Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Blaðsíða 13

NÝJA sundlaugin sem byggð var árið 1908 og var fyrsta steinsteypta laugin á Islandi. Imba
Brands er hér að kenna stúlkum sund árið 1909.
1 !|r ii|j
\ nr_r m
BJÖRN Jónsson í ísafold, síðar ráðherra, var einn af helstu forvígismönnum um sundkennslu
fyrir aldamót. Hér er hann á heimili sínu ásamt konu sinni Elísabetu Sveinsdóttur.
SUNDFÉLAG
REYKJAVÍKUR
Sýnilega hefur fljótlega
gripið um sig mikill óhugi
á sundi og er til vitnis um
það grein, sem birtist í
Fjallkonunni 15. mars
1884. Menn eru þar
eggjaðir lögeggjan og
einniq bar rætt um að
æskilegt væri að baðhús
væri reist í Laugunum.
SUND er íþrótt æði margra í
dag, aðsókn að sundlaugum
hefur aukist mjög síðari árin,
þær hafa stækkað, þeim hefur
fjölgað og þær ei*u opnar lung-
ann úr sólarhringnum. En sú
var tíðin að fólk á íslandi kunni
fæst að synda, það eru t.d. ekki
nema rösk hundrað ár síðan fyrsta sund-
félagið var stofnað hér í Reykjavík, það hét
Sundfélag Reykjavíkur, stofnað um 1884.
Auðvitað voru sumir íslendingar syndir allar
götur frá landnámstíð, um það getum við
sannfærst þegar við lesum fornritin okkar.
Þar kemur fram að sundíþróttin hefur jafnan
þótt hin ágætasta íþrótt. Sundiðkan virðist
hafa verið útbreidd á þeim tíma, jafnt meðal
frjálsborinna manna sem þræla, og fáeinna
kvenna er getið sem kunnu að synda.
Fáir Islendingar hafa komist svo til vits og
ára að hafa ekki heyrt getið um hið fræki-
lega sund Grettis Ásmundarsonar, er hann
þreytti úr Drangey til lands, en það er „vika
sjávar", þar sem skemmst er til lands úr eyj-
unni. í Grettissögu er sundinu lýst þannig:
„Býst nú Grettir til sund og hafði söluvoðar-
kufl og gyrður í brækur, hann lét fítja saman
fíngurna. Veður var gott. Hann fór að áliðn-
um degi úr eyjunni allóvænlegt þótti Illuga
um hans ferð. Grettir lagðist nú inn á
fjörðinn, og var straumur með honum en
kyrrt með öllu. Hann sótti fast sundið og
kom inn til Reykjaness, þá er sett var sólu.
Hann gekk til bæjar að Reykjum og fór í
laug, því að honum var kalt orðið nokkuð
svo, og bakaðist hann lengi í lauginni um
nóttina og fór síðan í stofu.“
Ekki hefur höfundi Grettissögu þótt nóg
að gert og lætur Gretti einnig þreyta sund
EFTIR GUÐRÚNU GUÐLAUGSDÓTTUR
GRETTISLAUG í Skagafjarðarsýslu.
FYRSTA sundskýlið sem reist var f Laugunum árið 1886. Skólapiitar úr Lærða skólanum í
sundi skömmu fyrir aldamótin 1900.
við Bjöm Hítdælakappa: „Þeir Grettir og
Björn lögðust í einu eftir allri Hítará ofan frá
vatni og út til sjávar.“ Einn af frægustu
sundköppum fornaldar var Kjartan Olafsson.
Hann þreytti frægt sund við Ólaf Noregs- ‘
konung Tryggvason, og er því lýst á eftirfar-
andi hátt í Laxdælu: „Kjartan fleygir sér nú
út í ána og að þessum manni er best er sund-
fær og færir niður þegar, og heldur niður um
hríð. Lætur Kjartan þenna upp. Og er þeir
hafa eigi lengi uppi verið, þá þrífur sá maður
til Kjartans og keyrir hann niður, og eru
niðri ekki skemur en Kjartani þótti hóf að,
koma enn upp. Engi höfðust þeir orð við. Hið
þriðja sinn fara þeir niður og eru þeir þá
miklu lengst niðri. Þykist Kjartan nú eigi
skilja hversu sá leikur mun fara, og þykist
Kjartan aldrei komið hafa í jafnrakkan stað
fyrr. Þar kemur að lyktum að þeir koma upp
og leggjast til lands.“ Sem dæmi um sunda-
frek kvenna má nefna sund Helgu Haralds-
dóttur, er hún synti með son sinn á bakinu úr
Harðarhólma og til lands, og einnig lagðist
ambátt Skallagríms á Borg, Brák, til sunds,
þar sem nú heitir Brákarsund.
Hnignun sundkunnáttu
Þegar fram hðu stundir hnignaði sund-
kunnáttu og hélst það í hendur við aðra nið-
urlægingu landsmanna. Ekki leið þó sund-
listin alveg undh’ lok, en mjög var sjaldgæft
að fólk gæti fleytt sér. í Biskupsannálum
Jóns Egilssonar frá 15. og 16. öld er einstaka
sinnum drepið á sund. I Reisubók Jóns
Ólafssonar Indiafara segir hann frá hvalveið-
um við Grænland, en hvalurinn slær til báts-
ins „svo allur botn undan honum mölvaðist,
en menn allir hrutu alla vega út um sjó úr
honum. Og með því allir þeir vora syndir,
tapaðist enginn þeiiTa“. Mennirnir munu
ekki hafa verið færri en sex og bendir þetta
atvik til þess að sundkunnátta muni þá hafa
verið almenn meðal Dana og Englendinga,
meðan menn hér upp á Islandi töldu það í
annála færandi er fréttist um hérlendan
mann sem kunni að synda. Þótt getið sé öðni
hvoru um sund fram eftir öldum segir Egg-
ert Ólafsson eftir ferðalög sín um Island
1752-1757, að íslendingar hafi alveg týnt
niður sundinu. Loks fór þó að rofa til í þess-
um efnum, þegar Jón Þorláksson Kærnesteð
tók að kenna sund í kringum 1820. Hann
kenndi allt að hundrað mönnum sund, og
kenndu svo sumir af lærisveinum hans
einnig sund, einkum maður að nafni Gestur
Bjarnason sem stundum var nefndur Sund-
Gestur. Páll Melsted segir svo frá sundiðk-
unum á skólaárum sínum á Bessastöðum: „Á
mínum skólaárum kunni meir en helmingur
pilta að synda, það kendi hver öðram. Það
var með sundið eins og glímurnar. Opt var^
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. MAÍ 1998 1 3