Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1998, Blaðsíða 14

Myndlýsing: Bergur Thorberg.
KAFFIHÚSIÐ
SMÁSAGA
EFTIR EYDÍSI ÓLAFSDÓTTUR
farið í sjó á Bessastöðum, þótt veðrið væri
ekki sem ákjósanlegast."
Þá gáfu útgefendur Fjölnis út „Sundregl-
ur Prófessors Nachtegalls, auknar og lagað-
ar eftir Islands þörfum af útgefendum Fjöln-
is 1836“, þýddar af Jónasi Hallgrímssyni.
Þegar líða tók á 19. öldina vaknaði meiri
áhugi á sundi. Sundkennsla hófst m.a. við
Laugaland um 1873. Einnig hófst sund-
kennsla í Reykjavík árið 1873 og kenndu þeir
Ingimundur Ingimundarson og Benedikt
Pálsson, en sú kennsla varð þó endaslepp.
Vorið 1884 kenndi Björn Lúðvíksson Blöndal
sund í laugunum skammt frá Reykjavík og
lét nokkra af lærisveinum sínum, „sýna
bæjarmönnum íþrótt sína á Reykjavíkurhöfn
við bryggjumar“.
Sundbuxurá 5 aura
Það var svo ekki fyrr en í október 1884
sem Sundfélag Reykjavíkur var stofnað sam-
1 kvæmt auglýsingu í Isafold XI árg. undir
fyrirsögninni: „Sundfjelagsfundur: Stofn-
fundur hins fyrirhugaða sundfjelags í
Reykjavík verður haldinn í kvöld 11. okt. kl.
8 í Uppsölum (Geysi). Reykjavík 1. okt. 1884.
Bjöm Blöndal". Félagið var stofnað í því
skyni að halda uppi stöðugri sundkennslu í
Laugunum hjá Laugamesi. Ekki ómerkari
menn en Bjöm Jónsson ritstjóri og Indriði
Einarsson leikskáld voru í stjórninni auk
fyrrnefnds Bjöms Blöndal. Hundrað manns
gengu í félagið á þessum fyrsta fundi með „1.
kr. tillagi á ári“.
Sýnilega hefur fljótlega gripið um sig mik-
ill áhugi á sundi og er til vitnis um það grein,
sem birtist í Fjallkonunni 15. mars 1884.
Menn em þar eggjaðir lögeggjan og einnig
þar rætt um að æskilegt væri að baðhús væri
reist í Laugunum einkum fyrir sjúklinga og
sömuleiðis þvottahús og skýli fyrir þvotta-
konur, en þá þvoðu konur þvotta sína í Laug-
unum í Laugardal. Á ársfundi félagsins 6.
janúar 1886 var fastráðið að reyna að koma
upp skýli við sundstæðið á vori komanda svo
framarlega sem efni leyfðu með nokkra móti.
Hinn 26. maí sama ár var húsið komið upp og
auglýsing um hvað kostaði í húsið birtist í
Isafold, tíu aura kostar í eitt skipti en 1,50
sumarlangt, í almenning í klefum kostaði 25
aura hvert skipti en 3 krónur sumarlangt.
, Einnig er þess getið að hver sem noti laugina
verði að vera í sundbuxum og hægt sé að fá
þær leigðar fyrir 5 aura.
Fljótlega bættust nýir félagar í Sundfélag
Reykjavíkur, hinn 31. jan. 1885 era félags-
menn orðnir 150, á ársfundi 1886 vora
félagsmenn orðnir nær 200. Auk þess að
kenna sund gekkst Sundfélag Reykjavíkur
fyrir fyrirlestram. Hinn 31. janúar 1885 hélt
t.d. dr. med. J. Jónassen fyrirlestur um
hörand mannsins og nytsemi þess að lauga
sig. Hinn 16. des. sama ár hélt Bjöm L.
Blöndal fyrirlestur um sundkennslu og nyt-
semi þess náms. „Von er um söngskemmtun
fyrir og eptir fyrirlesturinn,“ segir í lok
auglýsingarinnar. Ekki vora þó allir sam-
mála um ágæti þess að kenna fólki að synda
og töldu öldungis ósannað að sund kæmi t.d.
sjómönnum að miklu gagni ef þeir féllu í
sjóinn. Það hleypti þó m.a. lífi í starfsemina
að sumarið 1885 veitti bæjarstjóm Reykja-
víkur 10 ára drengjum og eldri sem fengið
höfðu kennslu þann vetur í bamaskólanum
ókeypis kennslu í sundi. Það ár var sund-
kennslu haldið uppi í um það bil þrjá mánuði,
og tóku 50 lærisveinar þátt í henni.
Árið 1887 dó Bjöm L. Blöndal. Hann
drakknaði á Rauðarárvík er hann var að
koma úr róðri árið 1887 og varð mönnum þá
tíðrætt um að ekki væri sundkunnáttan ein-
hlít né heldur víst að hún kæmi sjómönnum
að eins miklum notum og forvígismenn sund-
kennslunnar höfðu viljað vera láta. Við þetta
atvik var sem grandvelli væri kippt undan
áframhaldandi starfsemi Sundfélags Reykja-
víkur og fer eftir það litlum sögum af því
félagi. Björn Jónsson í ísafold vakti að vísu
félagið til nýs lífs fáum áram síðar, Laugam-
ar vora lagaðar til og sundkennari ráðinn, en
árið 1893 ákvað Alþingi að veita styrk til að
láta gera við Laugarnar og var þá hlutverki
Sundfélagsins lokið. Árið 1908 var ný sund-
laug byggð í Laugardal, var hún fyrsta stein-
steypta laugin á landinu. Eftir að heitt og
kalt vatn var lagt í hana í röram var hægt að
kenna þar sund allt árið. Á áranum 1911 til
1921 lærðu um 5.000 mann sund í Laugun-
um. Á þessum tíma var Ungmannafélags-
hreyfingin að ná æ betri fótfestu hér á landi.
Mikill áhugi og eldmóður einkenndi starf
hennar og fylltust ungmennafélagsmenn
m.a. miklum áhuga á íþróttum, sundi þar á
meðal. Síðan hefur leiðin legið upp á við hvað
snertir sundkunnáttu íslendinga og nú er
svo komið að meira að segja ungböm era lát-
in læra að synda sum hver.
Klukkumar á græna veggnum
sýna tímann í Tókýó, London,
New York og 10.45 í Reykja-
vík. Lyktin á kaffihúsinu er
sambland af hreingerningar-
legi, nýlöguðu kaffi og tóbaks-
lykt frá í gær. Ég kveiki í
fyrstu rettu dagsins.
Afgreiðslustúlkan sem byrjaði fyrir
skömmu færir mér kaffi og klakavatn. Gott
að vera á sínu kaffihúsi, þar sem afgreiðslu-
fólkið veit hvað maður vill. Hún er samt
heldur feimin og fámál, ekki alin upp á möl-
inni, kemur frá litlu sveitarþorpi austur á
landi. Nú veit ég að hún býr hjá móðursyst-
ur sinni uppi í Breiðholti og tekur 112 á
hverjum morgni. Sú er kennari í Austur-
bæjarskóla og á tvo uppkomna syni. Annar
er á sjó en hinn gengur um göturnar at-
vinnulaus. Hún fær að nýta herbergi sjó-
mannsins að minnsta kosti út þennan mán-
uð. Draumur hennar er að komast í fóstur-
skólann og leigja sér tveggja herbergja
íbúð. Ég persónulega tel hana allt of feimna
og hlédræga til að valda svo ábyrgðarfullu
staríi.
Ég dreg að mér reykinn. Hvað er betra
en fyrsta rettan og kaffi? Fastagestirnir era
ókomnir. Hlédræga skáldið sem situr alltaf
við borðið í horninu kom ekkert í gær. Hann
er vanur að sitja afskiptur og skrifa í stíla-
bækur ljóðin sín um svartklæddu konuna.
Annars var hann víst virtur bankamaður hér
áður fyrr, átti konu, börn og fallega ibúð.
Svo eitt sumarið fengu þau ódýra ferð með
starfsmannafélagi bankans til Mallorca.
Þessi ferð breytti lífi hans. Eiginkonan
kynntist bankastjóranum mjög náið. Hún
býr nú í stórglæsilegu húsi á Arnamesinu
og bömin fær skáldið ekki að sjá.
Afgreiðslustúlkan færir mér meira kaffi.
Klukkan nálgast tólf. Hádegisgestirair að
mæta. Veðrið er svo fallegt að einhverjir
gætu átt það til að setjast út á pall. Eigand-
inn, myndarlegur maður tæplega fertugur,
hefur nýlokið við að raða þar borðum og
stólum. Þarna kemur sú feita úr stjórn-
arráðinu, lætur sig ekki vanta ef matur er
annars vegar. Hún hefur víst prófað allt frá
Núpolétt til að vera fastandi í nokkra daga
án mikils árangurs. Með henni er ungur
maður, sem ég veit engin deili á. Sennilega
nýbyrjaður í starfi. Hann hefur þó komið
með henni alla vikuna. Þau setjast inn. Hvað
skyldi hún panta sér í dag? Það var humar-
súpa í gær ásamt kjúklingasamloku sem hún
skolaði niður með pilsner.
Svo koma alltaf um þetta leyti tveir ungir
piltar úr Menntaskólanum í Reykjavík. Þeir
eru vanir að setjast við borðið næst glugg-
anum hægra megin og tefla. Afar viðkunn-
anlegir báðir tveir. Þeir hafa verið vinir al-
veg frá því í bamaskóla, en koma þó úr mjög
ólíku umhverfi. Svavar, en það heitir sá
minni, fæddist með silfurskeiðina í munnin-
um. Mamma hans komin af einni ríkustu ætt
þessa lands og pabbinn orðinn ráðherra.
Skúli aftur á móti hefur þurft að vinna með
skólanum til að hjálpa móður sinni eftir að
faðir hans fannst dauður í höfninni. Talið
var að hann hefði dottið milli skips og
bryggju, á einu af þessum allsherjar fyllirí-
um sínum sem hann stundaði mestan part
ævi sinnar. En það virðist ekkert geta
skyggt á vináttu þeirra og ég hef heyrt að
ráðherrann ætli að halda þeim báðum stór-
veislu nú í vor að loknu stúdentsprófi. Hver
segir svo að ráðherrar láti ekkert gott af sér
leiða? Skáldið er mætt. Hann virðist allt
öðravísi en hann á að sér að vera, brosir og
gerir að gamni sínu við afgreiðslustúlkuna.
Hvað hefur komið fyrir? Hann kemur meira
að segja að borðinu mínu og býður mér síg-
arettu.
Þá tek ég eftir skónum, svörtum og glans-
andi með hvítri tá, eins konar Fred Astair-
skór. Hvar hefur hann náð í þessa? Þeir
passa einhvem veginn ekki við snjáðar ull-
arbuxurnar og Gefjunarúlpuna. Og svei mér
þá ef hann er ekki búinn að þvo á sér hárið.
Hann rýkur að barborðinu og talar við eig-
andann. Fjárinn að heyra ekki hvað þeim
fer á milli. Ég sé bara að eigandinn brosir út
að eyrum og kinkar kolli. Nú þarf ég meira
kaffi, ég bendi stúlkunni að koma til mín.
Hún kemur með könnuna en segist ekkert
hafa heyrt hvað fór á milli skáldsins og eig-
andans. Ég dreg að mér reykinn og sötra
rjúkandi kaffið.
Skáldið stendur enn við barborðið, hann
virðist allur svo breyttur. Hann er kominn
með bjórkönnu í staðinn fyrir sitt venjulega
vatnsglas. Ég hef aldrei séð hann drekka
bjór áður. Skyldi hann hafa lent á fylliríi?
Þar kemur kannski skýringin á skónum.
Einhver í partýinu hefur raglast og tekið
strigaskóna hans, sem hann hefur gengið í
alveg frá því að ég sá hann fyrst.
Eða er skáldið ástfangið og hættir nú að
yrkja döpur ljóð um svartklædda konu?
Kannski verða ljóðin hans björt og full af
lífi? Ég sé nú að klukkan nálgast tvö, slæmt
að geta ekki komist að þessu með breyting-
una á skáldinu áður en ég þarf að mæta í
vinnuna. Enn verra að þurfa að bíða til
morguns. Ég gæti farið upp að barborðinu
og borgað reikninginn. Stúlkan að austan er
nýfarin út á pall að bjóða gestunum meira
kaffi. Nú gefst mér tækifæri til að tala
aðeins við skáldið. Bara ég sé ekki orðin of
sein, hann er búinn úr bjórkönnunni og
virðist vera að kveðja eigandann.
Æ skrambinn, nú er hann farinn og ég
bara kominn hálfa leið að barnum. En ef
hann kemur nú ekkert á morgun? Hann
settist ekkert við borðið sitt í dag. Hann
gæti verið búinn að kollvarpa öllum sínum
venjum og það sem verra er, hann gæti ver-
ið búinn að finna sér nýtt kaffihús. Ég verð
bara að vona það besta. Ekkert fæ ég upp úr
eigandanum, hann er hljóður sem gröfin
þegar kúnninn á í hlut. Prinsip segir hann.
Ég borga kaffið og geng út á pallinn.
Þarna situr hún þessi smeðjulega kona sem
hefur verið að venja komur sínar hingað síð-
ustu daga. Afgreiðslustúlkan að austan er að
hella kaffi í bollann hennar og þessi frekja
er að spyrja hana spjörunum úr um hennar
hagi. Eins og þeir komi henni eitthvað við.
Ef það er eitthvað sem ég þoli ekki þá er
það forvitið fólk.
Hlédrœga skáldid sem sit-
ur alltaf við borðið í
horninu kom ekkert ígær.
Hann er vanur að sitja
bækur Ijóðin sín um
svartklæddu konuna.
Annars var hann víst
virtur bankamaður hér
áðurfyrr, átti konu, börn
ogfallega ibúð.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. MAÍ1998