Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Blaðsíða 19

SKIPULAG OG HÚSAGERÐ í REYKJAVÍK Á 20. ÖLD
ARKITEKTÚR BQ^GARINNAR
SKOÐAÐUR I AFÖNGUM
ARKITEKTAFÉLAG íslands og
byggingarlistardeild á Kjarvalsstöð-
um standa að raðgöngu um Reykja-
víkurborg á Listahátíð og hefst sú
fyrsta á morgun, sunnudaginn 31. maí og sú
síðasta verður farin 6. júní. Raðgöngunni er
ætlað að að varpa ljósi á helstu drætti í skipu-
lags- og húsagerðarsögu Reykjavíkur á 20.
öld, hugmyndafræði, veruleika og framtíð ís-
lenskrar byggðar. I stað þess að fjalla um
söguna í fyrirlestri eða sýningu er borgin sjálf
skoðuð sem eins konar „arkitektúrsýning".
í fyrstu sex göngunum verður sjónum beint
að því sem er og átti að verða. í hverri ferð er
fjallað um afmarkað tímabil og helstu sér-
kenni í skipulagi byggðar og hönnun bygg-
inga. Svæðin sem skoðuð verða eru valin með
það í huga að gefa sem gleggsta mynd af
hverju tímaskeiði fyrir sig. Með leiðsögu-
manni verða sérstakir gestir í hverri göngu
sem tengjast viðkomandi svæðum eða tíma-
bilum. Auk þess verða einn eða fleiri ungir
arkitektar með í ferð sem lýsa munu skoðun-
um sínum á því sem fyrir augu ber.
í seinustu göngunni verður sjónum beint að
framtíðinni, þeirri Reykjavík sem gæti orðið.
Ungir arkitektar sem nýkomnir eru heim frá
námi munu miðla hugmyndum sínum um
Reykjavík framtíðarinnar og þeim möguleik-
um sem í borginni felast. Gengið verður frá
Skólavörðuholti og niður að Skúlagötu, þar
sem ólíkar aðstæður og gerðir bygginga koma
við sögu.
Fyrsti áfangi
Pétur H. Ármannsson arkitekt verður að-
alleiðsögumaðurinn en um undirbúning sáu
Anna Hjartardóttir, Pétur H. Ármannsson,
Sigríður Sigþórsdóttir og Steve Christer.
Ekkert þátttökugjald er í ferðunum. Hér
verða birtar þrjár fyrstu ferðirnar, sem
farnar verða um helgina og á þriðjudaginn.
í fyrsta áfanga, 1900-1915, verður gengið
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
í FYRSTA áfanga raðgöngunnar verður arkitektúr miðbæjarins skoðaður.
frá Iðnó og gamla Iðnskólanum á morgún
kl. 14 og miðbær Reykjavíkur kannaður.
Fjallað verður um skipulag og húsagerð
heimastjórnartímabilsins. Frá Iðnó verður
gengið að fyrstu „villu“ landsins, húsi Thors
Jensen að Fríkirkjuvegi 11. Næst liggur
leiðin upp í Miðstræti, þar sem er að fínna
nokkur af veglegustu timburhúsum alda-
mótaáranna. Að svo búnu verður gengið
norður Ingólfsstræti, fram hjá elsta stein-
steypta íbúðarhúsinu í Reykjavík, áleiðis að
Arnarhóli. Þar verður staðnæmst og fjallað
m.a. um byggingu Safnahússins við Hverfis-
götu og áform þess tíma um þyrpingu opin-
berra stórbygginga á Arnarhóli. Leiðsögu-
maður: Pétur H. Ármannsson arkitekt.
Gestur: Nikulás Úlfar Másson arkitekt, Ár-
bæjarsafni.
Annar áfangi
í öðrum áfanga, 1915-1930, mánudaginn 1.
júní kl. 14, hefst ferðin á Skólavörðuholtinu,
gengið frá styttu Leifs Eiríkssonar, þar sem m
fyrr á þessari öld var helsta aðkomuleiðin inn
í bæinn. Minnst verður Skólavörðunnar
gömlu og greint frá stórbrotnum hugmyndum
Guðjóns Samúelssonar um háborg efst á hæð-
inni. Af holtinu verður gengið að safnhúsi
Einars Jónssonar myndhöggvara, frumbyggj-
ans á holtinu. Fjallað verður um „guðlastið“,
byggðina efst á holtinu og skoðaðar sambygg-
ingar við Njarðargötu. Þaðan verður gengið
um villuhverfið sunnan Njarðargötu og stíl-
gerðir í byggingum skoðaðar. Að svo búnu
verður haldið aftur upp á Skólavörðuholtið.
Göngunni lýkur við Bamaskóla Austurbæjar.
Leiðsögumaður verður Pétur H. Armannsson
arkitekt en gestur verður Illugi Eysteinsson
myndlistarmaður.
Þriðji áfangi
Þriðji áfanginn, 1930-1945, verður þriðju-
daginn 2. júní, Vesturbærinn, og er viðfangs-
efni húsagerð og bæjarskipulag kreppuár-
anna. Gengið verður frá Landakotskirkju kl.
20 að húsum byggingarsamvinnufélagsins
„Félagsgarðs“ við Hávallagötu, þar sem
skoðuð verða áhrif funksjónalisma í arki-
tektúr. Þaðan verður haldið að verkamanna-
bústöðum við Hringbraut. Því næst liggur
leið yfir Hringbrautina, sem upphaflega átti
að marka útjaðar byggðar í Reykjavík. Geng-
ið verður yfir Hringbrautina og inn í Mela-
hverfið. Skoðaðar verða fyrstu „blokkirnar“ -e.
og þær breytingar sem urðu í húsagerð á
stríðsárunum. Ferðinni lýkur við Melaskól-
ann. Leiðsögumaður verður Pétur H. Ár-
mannsson arkitekt en gestir verða Illugi Ey-
steinsson myndlistarmaður og Margrét
Leifsdóttir arkitekt.
VALKYRJA DROTTINS
DYGGÐUM PRÝDD
TÓIVLIST
Sfgildir diskar
HUMMEL
Johann Nepomuk Hummel: Píanókonsert í
As Op. 113; Concertino í G Op. 73; Ges-
ellschafts-Rondo í D Op. 117. Howard Shelley,
píanó/hljómsveitarstj.; London Mozart Pla-
yers. Chandos CHAN 9558. Upptaka: DDD,
London 1/1997. Útgáfuár: 1997. Lcngd: 59:08.
Verð (Japis): 1.799 kr.
REFJALAUST: Þessi diskur kom á óvart.
Með því kann að komast upp um skammar-
lega lítil kynni undirritaðs hingað til af píanó-
konsertum Hummels almennt og brezka pí-
anóleikaranum Howard Shelley sérstaklega,
en það verður að hafa það - þó að undarlegt
megi telja um sólistann, sem á hátt í hundrað
diska að baki og hefði vel mátt bera á góma
fyrr í þessum dálki. Það er kannski skiljan-
legra með Hummel, því ofangreind verk hans
fyrir píanó og hljómsveit hafa fram að þessu
lítt verið hljóðrituð, og „Samkvæmis-
rondóið" (útg. 1829), ef trúa má utanáskrift
plötubæklings, birtist nú í fyrsta skipti. En
allt um það er bæði tónlist og flutningur hér
af því tagi sem dæmigerðir klassík/snemm-
rómantíkfíklar sækjast eftir - vel samin verk
í dillandi ki'istalstærri túlkun og hljómmikilli
en skýrri upptöku, sem löngu er orðin fanga-
mark Chandos-útgáfunnar. Kunni menn að
meta vínarheiðlist á annað borð, mun þessi
diskur ekki rykfalla í safninu, því hann er
sannkallað eyrnayndi.
Sumum kann að vísu að þykja stíll Hum-
mels ófrumlegur - Concertínóið (útg. 1816) er
þannig anzi nálægt Mozart í anda - en það
sem minnir á Chopin í As-dúr konsertinum
(1827) er öllu frekai- vegna áhrifa Hummels á
pólska meistarann en öfugt. Hummel var víð-
frægur píanósnillingur, mikils virtur af stór-
meisturum eins og Schubert og Beethoven,
og gaf út einhvern mest selda píanóskóla 19.
aldar. Hann var líka nafntogaður fyrir leik
sinn að fingrum fram, og minnist bæklingui-
inn á John Field
(sá er „fann upp“
noktúrnuna), er
kvað hafa hrópað
upp eftir slíka
upplifun án þess
að bera kennsl á
einleikarann: „Þú
ert annaðhvort
Skrattinn sjálfur
eða Hummel!“
Að Johann
Nepomuk (1778-
1837) skuli draga
dám af Mozart í
fyiTÍ verkum er
of'ur skiljanlegt.
Hann lærði nefni-
lega píanóleik (og
kannski einnig
tónsmíðar) hjá Wolfgang í Vín 1787, reyndar
sama ár og unglingur nokkur frá Bonn að
nafni Ludwig van Beethoven kom þar við í
stutta heimsókn, og virðist jafnvel hafa búið
hjá honum um hríð. Hummel gerðist
snemma víðförull konsertpíanisti og ferðaðist
m.a. til Lundúna, Parísar og St. Pétursborg-
ar, bjó um skeið í Stuttgart en fluttist síðan
til Weimars. Hann var atorkumikill tónhöf-
undur, skapgóður í lund og eftir því vinsæll.
Verk hans áttu framan af fylgi að fagna, en
upp úr 1830 tók hann að þykja gamaldags,
enda ávallt heiðlistarmaður inn við beinið.
Nú á dögum er hann líklega kunnastur fyrir
Trompetkonserta sína í E og Es, en á því
kann að verða breyting, ef stjörnudiskum
sem þessum fjölgar á næstunni.
HILDEGARD FRÁ BINGEN
Hildegard frá Bingen: Ordo virtutum. Vox
Animae, Mayfield kammeróperukórinn, Mich-
ael Fields, harpa, Piers Adams blokkflauta og
Steven Devine u. stj. Michael Fields og Evelyn
Tubh. Etcetera KTC 1203. Upptaka: DDD,
10/1995. Útgáfuár ekki tilgreint. Lengd:
68:53. Verð (Japis): 1.999 kr.
SÚ GAGNMERKA abbadís, tónskáld,
ljóðskáld, myndlistarkona, heimspekingur,
kirkjupólítíkus og grasalæknir frá Bene-
diktsklaustrinu í Bingen er vér getum kallað
Hildigerði á stórafmæli í ár - verður 900 ára.
Það er því ekki seinna vænna að koma henni
að hér í dálkinum, enda hefur farið töluvert
fyrir henni á geisladiskum allt frá því er
Gothic Voices sönghópurinn enski vakti
hana úr gleymsku hljómplötuforlaga 1982.
Hið stóraukna tónverkaval sem geisladis-
kvæðingin hafði í för með sér fyrir forntón-
list leiddi af sér hálfgerða Hildigerðar-
bylgju, og hefur nú komið út á þriðja tug
diska með kirkjutónlist þessarar dyggðum
prýddu stríðskonu Drottins með valkyrju-
nafnið. Virðist hún um leið hafa stuðlað
verulega að þeirri fjölgun kvennasönghópa
sem vart hefur orðið við í seinni tíð og sem
hefur eytt þeirri til skamms tíma ríkjandi
firru, að gregorssöngur sé eingöngu karl-
kyns - líkt og aldrei hafi verið sungið í
nunnuklaustrum!
Ég heyrði fyrst mcistaraverk Hildigerðar
Ordo virtutem (Framgöngu Dyggðanna) í
janúar sl. úr danska Ríkisútvarpinu og féll
hálfpartinn í stafi. Verkið fjallar um bai'áttu
mannssálar gagnvart freistingum myrkra-
höfðingjans, og kallar Sálin persónugerðar
dyggðimar - 19 að tölu og allar (að sjálf-
sögðu) kvenkyns - sér til fulltingis:
Guðsvizku, Hlýðni, Ögun, Sigursæld, Stað-
festu, o.s.frv., undir forystu drottningar
þeirra, Auðmýktar. Áhrifamáttur þessarar
fyrstu varðveittu andlegu „óperu“ tónsög-
unnar frá 5. áratug 12. aldar felst ekki sízt í
því hvað orðin og tónmálið eru oft furðu
ástríðufull. Þetta er engin þurrpumpuleg
móralpredikun, og lagferlið er sérkennilegt
fyrir m.a. dramatísk rísandi stökk og langar
ljóðrænar melismur. Undir niðri má skynja
ólgandi blóðheitar mannlegar tilfinningar í
gleði og sorg, synd og sakleysi.
Eins og með alla forntónlist frá því fyrir
tilkomu nútímanótnaskriftar, einkum lengd-
argildakerfis Francos frá Köln er gerði
sjálfstæða raddfærslulist mögulega, er lítið
vitað hvernig tónlistin var útfærð í smáat-
riðum. Margar túlkunarleiðir eru því færar,
þar eð aðeins tónhæðir laglínanna liggja
ljósar fyrir, en hvorki takttegundir, styrk-
breytingar, hraði, hugsanlegur hljóð-
færaundirleikur né annað í þeim dúr. Flest
er því háð smekk og innsæi, og þar af leið-
andi hætt við verulegum frávikum milli út-
gáfna.
En Vox Animae hópnum virðist hafa tek-
izt mjög vel upp. Hljóðfærum er beitt mjög
sparlega, og fer vel á því, og sömuleiðis fjöl-
röddun, sem vitað er að var komin nokkuð á
veg á tímum Hildigerðar, en hún lézt
skömmu áður en Notre Dame organumstíll-
inn fór að ryðja sér til rúms. Mestu skiptir
þó að galdri lagferlis og tilfinningum text-
ans sé komið til skila, og það tekst söngkon-
unum ástríðufullu í Vox Ánimae með mestu
ágætum.
Verkið var tekið upp í kirkju Péturs og
Páls í Wadhurst, Austur-Sussex og hafa
tæknimenn því getað notað ósvikinn kirkju-
hljómburð til að mana fram sannfærandi
miðaldastemningu.
RÍKARÐUR Ö. PÁLSSON
Johann Nepomuk
Hummel
4
;
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. MAÍ 1998 19