Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1998, Síða 13

Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1998, Síða 13
GUÐS LOG OG MANNA - SIÐARI HLUTI LIF I JARÐNESKUM OG EILÍFUM HIMNAFÖR Krists eftir óþekktan málara frá um 1420. Kristin mystík byggir á guðlegri opin- berun. Guð lýkur upp leyndardómum sem maðurinn gengur inn í og samkennist, trú, von og kærleikur er leiðin til þessarar sameiningar. HEIMI EFTIR SIGLAUG BRYNLEIFSSON Það geta skapast heim- ar eða heimur, sem er skyldari heimum mann- dýrsins, heimar sljóleikans og lógmenningar, þar sem allar menningarlegar and- stæður eru gufaðar upp og þ ar með allur mennsk- ur sköpunarmóttur, öll bannhelgi úilæg og þgr með skilyrðislausar kröfur, henni tengdar. Uppfræðing í bamæsku í kristnum kenningum og skyldum við Guð og menn, var ástunduð á heimilum, af mæðrum eða foreldrum og nánustu skyldmönnum og fóstrum undir eftirliti sókn- arprestsins með húsvitjun- um. Eftir að ríkisvaldið eða opinberir aðilar tóku að sér skólarekstur, var ákveðið að upp- fræðsla í kristinni trú skyldi auk þess fara fram innan bama- og unglingaskóla ríkis- valdsins - kristin fræði. Pessi fræðsla var um leið inngangur að fermingarundirbúningnum við vissan aldur. Ríkisvaldið sá og sér um út- gáfu fræðslurit um kristindóm, lengi vel sem biblíusögur. Þar sem ríkisvaldið verndar kirkjuna og aðstoðar fjárhagslega kristnihald í landinu er því skylt samkvæmt stjórnar- skránni að stuðla að uppfræðslu í evang- eliskri-lútherskri trú og jafnframt að hlíta þeim grandvallarreglum og játningarritum í færðslu um kristin fræði, samkvæmt þeim. Pví er það skylda stjórnar menntakerfis og skólakerfisins íslenska að hafa náið eftirlit með kennslu kristinna kenninga í skólum landsins, bæði með eftirliti og ákvarðanatöku um kennslubækur í greininni og kennslunni sjálfri innan skólanna. Þetta er því brýnna, þar sem leikmenn í kennarastétt inna þessa kennslu af höndum. Slíkt eftirlit þyrfti ekki ef prestlærðir þjónar íslensku kirkjunnar ættu að annast þessa kennslu. Námsskrár gegna veigamiklu hlutverki innan skólakerfísins og í kristnum fræðum ber að miða fyrirmæli þeirra við grandvöll kenninga íslensku þjóðkirkjunnar, sem eru skýr og ótvíræð samkvæmt játningarritunum. Petta er því þýðingarmeira, þar sem siðferðis- mat borgaralegs þjóðfélags er byggt á sam- tvinnun kristinna og veraldlegra laga og án ákveðinna og skýrra siðferðiskrafna og inn- rætingar þeirra stenst ekkert menningar- þjóðfélag. Þetta má öllum vera Ijóst og það var augljós sannleikur þeim höfundi á 19. öld sem mótaði manna ákveðnast baráttuna gegn vesturevrópskum siðmenningarþjóðfélögum. Hann vissi hver grundvöllur þeirra var og hélt því fram „að trúarbrögðin - kristnin - væri steinlím borgaralegra samfélaga" sbr. Marx og Engels: Deutsche Ideologie og fleiri rit um þessi efni. Trúin á annað lif í postullegri trúarjátningu era lokaorðin yfirlýsing játenda á trúnni á „eilíft líf“ - vitam eternam. I helgisiðabókum og lær- dómskverum birtist þessi trú á hverri blað- síðu og allt efni þeirra miðar að undirbúningi einstaklinga undir annað líf. Segja má að svo lengi sem menn hafa lifað og lifa í hinum kristna hugarheimi þ.e. í heimi kristinnar heimsmyndar þá hafa þeir lifað og lifa í tveim- ur heimum, jarðneskum og eilífum. Og líf þeirra á jörðinni hefur verið undirbúningur undir eilíft líf. „Upprisa Jesú á þriðja degi heyrir til hin- um uppranalega vitnisburði postulanna (1. Kor 15:4) og er það atriði sem sker úr um gildi játningarinnar yfirleitt: En ef Kristur er ekki upprisinn, þá er ónýt prédikun vor, ónýt líka trú yðar. (1. Kor 15:14).“ „Uppistaðan í fagnaðarerindinu er dauði Krists vegna vorra synda og upprisa hans á þriðja degi. Auk þess er upprisa Jesú studd vitnisburði manna, bæði hinna postulanna og annarra, sem margir voru enn á lífi,“ þegar fyrra Korintubréf var skrifað -1. Kor 15. En þar segir Páll frá vitnisburðinum um það, þegar Kristur birtist postulunum og meira en fimm hundrað bræðrum, Kefasi, Jakobi og „En síðast allra birtist hann einnig mér“ „Undirbúningur til annars lífs hefst í kristnum sið með skírninni. Honum er haldið áfram með fræðslu af guðs orði - postullegu ritum og játningarritum kirkjunnar, lofsöngv- um til guðs og þakkargjörðum, bænum e.tc.“ E.A.: Játningarrit. Neysla heilagrar kvöld- máltíðar er kristnum mönnum til styrkingar trúarinnar, en einlæg trú er skilyrði, trú á sannindi höfuðlærdóma kirkjunnar er sálu- hjálparskilyrði og iðrun synda. Réttlæting af sannri trú og verkum hefur verið deiluefni innan kristninnar, í Jakobs- bréfi gerir höfundur ráð fyrir því, að maður, sem trúir samkvæmt kristinni kenningu, geti verið góðverkasnauður, og þá hjálpar trúin honum ekki. Því sönn trú hlýtur að verða öllum trúuðum hvati til góðra verka, því er trú án þess árang- urs hræsni ein og stafar af tilfinningalegum og sálarlegum dauða, og algjöru skilnings- leysi á innihaldi kristins dóms. Rétt og rangt, gott og illt, umbun og refs- ing, þessi hugtök eru grunnsteinar þess sem menn nefna siðað samfélag manna. Meðan sú skoðun er ríkjandi í lögum og reglum manna á meðal, standast kenningar játningarritanna fyllilega. Vantrú á kenningar kristninnar og jafnvel hatur á kristnum dómi breytir engu þar um, þar er engin hætta á ferðum. En sljó- leiki fyrir góðu og illu, réttu og röngu býður hættunni heim. „Umburðarlyndi" sem nú er oft notað í rangri merkingu, rétt merking er að þola ranga hegðun og illvirki, án þess að réttlæta illvirkin, er notað sem réttlæting illra verka, sem eru þar með afsökuð og samþykkt. „Fordómar“ og „hleypidómar" hugtök notuð til þess að slæva afgerandi kennisetningar og bannhelgi, ekki síst innan kristins kenningar- kerfis. Afstæðishyggja raunvísindanna hefur verið færð yfir í viðhorf til afgerandi grunn- krafna um siðferði og ófrávíkjanlegar skyldu- kvaðir þar með gerðar gildislausar. Öll hegð- unarmunstur eru jafn gild og kenningar helstu trúarbragða heims sömuleiðis. Fjöl- menningastefnan er á góðri leið með að út- fletja raungildi hvers menningarsvæðis sem sérstæðs menningarheims. Claude Lévi-Strauss skrifar í fyrsta kapít- ula bókar sinnar „Le Regard éloigne“ París 1983 - Ensk þýðing „The View from Afar“ Basil Blackwell 1985 - Ritgerð sem heitir: Kynþáttur og menning. „Eg hef lagt höfuðáherslu á í þessum skrif- um, að nú eigi sér stað grandvallarbreyting á menningarheimum mannheima, með upp- lausn fjarlægða og örtengslum í fjarskiptum, þar með verður heimurinn ein heild og þeir heimar sem um undanfarin hundrað þúsunda ára hafa skapað það sem nefna má heims- menningu. Hver kynþáttur lagði sitt af mörk- um og fjölbreytileiki þessarar heimsmenning- ar var þýðingarmesti þátturinn í menningu allra mannheima. En til þess að svo yrði, varð hver kynþáttur að fullkomna sína sérstæðu menningu og menningararf svo til óbundinn af áhrifum annarra kynflokka. Trúarbrögð og gildismat hvers kynþáttar eða „þjóðar“ gat orðið svo frábragðið gildismati annara, að samskipti urðu mjög erfið, og það gátu skap- ast andstæður sem vora ósættanlegar. Sérleild hvers kynþáttar stuðlaði að menn- ingarlegum sérleika og þeim ber heiðurinn af því að hafa skapað þau listrænu og andlegu gildi sem gera lífið þess virði að lifa því. Með samruna og fráhvarfi frá langri menn- ingarhefð hvers kynþáttar er hætt við að út- koman verði einhverskonar „menningarbast- arður“ og að mannheimur verði ófær til menningarfrumkvæðis og nýsköpunar vegna skorts á fjölbreytni og sérleika. Sköpunar- hæfnin virðist þarfnast andstöðu, sem var fyr- ir hendi fyrrum, og saga þjóða og kynþátta vottar. Með samruna í eina menningarheild- útþurrkast öll séreinkenni hverrar menning- arheildar fortíðarinnar og sköpunarmáttur hvers kynþáttar gufar upp í tillitssemi við al- mannahag eins og mannheims." Það geta skapast heimar eða heimur, sem er skyldari heimum manndýrsins, heimar sljóleikans og lágmenningar, þai- sem allar menningarlegar andstæður era gufaðar upp og þar með allur mennskur sköpunarmáttur, öll bannhelgi útlæg og þar með skilyrðislaus- ar kröfur, henni tengdar. Upphaf vestrænnar menningar era þær op- inberanir Guðs almáttugs sem vitnuðust Moses, og þar með „Guðs útvöldu þjóð Gyð- ingum" á leiðinni til fyrirheitna landsins. Þar með var blað brotið í vitund mannheima, „kategorískt imperativ“ boðorðanna, sem er grundvöllur allra menningarþjóðfélaga vest- ræns menningarheims. Boðorðin Lög eru reglur settar af yfirvöldum til þess að tryggja almannaheill. Siðareglur byggjast á skynsamlegri reglu, sem er ásköpuð mönn- um þeim í hag og þeim til fullkomnunar, með valdi, visku og góðvilja skaparans. Öll lög eiga sér upphaf í guðs lögum. Lög era gerð og sett af skynsamlegu viti, nátengd fyrirætlunum Guðs, Skapara og Frelsara allra manna. „Maðurinn einn allra skapaðra skepna er talinn verðugur þess að taka á móti Guðs lög- um: sem skepna gædd skynsemi, gæddur skilningi og valfrelsi, hann á að stjóma gerðum ■ sínum með því að nota frjálsræði sitt og skyn- semi, hlýðinn þeim Eina, sem hefur veitt hon- um þessar gjafir og gáfur..Tertullian. - Grundvöllur allra laga eru „decalogue“ - hin tíu orð Guðs, hin tíu boðorð Guðs, sem vora opinberuð á fjallinu Sinai og era skráð í II. og V. Mósebók, en fullkomnun þcirra varð með hinum nýja sáttmála Jesú Krists. I Mt 19:16-18 segir „Meistari, hvað gott á ég að gjöra, til þess að eignast eilíft líf? En hann sagði við hann: Hví spyrð þú mig um hið góða? Einn er góður. En ef þú vilt inn ganga til lífsins, þá hald boðorðin ... „ í Matt 22:36-40 segir: „Meistari, hvert er hið mikla boðorð í lögmálinu? En hann sagði við hann: Þú skalt elska Drottin Guð þinn, af öllu hjarta þínu, af allri sálu þinni og af öllum huga þínum. Þetta er hið mikla og fyrsta boð- orð. En hið annað er líkt, þetta: Þú skalt elska náunga þinn eins og sjálfan þig. Á þessum tveim boðorðum byggist allt lögmálið og spá- mennirnir." Hin tíu boðorð Guðs eru „opinberað". En um leið votta þau hina sönnu og eðlislægu, sköpuðu, mennsku mannsins. Þau varpa Ijósi á höfuðskyldur vorar og jafnframt óbeint, á grundvallarrétt hvers einstaklings. Hl. Bona- ventura skrifar um náttúruréttinn: „Guð hef- ur í upphafí innsett framatriði náttúru-réttar í hjarta mannsins. Hann minnir manninn á þessi frum- og grundvallaratriði með boðorð- unum. Þótt boðorðin séu skiljanleg mennskri skynsemi, era þau opinberan, tilgangurinn var að fullkomna skilning á grundvallaratrið- um náttúra-réttar. Boðorðin hafa frá fyrstu tíð verið grand- vallaratriði í kristnum sið, þó með mismun- andi áherslum. Með siðaskiptunum verða boð- orðin þungamiðja í kenningum siðskipta- manna, þau voru auðskilin og féllu að gildis- mati þeirra. Lúther samdi útskýringar við boðorðin bæði í „Kleiner Katechismus“ og „Grosser Katechismus". Dföfwllinn Texti Fræðanna og spuminga í 4.5 kap. í Fræðunum minni er í endurskoðaðri þýðingu Helga Hálfdánarsonar. Þar er fjallað um and- legt ásigkomulag þeirra sem ganga til altaris og einkum þeirra sem finna ekki til áhyggju vegna syndanna. Slíkur einstaklingur skyldi „gæta sín, því að Satan er yfir honum með lygi sinni og drápum og mun hvorki láta hann fá frið hið innra né ytra. Jesús segir: „Djöfull- inn var manndrápari frá upphafi og aldrei í sannleikanum, því að í honum finnst enginn sannleikur. Þegar hann lýgur, fer hann að eðli sínu, því hann er lygari og lyginnar faðir.“ Fleiri tilvitnanir: „Verið algáðir. Óvinur yðar, djöfullinn, gengur um sem öskrandi ljón, leit- andi að þeim, sem hann geti gleypt. Standið gegn honum stöðugir í trúnni... Klæðist al- væpni Guðs, til þess að þér getið staðist véla- brögð djöfulsins, því að baráttan, sem vér eig- um í, er ekki við menn af holdi og blóði, held- ur við tignimar og völdin, við heimsdrottna þessa myrkurs, við andaverur vondskunnar í himingeimnum. Takið því alvæpni Guðs, til LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. JANÚAR 1998 1 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.