Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Blaðsíða 6

AÐ FÆRA NUTIÐINNI
HLUTA ÚR FORTÍÐINNI
VOCES THULES FLYTJA ÞORLÁKSTÍÐIR UM HVÍTASUNNUHELGINA
„Okkur íslendinqum finnst afskap-
legg nguðsynlegt oð finnÁTynT
því að við eigum okkar tónlistar-
arf og við viljum reyna að leita
hann uppi," segja þeir Sverrir
Guðjónsson söngvari og Eggert
Pólsson slagverksleikari um fyrir-
hugaðan flutning Voces Thules ó
Þorlókstíðum, tæplega 800 óra
gömlum tíðasöng sem tilheyrir
kabólskri tíð okkar Islendinqa oq
fjgllar um Þorlók helg^n^
dýrlinginn sem Islendingar hafa
eignast. ÞÓRNÝ JÓHÁNNS-
DOTTIR ræddi við tvo af
meðlimum hópsins.

J í ;ftf | f§ \ • • | Tt/
‘ , ■ • t-v - • •;
ti
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
UM hvítasunnuhelgina syngur Voces Thules tæplega áttahundruð ára gamlan tíðasöng frá pápískri tíð okkar íslendinga.
HJÁ OKKUR í sönghópnum
Voces Thules er það tónhstin
sem gefur tækifæri til að
hverfa inn í horfinn heim,“
segir Eggert, „tungumál
tónhstarinnar gefur okkur
þann möguleika á að færa
samtíðinni glefsur úr
fortíðinni. Og auðvitað kitlar það þekkingar-
leitina, maður fær útrás fyrir forvitnina á
þjóðlegum fróðleik og fyrir fræðimennskuna,
án þess kannski að hafa efni á því, en í þess-
um hópi eru engir tónlistarfræðingar. Með
þessu móti fáum við að taka þátt í uppgreftri
á fortíð og því samfélagi sem var, og sem við
viljum svo gjarnan vita að við eigum.“ Sverr-
ir tekur undir þetta. „Já, tónlistararfurinn er
okkur Islendingum mjög mikilvægur og mér
líður svolítið eins og við höfum verið í „tón-
listarfornleifauppgreftri"; það finnast ein-
hverjar húsatóttir sem eru síðan grafnar
upp, svo tekur það mörg ár að leita og rann-
saka menjarnar. Afraksturinn er síðan sett-
ur upp á sýningu í Þjóðminjasafninu. Okkar
„sýning“ eru tónleikarnir í Kristskirkju.“
íslensk rimnahefð og tíðasöngur
En í hverju felst svo þessi „uppgröftur“?
„Þá er best að byrja á byrjuninni," það er
Eggert sem hefur orðið. „Handritið að Þor-
lákstíðum er frá byrjun 14. aldar og er að öll-
um líkindum afrit frá eldra handriti. Árið
1993 sungum við úr Þorlákstíðum meðal ann-
ars eftir uppritunum dr. Róberts A. Ottós-
sonar, en doktorsritgerð hans frá 1959 er um
rannsóknir á Þorlákstíðum, en ýmsir fleiri
hafa skoðað Þorlákstíðir, til dæmis sr. Bjarni
Þorsteinsson. Þá sáum við að þessar upprit-
anir þeirra syngjast talsvert öðruvísi en í
upprunalega handritinu vegna þess að mis-
munandi framsetningar og ritun á nótunum
hefur áhrif á flutninginn. Það sem við höfum
meðal annars verið að gera er að bera saman
upprunalega handritið og uppritun dr.
Róberts, síðan höfum við ritað tíðimar upp á
nýtt í því neumuformi sem kaþólska kirkjan
hefur staðlað, og svo ætlum við syngja tíðim-
ar samkvæmt því. Auk þess syngjum við
Davíðssálma sem getið er um í handritum og
dr. Róbert hefur skrifað um í ritgerð sinni.“
Fyrir hinn almenna lesanda kann þetta
neumutal að virðast heldur óskiljanlegt, en
Eggert hefur auðskiljanlegar útskýringar á
því. „Neumur era gamalt form á nótnaritun,
og að syngja eftir neumum veitir öðravísi
ÞORLÁKUR helgi Þórhallsson biskup í Skálholti 1178-1193 í fullum biskuplegum skrúða. 1172
var sú regla staðfest að páfinn einn gæti staðfest heiiaga menn, og ekki varð því fyrr en 1985
að Jóhannes Páll páfi II lýsti Þorlák helgan mann og sérstakan verndardýrling íslands.
Þannig er Þorlákur helgi eini réttnefndi dýrlingur okkar (slendinga.
flæði miðað við að syngja etir nútímatónrit-
un. Þegar sungið er af neumum kemur fram
munur á þungum og léttum atkvæðum auk
þess sem laglínan formast af sjálfu sér. Ef
sungið er eftir nútímatónritun þyrfti maður
helst að þekkja fyrirmyndina, þ.e. neumurn-
ar, svo að vel megi til takast, þess vegna tók-
um við upp á því að syngja þetta milliliða-
laust.
Það sem gerir þetta verkefni sérstaklega
spennandi er að á íslandi er lítið til af fornri
ritaðri tónlist, kirkjusöngur frá pápískri tíð
hefur að talsverðum hluta glatast. Reyndar
bættist töluvert við þennan tónlistararf á
seinasta ári þegar síðustu handritin vora
send heim frá Kaupmannahöfn, en í þeim er
umtalsvert af ritaðri tónlist sem nú bíður
rannsóknar."
Tónlistin í Þorlákstíðum virðist fylgja allri
hefðbundinni uppbyggingu í kaþólskum tíða-
söng, „en það sem er svo sérstakt við þær,“
segir Eggert, „er að allur texti í tíðunum er
rímaður og ef til vill mætti ímynda sér að
okkar rímnahefð hafi haft áhrif á bragar-
hættina sem koma fram í tíðunum. Textinn
er á latínu, en virðist sem sagt vera ortur í
íslenskri rímnahefð og fjallar eingöngu um
lífshlaup og helgi Þorláks helga.“
Tíðasöngur er þekktur frá frumkristni,
kallaður Stundengebet á þýsku en Offizium á
latínu. Eftir að fram komu helgir menn eða
dýrlingar sá kirkjan um að skrifaðar vora
messur eða tíðir til dýrðar þessum mönnum.
Lífshlaup þessara helgu manna er rakið og
lögð er áhersla á allt það sem talið er minna
á helgi dýrlingsins. í Þorlákstíðunum er sagt
frá Þorláki biskupi helga Þórhallssyni (1133-
1193) sem tekinn var í dýrlingatölu fyrir
réttum 800 áram, hinn 20. júlí árið 1198. Tíð-
ir eru sungnar á ákveðnum tíma dags, þegar
lofa skyldi drottin, eða á þriggja stunda
fresti allan sólarhringinn. „Þorlákstíðir voru
að öllum líkindum fluttar tvisvar sinnum á
ári, á Þorláksmessu, 23. desember og á Þor-
láksmessu á sumri, 20. júlí, frá fjórtándu öld
til loka kaþólsks tíma á íslandi árið 1550.“
Trú, flæði og tónlist
En hvernig ætli það sé fyrir tónlistarmenn
á 20. öldinni að nálgast trúarlegt verk skrif-
að á 14. öld?
Það er Sverrir sem hefur orðið: „I verkinu
er ákaflega tær tónn sem Voces Thules þurfti
að nálgast. Það var mjög mikilvægt að leita
að fyrirmynd í flutningi á verkinu. Til þess
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. A4AÍ 1998