Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Blaðsíða 15

QAANAQ (í Thule) um jafndægur að vori; í hjarta Ijóssins.
Ljósmynd/Ragnar Th. Sigurðsson
Fyrir skömmu var fullgerð fyrsta
grænlenska bíómyndin í fullri
lengd. Myndin heitir fallegu og
skáldlegu nafni: „í ijóssins hjarta“.
Heitið sýnist vísa til birtunnar á
norðlægum slóðum. Þá gildir einu
hvort horft er á vetri til gulrar dag-
skímunnar sem sígur yfir í
blágrænt og fjólublátt er fjær dregur sjón-
deildarhring í austri eða til hvellbjartrar sum-
arnætur þai’ sem himinninn logar í skrautsýn-
ingu frá gulu yfir í rautt og fjólublátt. Mörgum
hafa þótt slíkar sýnir sem opinberanir og orðið
bergnumdir af hinum norðlægu slóðum.
Þarna fara saman víðerni sem mest eru hvít-
leit en þó einnig blá, brún og græn og svo
óvenjulegur sólai'gangur. A norðurskautinu
sjálfu eru aðeins tvær árstíðir ef miðað er við
birtuna eina; 6 mánaða langur, dimmur vetur
og 6 mánaða löng dagsbirtutíð. Þetta hlutfall
raskast þegar sunnar dregur. Aldimmu og al-
björtu hlutai- ársins styttast með hverri
breiddargráðu sem farið er sunnar. Við heim-
skautsbaug eru aðeins fáeinar nætur albjartar
við sumarsólstöður undir lok júní, ár hvert.
„Eyjahafið"
Til norðurskautssvæðanna teljast mörg lönd
og hafssvæði; hvert með sínum sérkennum.
Einn hlutinn er svæðið norðan við Hudson-flóa,
þ.e. eyjamar mörgu, sem teljast til Kanada, og
svo Grænland. Þetta er ekki aðeins land og sjór
í hjarta ljóssins heldur líka svæði er stendur
næm hjörtum alls fólksins sem er uppistaðan í
einum sérstæðustu þjóðflutningum sögunar;
ferðum og landnámi inúíta úr vestri, um eyjam-
ar mörgu, yfii' Davies- og Naressund til vestur-
og austurstranda Grænlands.
Að frátöldu Grænlandi, stærstu eyju heims,
er kanadíski hluti fyrrgreinds svæðis að miklu
leyti eylönd; stórar eyjai- skipta einum til
tveimur tugum, auk fjölda smáeyja. Því er það
svo þegar horft er á landakort af Grænlandi og
norðausturhluta Kanada sjá menn sannkallað
Eyjahaf; milljónir ferkílómetra af flóknu neti
sunda, eyja, fjarða, fjallgarða og lítt byggðra
víðerna sem mörg bera uppi stóra jökla. Þarna
eru ferðaslóðir kanadískra, bandarískra og
evrópskra könnuða, t.d. Vilhjálms Stefánsson-
ar. Um þessar slóðir, allra austast, fóru
norrænir menn af Grænlandi í landaleit og
fundu Helluland, Markland og Vínland. Og
þarna liggur oftast leiðin norður á hafssvæðið
sem dylst undir hafíshellu og krýnist norður-
skautinu, um 900 km frá næsta fastlandi.
Norðurskautssvæðið er ólíkt Suðurskautsland-
inu. Nyrðra er pólsvæðið sem sagt 3.000 m
djúpt haf umkringt löndum en syðra er póls-
væðið heilt meginland, um og yfir 3.000 m hátt,
umkringt hafi.
Nunavut - landið okkar
Flatarmál Kanada er tæph' 10 milljónir
ferkílómetra. Þar af eru svonefnd Northwest
Á ÁRI HAFSINS
í HJARTA
UÓSSINS
EFTIR ARA TRAUSTA GUÐMUNDSSON
Þetta er ekki aðeins land og sjór í hjarta Ijóssins heldur
líka svæði er stendur nærri hjörtum alls fólksins sem er
uppistaðan í einum sérstæðustu þjóðflutningum sögun-
ar; ferðum og landnámi inúíta úr vestri, um eyjarnar
mörgu, yfir Davies- og Naressund til vestur- og austur-
stranda Grænlands.
Ljósmynd/Ragnar Th. Sigurðsson
DEVON-EYJA er ein hinna meðalstóru eyja sem mynda Nunavut; nýtt fylki í Kanada
(frá 1999 að telja).
Territories, eða „Eyjahafið" sem að ofan gi'ein-
ir og fastlandið frá Hudson Bay til Yukon, um
þriðjungur; þ.e. 3.300.000 ferkm. Á næsta ári
verður landflæminu skipt í tvennt. Vestasti
hlutinn heldur gamla nafninu. Hann nær yfir
stór svæði meginlandsins og nokki-ar eyjar og,
verður höfuðstaður hans Yellowknife. Meiri-
hluti íbúanna eru af indíánaætttum og fær nýja
fylkið takmarkaða sjálfstjórn eins og önnur
fylki Kanada.
Austurhlutinn verður að fylki þar sem inúít-
ar eru í meirihluta (um 75%). Flatarmál lands-
ins er um 1.900.000 eða átjánfalt flatarmál ís-
lands og er það 2.500 km langt og jafn breitt.
íbúafjöldinn er nálægt 24.000 manns, eða tæpt
eitt prómill Kanadamanna! Höfuðstaðui' hins
nýja fylkis verður Iqaluit á Baffinslandi, tæp-
lega 5.000 manna bær. Fylkið ber nafnið
Nunavut, sem þýðir „landið okkar“ á inuktitut,
sem er annað tvegga inúítamála sem þar er
talað, auk enskunnar.
Veðurfar í Nunavut er kalt meginlandslofts-
lag. Meðalhiti janúar er á bilinu -20 til -35 stig
en í júlí er meðalhitinn 5 til 8 stig. Reyndar er
sólríkt í Nunavut á sumrin og oft nær hitinn 10'
til 20 stigum. Á veturna frýs sjórinn á Hudson-
flóa að stórum hluta og einnig sjór milli eyj-
anna en víða eru þó rennur og risastórar vakir.
Svonefnd Norðvestm-leið sem fannst seint á
síðustu öld hlykkjast milli eyjanna. Efth’ henni
mátti komast á skipum sumai'langt norður fyr-
ir Kanada, milli Atlantshafsins og Kyrrahafs-
ins. Öflug, sérbyggð olíuskip og ísbrjótar kom-
ast þessa leið einnig á veturna.
Ómelanlegar
náttúruauðlindir
Landslag í Nunavut er afar fjölbeytt og
berggrunnurinn er líka fjölbreyttur. Syðst er
ævagamall, flatur berggrunnur kanadíska
meginlandsskjaldarins, en vestustu og nyrstu
eyjarnar eru hlutar miklu yngri fellingafjalla
og gi'anítinnskota þar sem fjöll eru yfir 2000»
metra há. Mikið er um málma og dýrmæt
jarðefni en námur þó fáar. Lífríkið er
aðalnáttúruauðlind Nunavut. Landið er allt
norðan trjálínunnar. Auðæfm felst í feiknum af
fiski í vötnum, ám og sjó, ljölbreyttu fuglalífi
og sterkum stofnum sela, hvala, rostunga,
hreindýra, snæhéra og hvítabjarna. Dýraríkið
og óbyggð víðernin eru undirstaða mannlífsins
í fylkinu. Þaðan hefur fólk meginstofn tekn-
anna og þangað sækja t.d. mai'gir og fjölhæfii'
listamenn efnivið sinn. Listaverk og handa-
vinna frá Nunavut þykir afar merkileg og
dreifist um alla veröld. Næst mikilvægasta
tekjulindin í Nunavut er ferðaþjónusta. Óll 29
þorp og bæir Nunavut bjóða ferðaþjónustu og
koma ríflega 40.000 gestir þangað árlega. Tvo
þjóðgarða og rúman tug friðlendna er að finna
í Nunavut og er meirihluti gesta ýmist göngu-
fólk eða veiðimenn. Sumir þéttbýliskjai'nanna
eiga rætur aftur á 17. öld þegar verslun hófst
milli innlendra veiðimanna og verslunar-^
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. MAÍ 1998 1 5