Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1998, Síða 16

BÓKASTEFNAN í FRANKFURT LEID ÁN STÓRVIÐBURÐA
RÓLEG BÓKASTEFNA
EN BLIKUR Á LOFTI
Bókastefnunni í Frankfurt lauk á mánudag og var sú
fimmtugasta í röðinni. Svisslendingar sem voru í önd-
vegi að þ essu sinni kynntu bókmenntir sínar sem skrif-
aðar eru á fjórum tungumálum: þýsku, frönsku, ítölsku
og retórómönsku. JOHANN HJALMARSSON segir að
stefnan hafi verið með rólegasta móti, en menn draga
ekki gildi hennar í efa.
TALAÐ hefur verið um að Bóka-
stefnan í Frankfurt, hin fimmtug-
asta í röðinni, hafi verið með róleg-
asta móti. Helst vakti athygli sá
viðburður að fyrsti portúgalski Nó-
belsverðlaunahafínn í bókmennt-
um kom til stefnunnar um það leyti
sem hann fékk tilkynningu um
veitinguna og varð af því tilefni mikill fógnuður
á sýningarsvæði Portúgals og fjölmennur hóp-
ur blaðamanna fékk nóg að gera við að fylgja
Saramago eftir um risastóra skála því að alltaf
var verið að skipta um væntanlegan fundar-
stað.
Annað sem dró að sér athygli var vaxandi
hlutur margmiðlunar og boðun aukinnar raf-
rænnar bókaútgáfu. Sýningarsvæði margmiðl-
unarinnar með fyrirtæki eins og Microsoft í
broddi fylkingar voru þó mun tómlegri en hef-
bundnu sýningarsvæðin með bókum og rithöf-
undum. Hið rafræna veitir aukið rými og er
hluti af þróun miðlunar í heiminum. Sjaldgæft
er til dæmis að hitta bókaútgefendur sem lasta
það beinlínis, þeir líta á margmiðlunina með
sínum geisladiskum sem viðbót.
Að morgni setningardagsins er það
óbrigðult ráð til að átta sig á bókmenntaum-
ræðunni þýsku að líta í Frankfurter All-
gemeine Zeitung eða eitthvert annað blað.
Sjónvarpsstöðvamar hafa einnig sitt fram að
leggja með viðtölum við rithöfunda og þáttum
um þá.
Það er norrænn andi yfir Frankfurter AIl-
gemeine, framhaldssaga þar nú er Bang eftir
Dorrit Willumsen, verðlaunabók Norðurlanda-
ráðs, og sagt er frá nýrri bók um Henrik Ibsen
auk bóka um þá Hitler, Stalín og Lenín. Tvær
skáldsögur eftir Herman Bang sjálfan eru
komnar út.
Að norrænu slepptu er mikið látið af verkum
Martins Walsers sem hlaut að þessu sinni
Friðarverðlaun þýskra bókaútgefenda og bók-
sala. Margar þýskar bækur, skáldrit og fræði-
rit, streyma á markað. Þjóðverjar hafa brugð-
ist skjótt við og þýtt Birthday Letters, ljóða-
bók Ted Hughes, sem fjallar að mestu um
TEIKNING eftir skáldkonuna Else Lasker-
Schiifer, eina af hinum háskalegu konum.
hjónaband þeirra Sylviu Plath. Einnig hafa
verið gefin út úrvalsljóð eftir Hughes.
Það eru varla tíðindi út af fyrir sig að við
setningu Bókastefnunnar vitna ræðumenn
óspart í stórmenni andans: Goethe, Wagner og
Diirrenmat meðal annarra. Á fremsta bekk má
sjá Salman Rushdie sem haggast ekki undir
orðastraumnum. Þegar hann er spurður um
áhrif afnáms dauðarefsingar íransklerka er
hann ekki margorður: „Þetta hefur í fór með
sér að ég get lifað venjulegu lífi, meira get ég
ekki sagt.“
Fjórhöfða likami
Sviss var í öndvegi (eða svokölluðum
brennidepli) á stefnunni. Þessi fjórskipti eða
fjórhöfða bókmenntalíkami talar fjórum tung-
um: Þýsku, frönsku, ítölsku og retórómönsku.
Áberandi var hjá Svisslendingum að þrátt fyrir
þessar mótsagnir virtust allir höfundarnir
njóta sín jafnt, ekki síst retórómanar sem eiga
einkum góð ljóðskáld en skáldsagnahöfunda
Wz
* M
§
Hoher Himmel
|Enges Tal
0<t Schwe.t
y Cait tJc: IfiwítlttflM Susnmevic 159Í
SVISS, sem var í öndvegi á stefnunni, kom
sínum hlut vel til skila.
líka. Þeir hafa þann
metnað að leggja
ekki tungumál sitt
niður en hljóta að
búa í skugga stærri
málsvæða. Margir
þessara höfunda
hafa kosið að tjá sig
á höfuðtungunum en
iðka retórómönsk-
una með.
I skála Svisslend-
inga mátti sjá hve
miðsvæðis Sviss hef-
ur verið í andlegu
lífi, löngum athvarf
flóttamanna og
þeirra sem urðu fyr-
ir ofsóknum. Stafur
James Joyce var til
sýnis uppi á vegg,
en hann bjó lengi í Sviss. Tengsl fjölmargra
annarra við Sviss urðu Jjós.
Gaman var að sitja fund með retórómönsk-
um rithöfundum þar sem þeir lásu úr verkum
sínum og spjölluðu lítillega um þau og stöðu
sína. Auðvelt var að vera sammála þeim um að
málið væri fallegt en ekki var auðvelt að skilja
það. Einn höfundanna söng gamalt retó-
rómanskt ástarljóð og lék undir á gítar. Það
hljómaði vel.
Einkar vel hljómuðu líka hnitmiðuð Ijóð Clo
Duri Bezzola og einnig verk Leo Tuor. Bezzola
las varkárlega en ákveðið og fylgdist með við-
HEIÐURSGESTURINN,
pólska skáldið Adam
Zagajewski.
brögðum áheyrenda sem voru margir. Þetta
voru Ijóð un náttúruna og stöðu mannsins. Leo
Tuor semur m. a. skáldsögur á tungumáli sem
ekki hefur verið talað í fimmtíu ár. Eldri menn-
irnir skrifa um daglega lífið, lífið í fjöllunum.
Þeir voru flestir kennarar og fengust ekki ein-
göngu við skáldskap heldur til dæmis orða-
bókagerð líka.
Giovanni Oreli er úr hópi Svisslendinga sem
yrkja og skrifa á ítölsku. Hann flutti eftir sig
sonnettur, sagðist ætla að sleppa ævisöguá-
gripi, æviatriðin væru í sonnettunum og öðrum
ljóðum sínum. Hann heillast mest af sonnettu-
forminu og hjá honum má rekast á stuðlasetn-
ingu eða bókstafarím eins og hann kallaði það.
Þá er stuðullinn ekki alltaf á sínum stað. Hann
er gamansamur í tali og játaði áhuga sinn á
málaralist, orti út frá Klee og Botticelli.
Pólskur heiðursgestur
Séu menn orðnir þreyttir á að ganga um
sýningarskálana og vera í sífelldum troðningi
er tilvalið að ganga um Asíudeildirnar þar sem
yfirleitt er fámennt þrátt fyrir íbúafjölda þjóð-
anna og það að Asíumenn eru dreifðir út um
allt.
Hjá Itölum í Mondadori-básnum er margt að
sjá, ekki síst útgáfur klassískra skáldverka og
samtímaverka. Italir eru mikið bókaland, en
þjóðin gefin fyrir skrautverk um málaralist,
páfann, kirkjur. Þó eru á Italíu mjög öflug bók-
menntaforlög eins og Mondadori, Einaudi og
fleiri.
Ungverjar og Pólverjar eru greinilega mikl-
ar bókmenntaþjóðir, halda fram skáldum og
skáldskap, eldri og yngri. Ungverjar verða í
öndvegi á stefnunni á næsta ári, Pólverjar árið
2000. Það er áberandi að farið er að undirbúa
þetta á fullu hjá þeim.
Pólverjar voru sem áður með umræðufundi
og í Alþjóðamiðstöðinni kom fram ein helsta
von þeirra í bókmenntunum, heiðursgesturinn
Adam Zagajewski.
Zagajewski fæddist 1945 í Lvov sem nú til-
heyrir Ukraínu. Hann ólst upp í Gliwice og
fluttist til Krakow 1963 þar sem hann stundað
háskólanám og varð einn helsti fulltrúi kyn-
slóðar sem kennd er við 1968. Meðal annarra
skálda þeirrar kynslóðar sem var afar gagn-
rýnin á stjórnvöld voru Ryszard Krynicki og
Julian Komhauser. Eftir að hafa haslað sér
völl sem eitt kunnasta skáld kynslóðar sinnar
og verðugur arftaki kynslóðarinnar frá 1956
fluttist Zagajewski til Parísar og var einnig um
hríð fyrirlesari í Bandaríkjunum. Það kom
fram á dagskránni í Frankfurt að París er í
miklu uppáhaldi hjá honum, hann kann vel að
meta frelsið þar og borgin er að hans dómi að-
laðandi og mannleg.
Dæmigerð ljóð eftir Zagajewski frá um-
brotatímunum eru tvísæ háðsádeila. Nú er
hann ljóðrænni.
Það var Albrecht Lempp sem stjórnaði dag-
skránni með Zagajewski og spurði skáldið sem
var nýkomið úr Bandaríkjaferð þar sem hann
kynnti ljóð sín. Zagajewski er sálfræðingur og
heimspekingur að mennt, alvörugefinn og
brosir sjaldan. Hann sagðist ekki hafa fengið
gefna út bók i fyrstu á Krakow-árunum, aðeins
mátt birta í tímaritum. Hann horfði upp í loftið
og líkti viðleitni sinni sem „andbyltingu í góða
átt“, kvaðst hafa ráðist gegn kreddufestu
marx-lenínismans. Hann flutti nokkur ljóð eftir
sig þar sem fuglar voru yrkisefni. „Nostalgía
evrópskrar hugsunar" eins og skáldið orðaði
það, sækir á hann. Meðal mikilvægra pólskra
skálda taldi hann jafnöldru sína, Ewu Lipsku.
Hreett fólk sem hugsar um kynlff
Eftir dagskrána með Zagajewski og reyndar
áður en henni lauk flæddu fjölmiðlamenn inn.
Eitthvað stóð til enda metsöluhöfundar vænt-
anlegir. Fremstur í flokki þeirra var Ken
Follett, óneitanlega best klæddur í gráum föt-
um og vesti, áberandi doppótt rautt bindi,
sjálfur gráhærður. Hann var óþvingaður, óhá-
tíðlegur og með gamanyrði á vör. En fyrir
hvers konar fólk semur hann bækur?
„Fólk er alls staðar eins, hrætt og hugsar
um kynlíf. Bandarísk menning er yfirgnæfandi
í heiminum.“
Spænski höfundurinn Arturo Pérez-Reverte
sagði að ástin væri eins og á tímum Sófóklesar
og Greifinn af Monte Cristo enn í fullu gildi.
„Það er engin ein leið til að gera hlutina,“ sagði
Bandaríkjamaðurinn Ray-Gilde Merin. „Við
sköpum karaktera, dásamlega karaktera eins
og til dæmis Hamlet. Tónlist orðanna, tungu-
málið er mikilvægt."
Ken Follett sagði hreykinn: „Ég á margar
bækur eftir aðra höfunda, m. a. vin minn
Frederick Forsyth. Dagur sjakalans er ein af
bestu bókum aldarinnar."
Reverte sagði að hið bókmenntalega skipti
mestu máli, líka umhverfi. Nafn rósarinnar
væri mjög evrópsk bók. Merin sagði að evr-
ópskt umhverfi væri ekki aðalatriðið heldur al-
þjóðlegt. Hann sagðist leggja áherslu á það
sem fólk vildí lesa.
Á reiki um þýska sýningarsvæðið skaut
þeirri hugsun oft upp hve Þjóðverjar eru dug-
legir að lesa þykkar bækur, viðamiklar ævisög-
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. OKTÓBER 1998