Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1998, Blaðsíða 17

Fyrii- Sigurði er ekkert abstrakt. „Ég lít á
veruleikann sem hlutbundinn. Jafnvel abstrakt
hugsun er ekki til, því öll hugsun kemur ein-
hvers staðar frá úr náttúrunni. ímyndunin
tengist alltaf veruleikanum að einhverju leiti,
þetta eru náttúrutilvísanir,“ segir Sigurður.
Hann nefnir þó Svavar Guðnason sem einn
áhrifavaldanna í list sinni. Einnig þá Goya og
Matisse, Kjarval og Jón Engilberts. Og vin
sinn Jóhannes Geir. Sigurður segist lesa mikið
af bókum sagnfræðilegs eðlis; táknfræði og
fagurfræði. „Veruleikinn endurspeglast í goð-
sögunum. Ég byggi mikið á þessum gömlu sög-
um; allt frá menningu Assyríumanna, um end-
urreisn, til dagsins í dag.“
Á síðari árum hefur léttleikinn verið ríkjandi
í verkum Sigurðar. Fyrirmyndirnar virðast
enn fjær veruleikanum en áður, í eigin draum-
kennda myndheimi. Kona, maður og grunn-
formin svífa um í tómanimi; þríhyrningur,
tákn andans, ferhyrningur, tákn efnisins og
hringurinn, alheimstáknið sjálft. I bakgrunni
íslenskt landslag, - veruleikatenging? Litirnir
eru bjartir, loftkenndir og glaðlegir. Hug-
myndirnar koma víða að og um konurnar í
verkum sínum segir Sigurður að andlit þeiiTa
gætu jafnvel verið sprottin úr skáldsögu eða
kvenmannsandliti í strætisvagni.
Alltaf sami rómantíski
hugsjónamaðurinn
Síðastliðinn aldarfjórðung hafa einkasýningar
listamannsins verið 35 talsins og samsýningarn-
ar sem hann hefur tekið þátt í eru jafnvel enn
fleiri. Þó líkir hann aðstöðu myndlistarmannsins
við stöðu öiyrkjans í samfélaginu. Hann er
ósáttur við að ekki skuh vera neinar fastmótað-
í HEITU rúmi, 1997, olía á striga, 150 x 110 cm.
ar úthlutunarreglur um opinbera styrki til lista-
manna og er á móti því að myndlistarmenn sitji
í úthlutunamefnd listamannalauna. Segist sjálf-
ui' einungis hafa fengið ársstyrk til listsköpunar
á sínum 25 ára ferli og að útgáfu bókarinnar Úr
hugarheimum stendur hann sjálfur með stuðn-
ingi nokkurra góðra aðila.
„Það má segja að þetta sé rómantík í mér.
Hugsjónin og trúin á betra samfélag, þó það
taki hundrað ár eða þúsund. Ég trúi því að ef
mér tekst að hreyfa við hugum fólks með feg-
urðinni þá hafí mér tekist að breyta einhverju
til batnaðar," segir Sigurður, „En mér finnst
efnishyggjan vera enn meiri í dag en hún var
fyrir 20 árum. Fólk hugsar alltof mikið um
efnaleg gæði, það hugsar hins vegar ekkert um
að auðga andann. Ég hef aldrei skilið af hverju
það er svona mikilvægt að eiga fínan bíl.“
HAFSJÓR AF
FUÚGANDI DISKUM
Veistu hvað
ég óttast
mest?
Að verða
hundeltur
a fóðum
köttum.
AÐ má með sanni segja að
Hrafn Harðarson yrki öðruvísi
en önnur skáld. Ljóð hans eru
sjálfsprottin og tjáningarrík, ei-
lítið óhefluð á köflum. Jafnvel
má ganga svo langt að varpa
fram þeirri tilgátu að flestum
viðteknum hugmyndum um
skáldskap sé snúið á hvolf í verkum hans. Það
er því ekki að undra að mann langi til að for-
vitnast um viðhorf skáldsins til ljóða sinna.
Við mælum okkur mót á fögrum febrúardegi
þegar fannhvít snjóbreiða hylur fold, öllum til
óblandinnar ánægju, kyrjandi krakkaskörum,
óðum köttum sem körlum og kerlingum. Hvít
trén í garði Hrafns i Kópavoginum breiða út
tandurhreinan faðminn eins og englavængi,
og í suðurátt blasir pýramítinn Keilir við aug-
um, baðaður gullnu sólskini. Á svona dögum
er fegurðin fylginautur sálarinnar og draum-
arnir fæðast og rætast á víxl. Landið klæðist
hvítu sakleysi eins og barn voninni. Því líkt og
til áréttingar marrar í snjónum undan fóta-
takinu. Ég spyr Hrafn hvort hann gæti sæst á
fyrrnefnda tilgátu um verk sín.
„Já,“ svarar hann eftir stutta umhugsun,
„og ég get hæglega bætt um betur og tekið
heilshugar undir það sem Rimbaud sagði um
ljóðlistina hér forðum daga. Að yrkja ljóð er
æði, jafnvel æðibunugangur, sem erfítt er að
ráða við. Stundúm spyr maður sjálfan sig
hvers vegna maður er að fikta við þennan
fjanda, og þá verður fátt um svör! Einna helst
hallast ég að því að þetta sé einhverskonar ör-
yggisventill fyrir uppsafnaða innri spennu og
ófullnægju sem lætur undan á þennan hátt.
Kannski eru þetta bara játningar, eitthvað
sem mann langar til að segja öðru fólki en
orðar ekki í samtali. Það er erfítt að vera ein-
lægur og opna sig í þessum harða heimi sem
við lifum í, því verður ljóðið oft þrautaráðið.
Svo má og ekki gleyma því að ljóðlist er leikur
að orðum, og hugmyndum sem maður þarf að
koma frá sér á einhvern hátt. Fá útrás fyrir
það sem maður vonar innst inni að sé sköpun-
argleði! En sé maður fullkomlega heiðarlegur
við sjálfan sig og aðra, stafar þetta eftilvill að-
eins af eintómri sýniþörf. En það er þörf sem
ég held að allir menn búi yfír! Það er bara
spurning hverju hún brýst út i!“
Alþýðulist er vafalaust réttlátasta lýsingin
á skáldskap Hrafns. Greinileg er líka áður-
nefnd þrá hans til að opna lesanda innstu hug-
arfylgsni sín án nokkurra undanbragða.
Akademísk fyrirmæli um það hvernig ljóð eigi
að vera hefur hann að engu. Stundum sýnist
það markmið í sjálfu sér að orðin komi les-
anda að óvörum. Sum ljóðin beinlínis ólga af
ærslafullum leikjum myndmáls og hugmynda:
Hafíð kemur
með fangið fullt
affískum
himinninn yfír
hafsjóraf
fljúgandi diskum.
Þríleikur að orðum heitir fyrsta bók
Hrafns, útgefin árið 1990. Fá íslensk skáld, ef
þá nokkur, beita jafnmarkvisst hljóðum í ljóð-
um sínum og Hrafn. Að þvi leyti, og reyndar í
fleiru, minna yrkingar hans mig á Dadaistana
i byrjun aldarinnar.
Ágengur hljómur kvæðanna og óvanaleg
innbyrðis afstaða orðanna mynda skemmti-
lega hrynjandi sem gefur ráðsnjöllum upp-
lesurum mikið að moða úr. Með þetta í huga
spyr ég Hrafn um Dada, og hvort hann hafí
kynnt sér þessa frjóu stefnu sem átt hefur sér
fáa fulltrúa hérlendis,
„Nei,“ svarar Hrafn: „Ég kynnti mér aldrei
Dadastefnuna af neinu viti, en ég las Eddu
Þórbergs spjaldanna á milli. Líka kynnti ég
mér sem ungur maður verk franska höfund-
í skáldskap Hrafns Harðarson-
ar er flestum viðteknum hug-
myndum snúið á hvolf. Hann
yrkir öðruvísi en önnur skáld
að mati ÞORVARÐAR
HJÁLMARSSONAR sem segir
að Ijóð Hrafns séu tjáningarrík
og eilítið óhefluð á köflum.
arins J.M.G. Le Clézio, sem er mikið í deigl-
unni úti hinum stóra heimi núna. Þó verk
hans séu að mestu leyti prósi verða þau tæp-
ast kölluð hefðbundin. Á síðari árum hef ég
haft mikla ánægju af að lesa norska skáldið
Jan Erik Vold, og hef meira að segja gert til-
raunir til að þýða hann. Sem dæmi tiltek ég
þetta ljóð úr bókinni: Sorgin, söngurinn, veg-
urinn.“
HVÍTUR FUGL -
VOTUR FUGL
Ergleðin
hvítur fugl í ljósinu, svo
s tór
að hann þekur allan himininn? Kúnstin
að sjá
himininn
sem
fugl gleðinnar, einnig þá daga
erregnið
fellur
gegnum
fuglinn.
Hlér
Hlér, Ijóðaflokkur um dauðann og sorgina,
kom út á bók haustið 1995. í ljóðunum blæðir
úr undum enda er flokkurinn ortur í minningu
sonar höfundar sem andaðist barn að aldri.
Ljóðin eru tilfinningarík og fjalla um sáran
missi, langæja kvöl. Kyrrlát tjörn, fiskar sem
synda, kvöldfuglar og draumfuglar, eru mikil-
væg tákn í flokknum sem kenndur er við sjáv-
arguðinn foi-na, Hlé. Kannski stendur Hlér
fyrir úthafið sem manneskjan siglir í lífi sínu;
á sama hátt er tjörnin kyrra eftilvill myndlík-
ing þess sem við eigum ósnortið innst inní
okkur sjálfum. Andvaraleysi og ósk um hlut-
tekningu, ásamt eftirvæntingu um bjarta tíð.
Sumsé vonin blíð! Hverfí hún okkur er fátt
eftir.
Faðir kemur niður að tjörn með barni sínu
sem spyr í sífellu spurninga um einhvern sem "
er horfinn. Faðirinn reynir að svara barninu
eftir bestu getu, en glímir sjálfur við sára
þraut. Draumfuglarnii- og fiskarnir veita
svarið. Beitan er sorgin og vonin. Öðlist menn
trú á það góða sem vakir meðal fiskanna og
hlusti þeir á fuglana sem bera orð úr öðrum
draumi; finna þeir tilgang lífsins. Hlýja og
smáa barnshöndina og regnið sem fellur þeg-
ar jörðin sofnar inní nýjan draum.
Nái sorgin að dafna verður hún illgresi sem
kæfir allan gróður. En trúin á endurfundi fær
sorgina til að sefast, og blómstrandi er hún
fógur jurt. Fyrirheitin eru þanin segl í
fjarska, sem færast nær. Það er funheitt
hjarta sem slær í Hlé:
Draumurinn teygii' sig
lengra en auga eygir
frán augu þín sjá alit.
Þótt þokan vefji migsvölum örmum
og byrgi mér sýn.
Ég sé hendur þínar í móðu
égmæðist
og hræðist myrkrið,
sem er mér þó sem móðir
tekur mig í fang sér
strýkur um hái• og vanga
hlustar af þolinmæði
dagsemnótt
huggarmeð þögn
þungii og
þyrmandi.
Vaki með mér fískar í tjörn.
Í Ljósalandi
,Árið 1992 var mér boðið á ráðstefnu í Sví-
þjóð sem bókasafns- fræðingi,“ segir Hrafn
þegar ég inni hann eftir ástæðu þess hversu
mjög honum hefur á umliðnum árum verið
umhugað um Lettland. „Ráðstefnan fjallaði
um lýðræðisþróun í Eystrasaltsríkjunum, en
söfnin þar fengu ekld til skamms tíma að
kaupa bækur sinna eigin skálda. Þarna
kynntist ég mörgum lettneskum skáldum, og
hef nú í tvígang sótt þau heim. Árið 1994
þýddi ég úrval úr ljóðum skáldkonunnar
Vizmu Belsevicu og birti undir heitinu, Hafið
brennur. „
Aðdáun Hrafns á fólkinu sem í 50 löng ár
bjó við kúgun og frelsissviptingu, má glöggt
greina í eftirfarandi ljóði ortu í Salaspils á
fullveldisdegi Lettlands 18. nóvember 1994.
Höfundur er gestkomandi hjá skáldbróður
sínum Knut Skujenieks, ásamt enn öðru
skáldi Uldi Berzins:
Heimili skálds
skíðlogandi
hjartarými: eiginkonan berá borð
bænheita rétti;
sonurinn leikur á lútu
lettneska þjóðarsál.
Skælbrosandi skáldið
skálai■ fyrir Agli og mér.
Og mér verður Ijósara
hve langskólaganga mín
hefur sneitt hjá landi
eikarskóga og rafurloga
oglangriraunasögu,
þessu Ljósalandi.
Ég kveð Hrafn og held út í hvíta febrúar-
stilluna. Sama kvöld fellur logandi loftsteinn í
hafið suðaustur af íslandi. Andartak er norð-
urheimsskautshvelið slegið grænum bjarma.
Og svei mér þá, ef það er ekki Ijósagangur í
holtinu á heimleiðinni.
f
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. MARZ 1998 1 7