ekki vel skrifaður.
Hverjum augum líturðu á fyrri verk þín?
„Það fer dálítið eftir því um hvaða bók er að ræða en
það er rétt, yfirleitt þegar ég les aftur eitthvað sem ég
skrifaði áður þá finnst mér það ómögulegt. Og ég hugsa
alltaf: Svona gæti ég aldrei framar skrifað, það er á hreinu!
Já, ég þoli ekki að lesa eftir sjálfa mig,“ segir Banana
Yoshimoto og grettir sig og nú skella báðir túlkarnir henn-
ar upp úr.
ögupersónur hennar sveiflast gjarnan milli
mikillar angistar annars vegar og djúprar
hamingju hins vegar. Ég nefni þetta við hana
og spyr um leið hvort hún sé bjartsýn því
þrátt fyrir nokkuð dökkleitan heim þá endi
sögurnar hennar samt yfirleitt vel.
„Ég hef mjög mikinn áhuga á að fjalla
um angist vegna þess að angistin er tilfinn-
ing sem við erum alltaf að glíma við, allt lífið. Líf án
angistar er ekki til, a.m.k. ekki sem raunverulegt líf. Líf
án angistar væri mjög yfirborðskennt. Hins vegar koma
svo þær stundir þegar angistin verður allt í einu að engu,
gufar allt í einu upp og við hljótum eins og stundarfrelsun
undan þessari angist, og þessi skipti vekja áhuga minn.
Hvað varðar lokin á sögunum mínum þá finnst mér að ef
ég get ekki fært lesendum mínum bjartan endi þá hafi
skriftirnar engan tilgang."
Talið berst að kjarnorkumálum.
„Já, hvað kjarnorkuna varðar ... Ég hef í rauninni ekki
myndað mér mikla skoðun á því og verð því fljót að svara.
Mér finnst ekki hægt að ætla að öll notkun kjarnorku sé
undantekningalaust og undir öllum kringumstæðum slæm.
Hins vegar finnst mér það mjög varhugavert að fara með
og nota einhverja þá orku sem manneskjan ræður ekki
almennilega við. Mér finnst stundum að sambandi manns-
ins við kjarnorkuna megi líkja við það ef pínulítið barn
keypti sér Sankti Bernharðs-hund. Barnið væri vitanlega
of ungt til að hafa samskipti við hundinn án þess að sam-
skiptin væru hættuleg fyrir það. Það þyrfti að bíða þar til
barnið stækkaði.
Ég hef stundum á tilfinningunni að ef við höldum
áfram á sömu nótum og við höfum gert hingað til þá
geti eitthvað mjög alvarlegt gerst. Ég myndi ekki segja
að ég væri bölsýn en þessi tilfinning er samt til staðar
og kveikir með mér aðra tilfinningu um að verða að
gera það sem ég vil gera eða mér hefur verið ætlað að
gera strax. Að það liggi á að framkvæma fyrir sjálfan
sig ... af því að hætta er á ferðum. Ég held að ég sé
ekkert einsdæmi hvað þetta varðar. Ég held að listamenn
Liósmynd/Pétur Jónasson
í dag hafi þessa sömu tilfinningu, að verða að hafa eitt-
hvert markmið að stefna að og reyna að ná þangað sem
fyrst. Kannski eru tímarnir sem við lifum á hreint ekki
svo slæmir: Fólk hefur þó að minnsta kosti eitthvað til
að stefna að.“ •
- Hvernig er að vera kvenrithöfundur í Japan í dag?
„Ég get í rauninni ekki svarað þessari spurningu al-
mennt vegna þess að mér finnst eins og ég sé ekki alveg
inni í þessu dæmigerða hlutverki „nútímakonunnar sem
skrifar". Ég hef á tilfinningunni að ég sé dálítið sér á báti.
Hins vegar get ég sagt um stöðu konunnar í Japan að
nú eru tímar mikilla breytinga. Miklar umræður eru í gangi,
sífellt verið að skeggræða um veikleika konunnar og styrk-
leika o.s.frv. Allt er að breytast, gamlar venjur og hefðir
eru að detta upp fyrir og þar með breytist ímynd konunn-
ar og hlutverk hennar í samfélaginu. Það er erfitt að segja
hvert þetta mun leiða okkur en við finnum að gömul gildi
eru að taka á sig ný form.“
- Og unga kynslóðin í Japan?
„Ég á erfitt með að segja til um ungu kynslóðina í Jap-
an vegna þess að mér finnst ég ekki lengur vera mjög
ung. Ég tilheyri ekki lengur ungu kynslóðinni í Japan og
veit ekki almennilega hvað er að geijast með henni. Ég hef
á tilfmningunni að stór hluti unga fólksins í Japan upplifi
sjálfan sig í víðara samhengi en áður þ.e.a.s. að hann til-
heyri stærri heimi en þeim sem einskorðast við landamæri
Japans, ég vil ekki nota orðið „heimsborgari" en það er
eitthvað í þá veruna. Þetta eru börn rokkkynslóðarinnar.
Þau hafa mörg haft möguleika á að fara til útlanda mjög
ung, sem ekki var hægt áður, en ég hef á tilfinningunni
að þegar þau koma heim aftur þá séu þau líka meðvitaðri
um að vera japönsk og þessi blanda held ég að sé mjög
góð. Þau eru bæði meðvituð um sína menningu og þjóðar-
einkenni en um leið eru þau líka alþjóðleg. Það finnst mér
mjög jákvætt.“
ókastefnan í París er senn á enda og Banana
Yoshimoto flýgur heim í býtið næsta dag.
Ég spyr hana að því hvað henni finnist um
þennan hluta starfsins, viðtöl og ráðstefnur
og hvernig hún skipuleggi tíma sinn til að
hafa næði til að skrifa.
„Ég fer í fremur fá blaðaviðtöl í Japan
og kem aldrei fram í sjónvarpi."
- Hvers vegna?
„Vegna þess að ef ég segði já væru sjónvarpsmenn stöð-
ugt á eftir mér og það myndi ræna frá mér of miklum
tíma. Mér finnst líka um fólk sem kemur mikið fram í sjón-
varpi eins og það glati smátt og smátt persónueinkennum
sínum, nema þau séu því sterkari, næstum eins og persón-
an verði smátt og smátt daufari, máist út. Annað er, og
þetta kannski einkennir japanska fjölmiðla, sérstaklega
sjónvarpið, að tækifærin sem rithöfundar fá til að koma
þar fram og kynna verk sín eru tiltölulega fá. Ekki svo
að skilja að rithöfundum sé ekki boðið að koma í sjónvarp
en það er þá til að tala um það hvernig sé að vera frægur
eða tala um annað fólk eða lýsa skoðunum sínum á þessu
og hinu í þjóðfélaginu - en þeir eru eiginlega aldrei spurð-
ir beint út í verkin og vinnuna. Og það er ekki mjög áhuga-
vert. Mér finnst sú krafa sem gerð er til rithöfunda, að
þeir eigi að vera „intellektúalar" sem sífellt eigi að vera
að tjá sig um stjórnmál og hitt og þetta, hálf-fáránleg. Ég
vil halda mig sem lengst í burtu frá þessu. Skáldsagnahöf-
undur skrifar skáldsögur. Þó að sýn hans á tilveruna í
skáldsögunni sé kannski áhugaverð og að hann hafi næmt
auga fyrir hinu og þessu þá þarf það ekki að vera svoleiðis
í raunveruleikanum. Alls ekki, myndi ég segja. Þvert á
móti held ég að rithöfundar og skáld séu oftar en ekki
dálítið skrýtið og stundum taugaveiklað fólk. Og mér finnst
einkennilegt að vera að biðja slíkt fólk um að segja álit sitt
á þessu og hinu sem kemur verkum þeirra ekkert við. Oft
held ég líka að rithöfundar séu nokkurs konar „ídealistar“.
Auðvitað getur verið áhugavert að heyra hugmyndir þeirra
um eitt og annað en það verður þá að taka þeim með fyrir-
vara.“
- Hverju hefur velgengnin breytt fyrir þig?
„Ekki miklu. Áður eyddi ég ómældum tíma í að skrifa
og það geri ég enn. Eina breytingin er í raun og veru sú að
ég hef aðeins meiri peninga milli handanna._ Ég get leyft
mér að búa í fallegu húsi, á fallegum stað. Ég keypti mér
hund. Ég get fætt hann. Og svo get ég líka stundum boð-
ið vinum mínum út að borða.“
Japanski túlkurinn bendir nú á klukkuna. Komið
er að lokum tímans sem okkur hafði verið úthlut-
að með Banana Yoshimoto. Ég stend upp og
þakka fyrir. Og spyr hana um leið hvort hún
viti að bók hennar „Eldhús“ hafi verið þýdd á
íslensku. Hún jánkar því en horfir nú í fyrsta
sinn beint í augun á mér og bunar út úr sér -
túlkurinn hennar þýðir samstundis: „Þið eruð
fyrsta fólkið sem ég hitti frá Islandi. ísland er mjög í tísku
í Japan um þessar mundir eftir myndina „Cold Fever“ og
söngkonuna þarna hvað hún nú aftur heitir. Og þegar
ungir Japanir eru spurðir hvar þeir vildu helst búa ann-
ars staðar en í Japan þá er ísland fyrsta landið sem þeir
nefna.“ Eitt andartak gleymir hún sér, verður stelpuleg,
næstum barnslega áköf, svo þagnar hún skyndilega og
brosir, bukkar sig kurteislega og gengur burtu ásamt
fylgdarliði sínu...
LESBÓK MORGUNBLAÐSiNS ~ MENNING/LISTIR 31. MAÍ 1997 1 T