Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1998, Qupperneq 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSENS - MENNING I IS I IH
2. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
^5 Sólarljóð
eru ein af perlum
íslenzkra fornbók-
mennta þar sem
listræn tök og
speki haldast í
hendur og vitna
um afburða skáld,
sem við vitum þó
ekki hvað hét.
Meðal annars lýsir
höfundurinn
dauða sínum og
för inn í aðra til-
veru; sólin hverfur honum, en jafnframt
lýsir hann því sem hann sér í annarri til-
veru. í jólablaði Lesbókar var birt grein
Hermanns Pálssonar, Stefnt að kjarna Sól-
arljóða, en síðari grein Hermanns, Rjálað
við Sólarljóð birtist hér.
Yndisfríð og ófreskjan
nefnist kynjaævintýr sem frumsýnt verður
á stóra sviði Þjóðleikhússins á morgun.
Fjallað er um sýninguna sem á fátt sameig-
inlegt með kvikmyndinni Fríðu og dýrinu
sem Disney-fyrirtækið vann upp úr sama
ævintýri.
Menning
er hugtak sem búið er að þrengja óhæfi-
Iega, segir greinarhöftindurinn Davíð Erl-
ingsson dósent og finnst honum eins og
fleirum ótækt að það eitt sé talið vera
menning sem gert sé undir merki lista, svo
sem hljómleikar eða myndlist á sýningu.
Jafnframt bendir Davíð á, að nýútkomin
bók á íslenzku heiti Saga listarinnar enda
þótt þar sé einungis sögð saga myndlistar
og spyr hvers aðrar listir eigi að gjalda.
is.art
nefnist nýtt íslenskt fyrirtæki sem hefur
starfsemi sína í dag en það vinnur að
kynningu íslenskrar myndlistar á alnetinu.
Sagt er frá þessum menningarverktökum í
myndlist.
Fyrirmynd
I nútímanum úir og
grúir af allskonar
myndum, bæði í
hinu manngerða
umhverfi sem og
Ijölmiðlum. Tækni
við myndvinnslu hef-
ur aukizt gífurlega,
en eftir sem áður er þörf fyrir sérhæfða
teiknara. Ekkert getur komið í staðinn fyr-
ir haglega gerða teikningu og álitlegur
hópur vinnur við að teikna í blöð, bæk-
linga, fyrir sjónvarp og ekki sízt auglýs-
ingar. Félag þessara teiknara, Fyrirmynd-
FIT, stendur nú að sýningu í fyrsta sinn í
Ásmundarsal og að sjálfsögðu er það Fyrir-
myndarsýning.
Á KjarvalsstöSum
verður opnuð farandsýningin líkamsnánd í
dag en hún er samnorrænt safnafræðslu-
verkefni sem ætlað er að vekja athygli á
norrænni samtímalist. Rætt er við umsjón-
armann sýningarinnar og tvo af þátttak-
endum hennar.
Haukur F. Hannesson
hefur skrifað doktorsritgerð um rekstur 83
sinfómuhljómsveita á Norðurlöndum og
Bretlandi. Hávar Siguijónsson ræddi við
Hauk sem segir rekstur sinfómuhljómsveit-
ar vera spurning pólitískan vilja og metnað.
FORSÍÐUMYNÐIN er í tengslum við umfjöllun um Fyiirmyndarsýningu í Ásmundarsal. Gunnar
Karlsson teiknari og myndlistarmaður hefur teiknað beint á tölvu sína útgáfu af Fjallkonunni, en
eins og fram kemur á bls 10-11 er á engan hátt hægt að bjarga sér með tölvu ef teiknarinn er ekki
fær um að teikna öðruvísi.
ZBIEGNIEW HERBERT
DROPAR TVEII R
GEIRLAUGUR MAGNÚSSON ÞÝDDI
meðan skógurínn brann vöfðust hendurnar sem rósarunnar um hálsa þeirra
hann kvaðst dyljast í djúpi lokkanna meðan aðrir leituðu skjóls
helgitíðir ástarinnar kyrja mildan óð sakleysisins undir ábreiðunni
við harðnandi hríð bæla þau sig undir augnlokunum kyrfílega luktum
svo kyrfílega að fínna ekki logana svíða bráhárin
þreyr hugur þreyrtryggð þreyr nár tárin tvö er glitra á vanga •
Zbiegniew Herbert, f. 1924 í Lwów sem nú tilheyrir Úkroínu, er talinn þekktasto nútimaskóld Pólverja og jafnframt er hann talinn meðal fremstu skólda Evrópu. Ungur tók hann þótt ( andspymuhreyfingunni en nam síðan heimspeki og gaf út fyrstu Ijóðabók sína 1956. Þýðandinn er Ijóðskóld.
RABB
MMAN er greinilega
þarfasti þjónninn eftir að
hesturinn hætti að vera
það,“ sagði móðir mín
kankvíslega þegar ég
kom eitt sinn til hennar
með börn mín tvö í
gæslu. Þetta var á þeim
árum þegar ég var í háskólanámi, stundaði
ritstörf og reyndi aukinheldur að halda
heimili með svipuðum brag og ég hafði alist
upp við. Það var svolítill broddur í þessum
orðum hennar mömmu og ég fékk eðlilega
samviskubit þegar hún líkti sér við gjör-
nýtta ferfætlinginn sem við höfðum báðar
lesið um í gömlum dýrafræðibókum. En eft-
ir því sem tíminn líður verður líkingin mér
hugstæðari. Ömmur af minni kynslóð eru
trúlega þarfari þjónar en blessaður íslenski
hesturinn hefur nokkru sinni verið. Spurn-
ingin er hins vegar sú hver hefur húsbónda-
valdið yfir þeim.
Kannski endurspeglast munurinn á síð-
ustu þremur til fjórum kynslóðum hvergi
betur en í ömmunum og hlutverkum þeirra.
Gamla amman við rokkinn sinn, með hljóð-
an barnahóp í kringum sig, er löngu liðin
undir lok þó að hún skreyti ennþá mynda-
bækur. Sjálf man ég ekki eftir slíkri ömmu
þó að ég ætti því láni að fagna að eiga tvö
ágæt eintök. Móðin mín þekkti heldur enga
slíka því að báðar ömmur hennar voru
fallnar frá áður en hún leit dagsins ljós. Það
segir sína sögu um hækkaðan meðalaldur
þjóðarinnar að hún á sjálf á annan tug
langömmubama og gæti fræðilega verið
orðin langalangamma.
Aldrei man ég eftir því að mamma hafi
sent okkur, börnin sín, í gæslu til ömmu,
hvorki þeirrar sem sat eins og drottning í
íslenskum búningi og heklaði listaverk né
til hinnar sem var heimskona með hatt og
slör og talaði mörg tungumál. Trúlega hef-
ur þannig verið litið á að þær hefðu lokið
sínu þjónshlutverki og þeim bæri að eiga
náðuga daga. Eigi að síður áttum við systk-
AMMAN - ÞARFASTI
ÞJÓNNINN
inin yndisleg samskipti við þær báðar og
minningarnar um þær væru síst betri ef
þær hefðu þurft að elta okkur út og suður
og skammast yfir hávaða og slæmri um-
gengni.
Á bernskuárum mínum í Norðurmýrinni
voru flestar mæður heimavinnandi. Það var
eins konar náttúrulögmál. Þegar þær
þurftu að bregða sér af bæ, í sparikápum
með hatta, gátu þær yfirleitt leitað til
systra eða vinkvenna um barnagæslu en
ekki var maður hár í loftinu þegar að því
kom að gæta yngri systkina. Þá var venju-
lega kjörið tækifæri til að fremja asnaspörk
sem maður fékk bágt fyrir og minnug þess
kom mér ekki til hugar að skilja börnin mín
ein eftir fyrr en þau höfðu vit og þroska. En
þá var líka öldin önnur en í Norðurmýrinni
forðum. í stað þess að standa yfir suðupotti
niðri í þvottahúsi eða sauma allt til heimilis-
ins á handsnúnar maskínur voru ungar
konur komnar á kaf í nám og störf og höfðu
slímusetur á biðlistum eftir leikskólapláss-
um meðan þær púsluðu saman það galdra-
verk að halda heimili í ofanálag. Þá var
notalegt að geta leitað til ömmu, sem oft
var enn á besta aldri, í góðu húsnæði og
hafði hvorki áhuga né þörf á að fara út á
vinnumarkaðinn enda lífsþægindakapp-
hlaupið ekki hafið af fullum þunga.
Þessar konur voru sumar dálítið hissa á
dætrum sínum og því jafnréttistali sem þær
báru einatt fyrir sig og þó að hlutverk þarfa
þjónsins hafi yfirleitt verið leikið af um-
hyggju og ánægju fengu ungu mæðurnar
stundum að heyra að þeim bæri sjálfum að
ala önn fyrir afkvæmum sínum. Þá vildi það
gleymast að stúlkur höfðu verið hvattar til
mennta, brýndar til að standa á eigin fótum
og horfðu framan í allt annan veruleika en
mæður þeirra á sínum tíma. En samt voru
þær með annan fótinn aftur í fortíðinni því
að þær vildu sýna svipaðan myndarskap í
heimilishaldi og þær ólust upp við og mis-
jafnlega gekk að aga dekurdrengi tengda-
mæðranna til jafnréttis. Svo tók þjóðfélagið
að mörgu leyti mið af grárri forneskju því
að dagvistunarmál voru í ólestri og önnur
félagsleg þjónusta í engu samræmi við
þarfir útivinnandi mæðra. Samt var í aukn-
um mæli gert ráð fyrir að hvert heimili
hefði tvær fyrirvinnur og dansinn kringum
gullkálfinn kominn í algleyming. Þar að
auki þótti hallærislegt að vera „bara hús-
móðir“, jafnvel þótt börnin væru mörg, veik
eða fötluð. Niðurstaðan varð því í mörgum
tilvikum tvöfalt vinnuálag ungra kvenna og
nagandi samviskubit yfir því að standa sig
hvergi í stykkinu.
Það eru einmitt þessar ungu konur sem
nú eru unnvörpum að verða ömmur. Þær
eru hvorki í þjóðbúningum né ganga virðu-
lega með hatta á höfði heldur þeysast um á
farartækjum sínum eins og þær eigi lífið að
leysa. Flestar vinna þær fulla vinnu og
stunda endurmenntun svo að þær úreldist
ekki á vinnumarkaðnum. Þær leggja kapp á
að eiga falleg heimili svo að þeim verði ekki
brigslað um ómyndarskap og hamast í lík-
amsræktarstöðvum til þess að hlaupa ekki í
spik. Margar sækja fyrirlestra eða námskeið
því að það er svo ótal margt í boði. Um helg-
ar passa þær svo bamabömin til þess að
unga fólkið geti hvílt sig frá námi, frá störf-
um og njóti þess skilnings sem þær fóru
sjálfar á mis við. Þar að auki líta þær til með
öldruðum foreldmm eða tengdaforeldrum
og jafnvel öfum og ömmum sem tifa léttilega
yfir á aðra öld í krafti bættra lífskjara og
umönnunar.
Hafi þessum konum gengið illa að leita
fyrirmynda að móðurhlutverki sínu gengur
þeim enn verr að finna hliðstæður við
ömmuhlutverkið. Þar sem ömmur barnanna
þeirra voru flestar heimavinnandi gátu þær
hæglega bætt við sig litlum sjúklingi eða
tekið að sér létt heimilisverk fyrir unga
fólkið ef í nauðir rak. Slíkt veitti þeim líka
umbun þegar þeim þótti sem lífsstarf
þeirra hefði verið vegið og léttvægt fundið.
Dagvistun og önnur félagsleg þjónusta við
fjölskyldufólk er orðin svo miklu betri en
þegar við vorum að ala upp börn að þar er
litlu saman að jafna. Amman er því ekki
eins bráðnauðsynleg hjálparhella og fyrir
tveimur til þremur áratugum og ætti því að
geta notið ánægjulegri samskipta við
bamabörnin heldur en að bera ábyrgð á
þeim dauðþreytt eftir langan starfsdag.
Móðin mín hafði ágætt lag á að gefa til
kynna hvenær henni var nóg boðið, eins og
sneiðin sem hún sendi mér gefur vel til
kynna, og svo er raunar um ýmsar konur
aðrar. Alltof margar álíta þó að tilverurétt-
ur þeirra sé undir því kominn hvað þær
geta gert til að þóknast öðrum. Þessir aðrir
ganga á lagið sem er ekki nema mannlegt.
Þótt likingin við blessaðan hestinn sé nokk-
uð góð gengur hún að sjálfsögðu ekki alveg
upp. Fólk býr nefnilega yfir þeim eiginleika
að geta sett sér mörk, sagt hingað og ekki
lengra. Ef umönnun barnabarnanna rúmast
vel innan þeirra marka er fátt ánægjulegra
en mér er ómögulegt að skilja að hægt sé
að bæta henni ofan á þær drápsklyfjar sem
margar miðaldra konur telja sér nauðsyn-
legt að axla.
Nú er íslenski hesturinn laus undan ok-
inu og orðinn munaðarvara um víða veröld.
Ekki ætla ég að leggja til að hafinn verði
stórfelldur útflutningur á íslenskum ömm-
um en er ekki kominn tími til að þær séu
metnar að verðleikum hjá öðrum og þó
einkum í eigin vitund?
GUÐRÚN EGILSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. JANÚAR 1998 3