Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Blaðsíða 12

Bandaríkjunum og sömuleiðis afþakkaði hann
1952 yfirlitssýningu sem Smithsonian Institut í
Washington vildi gangast fyrir. Þá afsakaði
hann sig með því að byggingar uppá 2 milljónir
í-úmmetra væru á teikniborðunum hjá sér.
Lengi vel var hann á stalli í Finnlandi sem
hinn mikli meistari og fræg er sagan af því
þegar hann lenti á kendiríi með bílstjóra sín-
um. Samvizkusamur lögregluþjónn stöðvaði þá
og færði á lögreglustöðina. Þegar ljóst var að
þama var sjálfur Alvar Aalto, var beðizt
auðmjúklega afsökunar á ónæðinu og lög-
regluþjónninn var ávítaður. Það er ljóst að
maður sem kemst bæði á frímerki og peninga-
seðil um leið og hann lézt var orðinn hluti af
þjóðararfinum og kominn á háan stall. En eins
og kunnugt er verður stundum næðingssamt á
tindinum og sá tími kom að reynt var að kippa
hinum aldna meistara niður. Við komum að því
síðar.
Lystisemdir lifsins
Af ævisögum Aaltos má ráða að hann hafi sí-
fellt verið í slagtogi með heimsfrægu fólki og
stórstjömum. Það átti sinn þátt í að Aalto
vandist tiltölulega snemma á dýran lífsstíl.
Hann notaði aldrei áfengi sér til skaða, en
kunni vel að meta lystisemdir lífsins; var „en
levemand" eins og Danir mundu segja. Fram-
an af gisti hann á miðlungs hótelum en uppúr
1950 dugðu ekki minni hótel en Crillon við
Place de la Concorde í París, Savoy í London
Eden au Lac í Ziirich, d’Angleterre í Kaup-
mannahöfn og Plaza í New York.
Göran Schildt segir í ævisögu Aaltos að hann
hafi verið leikari að upplagi og á yngri ámm
sínum naut hann þess að láta á sér bera; lét til
dæmis Ameríkuflugið bíða eftir sér eftir að all-
ir farþegar vom komnir um borð og síðan
stormaði hann inn og allir góndu á þennan
fræga mann sem augljóslega var í tímaþröng.
HLJÓMLEIKASALURINN ( Finlandiahúsinu. Húsið átti að verða kórónan á sköpunarverki Aaltos, enda er arkitektúr þess stórfenglegur. Þegar
farið var af stað með húsið grunaði engan þau háværu mótmæli sem síðar heyrðust og ásakanir um yfirstéttarprjál og að höfundurinn gengi
erinda stórkapítalsins.
ÚTLITSTEIKNING Aaltos af Finlandiahúsinu frá 1964.
Schildt telur líka að kynni Aaltos og vinátta við
bandaríska stjömuarkitektinn Frank Lloyd
Wright hafi haft á hann mikil áhrif. Ekki þó á
stíl hans í arkitektúr, heldur íburðarmikla lífs-
hætti og framgangsmáta. Wright hélt sig að
hætti Hollywoodstjama; gekk í íotum svo fín-
um að sást langar leiðir hvað þau vom dýr og
var oftast með barðastóran Borsalino-hatt.
Ekki leið á löngu unz Aalto gerði hvað hann
gat til að skáka kollega sínum. Föt á sig lét
hann sauma hjá „kungliga hovleverantören"
A.W. Bauer í Stokkhólmi og umtalað varð þeg-
ar hann pantaði bæði svartan og hvítan smók-
ing hjá dýrasta klæðskeranum við Champs
Elysées í París og lét senda fotin á Crillon-
hótelið og setja á reikninginn. Það er líka deg-
inum ljósara að fram að sextugu var Aalto
glæsilegur maður, en það fór með hann eins og
fleiri að elli kerling varð honum ekki mis-
kunnsöm.
Of slór fyrir Finnland?
Alvar Aalto var risinn í finnskum arkitetúr,
heimsfrægur maður, en var hann orðinn of stór
fyrir sitt litla land? Um leið og hann varð í vax-
andi mæli „grand old man“ jókst einangmn
hans á tindi hefðarinnar. Þar fór að næða um
hann þegar yngri kynslóð arkitekta sá að hún
stóð í skugganum, en miklu fremur þó af
pólitískum ástæðum. Finnskir kommúnistar
höfðu tekið Maó-trú og vom sífellt með menn-
ingarbyltingu á vömnum. Hverskyns glæsi-
bragur var eitur í þeirra beinum.
Auðvitað fór einhverjum sögum af yfirstétt-
arlifnaði Aaltos og velgengni hans um víða
veröld, en gagnrýninni var ekki beint að því,
heldur byggingum hans, sem nú vom allt í einu
taldar tómur íburður og stöðutákn fyrir
valdastéttina og stórkapítalismann.
Tveir finnskir kommúnistar, Kirmo Mikkola
og Juhani Pallasmaa höfðu forystu fyrir upp-
hlaupi gegn Aalto. Þessari fylkingu óx fylgi á
sjöunda áratugnum og nú, löngu seinna, er
erfitt að átta sig á því nákvæmlega fyrir hverju
var barizt, en nokkuð er þó Ijóst að það er hinn
gnæfandi og fyrirferðarmikli persónuleiki
Aaltos sem hefur farið svo mjög fyrir brjóstið á
þeim sem vildu kippa honum niður af stallinum.
í Stokkhólmi hafði verið efnt til Aalto-sýn-
SKÖMMU eftir 1950 fengu
nokkrir fremstu arkitekar
heimsins það verkefni að
teikna hver fyrir sig eina íbúðar-
blokk í Hansa-hverfinu í Berlín
Lausn Aaltos þótti afar glæsileg.
NEMENDAÍBÚÐIR við MIT háskólann f
Bandaríkunum, eitt af verkefnum Aaltos í
Bandaríkjunum eftir stríðið. Sveigðu lín-
urnar minna á formbeygða viðinn í hús-
gögnum Aaltos.
York Times, þar sem mikið lof var borið á
og það talið mjmda einskonar mótvægi
við annað nýtt hús vestra, Kennedy Memorial
Library í Boston, sem stjömuarkitektinn I.M.
Pei hafði teiknað. Það virta blað Neue Ziircher
Zeitung sagði stutt og laggott: „Húsið er há-
punktur á sköpun Alvars Aaltos til þessa.“
Víða á Vesturlöndum áttu menn erfitt með
að átta sig á hatursfullum ummælum og
viðbrögðum gegn Aalto. Ritstjóri bandaríska
tímaritsins Architectural Forum, William
Marlin, fór til Finnlands 1974 og skrifaði í
tímaritið: „Hversu mjög sem Aalto er gagn-
rýndur núna, ættu þeir sem það gera að íhuga,
að sjálfir eru þeir dvergar með tilliti til afreka
og þýðingar þegar til lengri tíma er litið. Á
sama hátt og okkar eigin Frank Lloyd Wright
var miklu meira en arkitekt - móralskur kraft-
ur, þjóðfélagsleg leiðarstjarna og sameinandi
hlekkur - er eins með Aalto, bæði menningar-
lega og þjóðfélagslega.“
Tveimur árum eftir að William Marlin
skrifaði þetta, lézt Alvar Aalto, þá 78 ára
gamall. Þá gerðist það sem þótti kyndugt að
sumir landar hans sem áður höfðu gagnrýnt
hann mest, sáu nú snilldina þegar þeir litu yf-
ir sviðið og skrifuðu minningargreinar. Það er
góður hver genginn og nú mátti fyrirgefa Al-
var Aalto að hafa borið of mikið af. Eftir
standa verkin sem um langan aldur munu lofa
meistarann.
ingar 1969 og má segja að þar
tónninn verið gefinn. Sænsku
voru að nálgast hreinan kommúnisma á
þessum árum og hugmyndafræðingur
þeirra, skáldið Olov Lagercrantz sem þá var
ritstjóri Dagens Nyheter, gekk í fúlustu al-
vöru með þá hugmynd að sænska þjóðin ætti
að taka upp Maó-klæðnað.
í Dagcns Nyheter stóð 13. apríl 1969, að Al-
var Aalto væri búinn að „svíkja sínar fyrri hug-
myndir“ og talað var um ,„skrautbyggingar“ og
„orgíur í útblásnum expressjónisma" hvað sem
það kann að tákna. í Svenska Dagbladed var
gert hróp að Aalto í grein um „goðsögnina,
séníið, ofurmennið og sjarmörinn sem þvingar
fólk til þess að það á krjúpi og dáist að lista-
manninum" og sænska sjónvarpið sá í nýjustu
byggingu Aaltos „þjónustuviljugan hlaupara
fyrir stórkapítalið".
Þetta voru Svíar. En vitaskuld gaf það and-
stöðunni við Alvar Aalto byr undir báða vængi
í Finnlandi. Einmitt á sama tíma, vorið 1969,
hófust framkvæmdir við Finlandiahúsið, sem
byggt var í tilefni 150 ára afmælis Helsinki og
átti að vera kórónan á sköpunarverki Aaltos.
Hátíðleg vígsla þessa mikla menningarhúss fór
SAVOY-VASINN sem svo var
nefndur, dæmi um nýstárlega
glerhönnun Aaltos.
fram í desember 1971 að viðstöddum
fjölda innlendra og erlendra gesta.
En Alvar Aalto var þar ekki.
Hann var sagður með lungnabólgu, en eins
líklegt var þó hitt að hann hafi ekki langað til
að vera þar. Vígsla hússin var vel nýtt af hinum
hávaðasömu gagnrýnendum meistarans, sem
æptu um „menningarlegan og pólitískan
skandal.“ í blaðinu Helsingin Sanomat stóð í
tilefni dagsins: „Aalto var ekki nógu góður fyr-
ir þessa borg þegar hann vann sín beztu verk -
hlý, vinaleg og manneskjuleg hús. Þau fékk
hann byggð á öðrum stöðum. Fyrst þegar hann
í ellinni er búinn að hækka sig upp í núverandi
marmara-elliglöp, kom til álita að Helsinkiborg
pantaði hjá honum verk.“
Allt var þetta feykilega ósanngjarnt eins og
pólitískar upphrópanir verða gjaman. Eftir-
tektarvert er að fleiri Evrópublöð, Die Zeit þar
á meðal, skrifuðu um húsið á neikvæðum nót-
um. Við allt annan tón kvað hinsvdgar í New
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 30. MAÍ1998