Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1998, Blaðsíða 10

4
Á Kjarvalsstöðum voru í gærkvöldi opnaðar sýningar á
verkum tveggja myndlistarmanna, Rúríar og Qlafs Elías-
sonar. Sýning Rúríar í vestursal Kjarvalsstaða er lang-
viðamesta sýning hennar til xr CD co co Q Dekur eina 500 fer-
metra af rými og er s cipt upp í sex hluta.
DRÖG AÐ
Ólafur Elíasson hefur á síðustu árum vakið athygli í hinurr
alþjóðlega myndlistarheimi. Hann er íslenskur að upprunc
fæddur og uppalinn í Danmörku og býr nú í Berlín._
HULDA STEFANSDOTTIR fjallar um sýningarnar og ræðir
við listamennina.
FRAMTÍÐ?
PARADÍS? - Hvenær? er yfírskrift
sýningar Rúríar í vestursal. í þessu
stóra umhverfisverki eru helstu
miðlar samtímans nýttir til að lýsa
ógnum og afleiðingum stríðsátaka í
samtímanum. Eftir sínum eigin
sjónrænu leiðum reynir listakonan
að vekja athygli áhorfendans á þeim
ótta og hryllingi sem stöðugt vomir yfír heimin-
um. Saga 20. aldarinnar er samfelld stríðssaga.
Saga um það hvemig tortryggni og hatur í garð
framandi trúarbragða og hugmyndafræði hefur
endurtekið leitt af sér eyðileggingu landsvæða
og dauða eða örbirgð milljóna manna. Síðasti
áratugur er engin undantekning. Allt frá
Persaflóastríðinu í upphafi áratugarins, áfram-
haldandi stríðserjum á Irlandi, stríðinu í Rúg-
anda og í Bosníu-Herzegovínu, þar sem mál
hafa enn ekki verið leidd til lykta.
„Við eigum öll von um að heimurinn fari
batnandi, en þegar maður horfir yfir öldina þá
spyr maður sig hvað sé eiginlega að gerast?
Hvenær fer ástandið batnandi? Við verðum að
hugsa heildrænt um ástandið í heiminum. Upp-
lýsingatækni nútímans gerir það að verkum að
við komumst ekki lengur upp með að skilja eina
þjóð frá heildinni og láta hana okkur litlu
varða,“ segir Rúrí. „Við tökum ekki fortíðina
aftur, en spumingin er hvaða drög við viljum
leggja að framtíðinni. Ef það væri augljós vilji
fjöldans að breyta þessu ástandi þá má vel vera
að ráðamenn yrðu ekki eins fljótir að grípa til
vopna.“
Sýninguna ber upp á 50 ára afmælisári
Mannréttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna og
er framlag listakonunnar til friðammræðna í
heiminum. Hafa erlendir aðilar sýnt því áhuga
að fá sýninguna til sín í framhaldinu. Þýski list-
fræðingurinn Dorothea van der Koelen ritar ýt-
arlega grein um verkefnið og list Rúríar í sýn-
ingarskrá. I tengslum við sýninguna gengst
Mannréttindaskrifstofa Islands fyrir málþingi í
samvinnu við Amnesty Intemational og Rauða
Krossinn á íslandi, í dag, laugardaginn 14.
mars, á Komhlöðuloftinu, kl. 14.
Tími og ógnir
Tíminn er á stöðugri hreyfingu og breyting-
um undirorpinn. Ummerld tímans koma hins
vegar fram á ólíkan hátt og á mislöngum tíma.
Kenningu sína um afstæði alls og hugmyndir
um tímann og ógnir hans hefúr Rúrí tjáð með
einum eða öðmm hætti á ferli sínum. Þegar að
er gætt reynist umhverfisverkið PARADIS? -
Hvenær? í mun nánari tengslum við eldri verk
listakonunnar en í fyrstu kann að virðast. Hug-
myndimar hafa aldrei verið settar fram á eins
beinskeyttan hátt. Rúrí vinnur skipulega að
niðurröðun og framsetningu ólíkra efnisþátta,
flokkar, raðar og númerar, - myndgerir þetta
ósýnilega hugtak, tímann og það sem í honum
felst. Upphaf og endir, endurtekning og óend-
anleiki. Við emm minnt á fortíðina og þeirri
spumingu er varpað fram hvaða drög við viljum
leggja að framtíðinni.
I verki sínu, Desolation, frá árinu 1984 vann
Rúrí afsteypu af rústum byggingar sem hún
gekk fram á í yfírgefinni borg. Byggingarústun-
um var síðan komið fyrir á Kuftorvet í Kaup-
mannahöfn þar sem verkið vakti mikla athygli
vegfarenda. I framhaldinu vann Rúrí fjölmörg
ljósmyndaverk af rústum bygginga undir heit-
inu Tími. í verkinu Saklaus? frá árinu 1993
varpar sýningarvélin á vegg myndum af göml-
um meistaraverkum listasögunnar sem lýsa
stríði og átökum.
Svokölluð Metraverk Rúríar, þar sem
tommustokkurinn er endurtekið notaður í ýms-
um myndum; Fimm metrar, Níu metrar, Fer-
metri, fjalla um gildi og afstæði þeirra. Hið
óumdeilanlega gildi metrans getur við ákveðnar
aðstæður orðið umdeilt og afstætt. Afstæðis-
kenning Rúríar hljóðar upp á það að allt geti
verið afstætt. „Reynsla okkar og skilmngur er
alltaf háð umhverfí og sjónarhomi þess sem
Morgunblaðið/Árni Sæberc
A sýningunni PARADIS? - Hvenær? sem opnuð var á Kjarvalsstöðum í gærkvöldi vekur myndlistarkonan Rúrí athygli á hinni stöðugu ógn og skelfin
stríðsátaka sem voma yfir heiminum. „Þegar maður horfir yfir öldina þá spyr maður sig hvað sé eiginlega að gerast! Hvenær fer ástandið batnandi
horfir. Einnig tímanum og einstaklingnum sem
horfir. T.d. getur einföld mælieining eins og
metrinn átt sér mörg birtingarform. Það sem
táknar metra hjá múhameðstrúarmanninum
getur verið merkingarlaust í augum kaþólikk-
ans og öfugt.“
Sýningin PARADÍS? - Hvenær? á sér því
langan aðdraganda og líkt og eldri verk lista-
konunnar þá er inntak þessara verka hinar
stöðugu breytingar tímans. Segja má að grunn-
ur verkefnisins hafi verið lagður árið 1994, en
allt það ár safnaði Rúrí blaðaúrklippum úr
Morgunblaðinu um stríð í heiminum. Þessar
blaðaúrklippur eru nú á sýningunni ásamt upp-
runalegum fréttatexta frá Reuter og dagbókar-
brotum listakonunnar. í raun er ekkert verk-
anna fullgert og sýningin mun halda áfram að
vaxa og breytast allt frá opnun til sýningarloka.
Og áfram í hvert sinn sem verkin verða sýnd í
framtíðinni. Tæknin sem Rúrí styðst við er
margþætt; bæði innsetningar, umhverfisverk
með myndböndum og hljóði, tölvur, hlutir, Ijós-
myndir og fjölmargar skriflegar og tölulegar
upplýsingar. Margir aðilar hafa komið að undir-
búningi verkefnisins og hefur Rúrí m.a. leitað
til Mannréttindaskrifstofu Islands; Amnesty
International og Rauða krossins. Þannig eru
ljósmyndaverkin 15 á sýningunni eftir þrjá höf-
unda; Þorkel Þorkelsson, ljósmyndara á Morg-
unblaðinu, Irenu Guðrúnu Kodic og Rúrí.
Hvað skyldi hafa orðið af þessu fólki?
Meginviðfangsefni sýningarinnar eru þau
átök sem standa næst okkur í tíma og rúmi;
stríðið í Bosníu-Herzegovínu og í Rúganda. I
upphafi árs ferðaðist Rúrí ásamt kvikmynda-
tökumanni um hluta Bosníu-Herzegovínu og
viðaði að sér heimildum íyrir sýninguna, bæði
ljósmyndum og myndbandsupptökum.
„Átökin sem nú standa yfir í Kosovo höfðu
ekki hafíst þá og allt var með kyrrum kjörum.
Engu að síður var ástandið hörmulegt og eyði-
leggingin yfirgengileg. Þetta fólk bjó áður við
öll sömu þægindi og við en nú eru þetta rústir
einar. Maður gæti ímyndað sér að þessar mann-
vistarleifar væru aldagamalar ef ekki væri fyrir
hinn nútímalegan arkitektúr; þvottavélar og
þurrkara. Og hvað skyldi hafa orðið um þetta
fólk?“ spyr Rúrí. „í Sarajevo blöstu við sundur-
skotin háhýsi um allt. Ef vel var að gætt mátti
sjá þvott úti á snúru! Margir hverjir voru að
reyna að koma sér fyrir aftur í íbúðum sínum,
því þeir hafa ekki í annað skjól að venda. Samt
er það hjómið eitt að koma þama nú og lesa
stríðssöguna úr ummerkjunum hjá reynslu íbúa
þessa lands.“
Við innkomu í sýningarsalinn blasir fyrst við
spjaldskrá er hefur að geyma upplýsingar um
fórnarlömb stríðs í heiminum á síðustu 10 ár-
um. Rúrí hefur þegar aflað sér upplýsinga um
100.000 fórnarlömb og bendir á að sá fjöldi sé
aðeins lítið brot af stærri og enn meira ógnvekj-
andi heildarmynd.
„Það er kannski minn bamaskapur að halda
að upplýsingar um fórnarlömb stríðs í heimin-
um séu aðgengilegar, það hefur verið gríðar-
lega erfíður róður að safna saman þessum upp-
lýsingum. Fómarlömbin eru margfalt fleiri en
þau 100.000 sem mér hefur tekist að afla mér
upplýsinga um. Sem dæmi þá voru flóttamenn í
heiminum um mitt síðasta ár taldir vera um 13
milljónir. Ég hef þurft að fara ýmsar krókaleið-
ir og það virðist ekki vera hægt að nálgast þess-
ar upplýsingar á einum ákveðnum stað. Sú
ályktun sem ég dreg af þessu er að yfirvi
þessara landa sem eiga í stríði reyni vísvitai
að halda upplýsingunum leyndum."
Hver einstalclingur getur haft áhrif
í einum hluta sýningarinnar gefst gestum i
gangur að upplýsingum í gegnum tölvm-. Þar
bæði heimasíða sýningarinnar með ítarlej
upplýsingum um verkefnið og eldri verk lis
konunnar ásamt tengingum um alnetið ’
heimasíðu Sameinuðu þjóðanna, Rauða kro
inn, Amnesty International og fjölmiðla eins
The Washington Post.
í myrkvuðum klefa stendur áhorfandinn ai
spænis andlitum íbúa Bosníu-Herzegovínu. I
skyggnum í líkamsstærð er varpað á vegg rr
reglulegu millibili.
„Það er vonleysi í andlitum þessa fólks
vonleysið getur verið svo mikið að það er ei
og fólkið sé í raun komið yfir vonleysið. Mac
fær sterkt á tilfinninguna að þau búi y
óhugnanlegri reynslu. Og börnin eru öðruv:
Ég veit ekki hvort þetta fer af með tímanum.
þeim tekst að gleyma þá tekur það eflaust lai
an tíma.“
Aðspurð um eigin væntingar til sýningarii
ar segir Rúrí að hún hefði aldrei ráðist í svc
stórt verkefni nema hún hefði einhvers stac
undir niðri þá trú að sýningin skipti máli.
er að reyna að leggja mitt lóð á vogarskálarn
Vilji og hugsun er orka sem við getum not
rétt eins og rafmagn, þó hvorugt getum við s
með berum augum. Ég álít að ef við erum mi
vituð um hvað við viljum og beitum okkar mi
vitað fyrir því þá getum við breytt ríkjai
ástandi. Þegar að allir leggjast á eitt þá gel
jafnvel hið smáa haft áhrif.“
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. MARZ1998
4