Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1998, Blaðsíða 5

ÍM
pmMRkJ
SÉÐ YFIR Borgina forboðnu með 9 þúsund byggingum.
Keisaraborgin
Óperan „Turandot" fjallar um kínverskt
efni og gerist í Borginni forboðnu fyrr á tím-
um, þannig að umgerð sýningarinnar var eins
raunhlít og verða mátti: bakgrunnurinn ein af
höllum keisaraborgarinnar, kennd við
himneskt flekkleysi, og fyrir framan hana
tvær hreyfanlegar smáhallir í nákvæmlega
sama stíl, sem öðruhverju opnuðust fyrir
áhorfendum og sýndu þeim inní draumkynj-
aða veröld.
Borgin forboðna, sem nú gengur undir
nafninu Hallartjafnið, liggur í miðri Peking-
borg og var aðsetur kínverskra keisara af
ættunum Ming og Qing. Þar bjuggu 24 keis-
arar á 500 ára skeiði. Borgin forboðna var
fyrst reist á árunum 1406-1420, en endur-
byggð mörgum sinnum. Svæðið er 72 hektara
rétthyrningur með ríflega 9.000 byggingum
og umlukið tíu metra háum veggjum og 52
metra breiðri og 6 metra djúpri virkisgröf. A
öllum fjórum hornum virkisveggjanna eru
þrílyftir varðturnar. Borgin var óheimil öðr-
um en ættmennum keisaranna, þjónustuliði,
embættismönnum og tignum gestum. Hún
var ævinlega vel varin, enda ekki færri en 700
varðmannaklefar á innri bakka virkisgrafar-
innar.
I Borginni forboðnu eru saman komnir
meiri og fjölbreytilegri fjársjóðir listaverka
og listmuna af öllum gerðum en finna má á
einum stað nokkurstaðar í veröldinni.
Söguþrádurinn
Meginefni óperunnar er grimmdin, dauðinn
og ástin. í fyrsta þætti er brugðið upp mynd
af Peking um sólsetur á ótilteknu tímaskeiði.
Innan voldugra veggja keisaraborgarinnar
eru súlnagöng með málmdiski (gong) sem
sleginn er með flókakólfl. Á veggjum hanga
hauskúpur þeirra sem teknir hafa verið af lífi.
Mannfjöldinn er að hlusta á mandarína lesa
upp opinbera tilskipun: Turandot prinsessa
mun giftast hverjum þeim sem auðnast að
ráða þrjár gátur sem hún ber upp, en þeir
sem mistekst tilraunin munu falla fyrir öxi
böðulsins. Mannfjöldinn hvetur böðulinn, en
snýr sér síðan með miklum fyrirgangi að höll-
inni til að fylgjast með síðustu aftökum. Tim-
ur, aldraður konungur sem steypt hefur verið
af stóli, er yfirbugaður af mannmergðinni og
fellur til jarðar. Ung ambátt að nafni Líu, sem
er í fylgd með honum, sárbænir örvæntingar-
full um hjálp. Skyndilega kemur ungur og
óþekktur prins, Calaf, þeim til hjálpar og
þekkir aftur Timur foður sinn. Timur hafði
haldið að sonurinn væri fallinn í bardaga, en
Líu segir honum að eittsinn hafí Calaf brosað
til sín, og af þeim sökum hafi hún tekið aldr-
aðan föður hans að sér. Þegar fyrir augu ber
næsta fórnarlamb, persneskan prins, frítt og
viðkvæmt ungmenni, sem hefur mistekist að
ráða gátuna, verður mannfjöldinn meyr og
sárbænir Turandot, sem birtist á hallarsvöl-
unum, að íyrirgefa honum. En hún bandar frá
sér og leggur svo fyrir að dóminum skuli full-
nægt. Þegar Calaf leiðir Turandot augum er
hann strax gagntekinn og hraðar sér að
málmdiskinum til að kunngera að hann hygg-
ist taka áskoruninni. Timur og ráðherrarnir
þrír, Ping, Pong og Pang, reyna árangurs-
laust að telja honum hughvarf. En Calaf er
blindaður af ást og afræður að bjóða dauðan-
um birginn með því að slá málmdiskinn í þrí-
gang.
I fyrra atriði annars þáttar eru ráðherr-
arnir Ping, Pong og Pang staddir í skála
hallarinnar og búa sig undir það sem verða
vill. Þeir undirbúa brúðkaup, ef hinn ókunni
prins skyldi vinna, og greftrun, ef hann
skyldi tapa. Daprir í bragði rifja þeir upp þá
gömlu og góðu daga áðuren Turandot fædd-
ist, þegar Kínaveldi var ekki ofurselt ótölu-
legum böðlum hinnar kaldrifjuðu prinsessu.
Þeir óska sér sælla og friðsælla daga fjarri
keisarahöllinni.
í öðru atriði annars þáttar er faðir
prinsessunnar, Altoum keisari, staddur efst í
gn'ðarlöngum tröppum í víðáttumiklum hall-
argarðinum, en fyrir neðan hann eru vitring-
ar með bókrollur sem hafa að geyma ráðning-
ar á gátunum þremur (von; blóð; Turandot).
Prinsessan gengur fram og útskýrir ástæð-
urnar fyrir gi’immúðugri framkomu sinni:
hún vill hefna nauðgunar sem formóðir henn-
ar, Ló-ú-ling, mátti þola. Þvínæst leggur hún
gáturnar fyrir Calaf, sem öllum til undrunar
og ánægju ræður þær hverja af annarri.
Turandot er bæði skelfd og ævareið og biður
föður sinn að framselja sig ekki hinum
ókunna manni, en keisarinn svarar að virða
beri gefin heit. Mannfjöldinn ítrekar hið
helga eðli svardagans. Þá hrópar Turandot til
Calafs, að vilji hann eiga hana, þá skuli hann
eignast hana fulla af hatri og harmi. Calaf
sýnir einstætt göfuglyndi með því að leysa
hana undan eiðnum og leggur að sínu leyti
fyrir hana gátu: geti hún komist að nafni
hans fyrir dögun, skuli hann fallast á dauða-
refsingu.
í fyrra atriði þriðja þáttar er mannfjöldinn
staddur í hallargarðinum að næturlagi. Að
skipun prinsessunnar eiga allir að halda vöku
sinni og uppgötva nafn hins ókunna prins áð-
uren dagur rennur. Calaf heldur líka vöku
sinni og er öruggur um sigur. Ping, Pong og
Pang eru skelfingu lostnir yfir refsingunni
sem Turandot hefur fyrirbúið þeim og leita á
fund Calafs. Þeir bjóða honum auðæfi og
fagrar konur ef hann vilji láta uppi nafn sitt.
Óvænt birtast Timur og Líu og sæta mis-
þyrmingum af hendi skósveina prinsessunn-
ar: þau hafa sést með Calaf og eru talin vera
eina fólkið sem hafi aðstöðu til að þekkja nafn
hans. En Calaf endurtekur í sífellu: „Ég vil fá
Turandot.“
Ping ógnar Timur með pyndingum ef hann
neiti að láta uppi nafn prinsins, en Líu reynir
að bjarga gamla manninum með því að ganga
í áttina til Turandot, sem skyndilega er komin
á vettvang, og lýsa yfir því að hún sé eina
manneskjan sem þekki leyndarmálið. Hún
muni undir engum kringumstæðum opinbera
það, jafnvel þótt það kosti hana lífið. Það sé
ást hennar sem fái hana til að færa slíka fóm.
Að svo mæltu sviptir hún sig lífi með rýtingi
sem hún hrifsar af nærstöddum hermanni. [í
uppfærslu Zhangs Yimous fargaði Líu sér
með löngum prjóni sem hún tók úr höfuðbún-
aði prinsessunnar.] Mannfjöldanum ægir
þessi atburðarás og lætur þau Calaf og
Turandot ein eftir. Calaf álasar Turandot fyr-
ir kaldlyndið og kyssir hana til að minna á, í
hverju ástríða og mannleg hlýja séu fólgnar.
Turandot er fullkomlega rugluð í ríminu og
brestur í grát. Hún játar sig sigraða og biður
hinn ókunna prins að fara burt og láta sig
eina. Af skyndihvöt segir Calaf til nafns síns
og kveðst reiðubúinn að deyja.
I seinna atriði þriðja þáttar er keisarinn
staddur fyrir framan höllina og bíður svars.
Turandot segir við föður sinn: „Ég veit hvað
ókunni maðurinn heitir. Hann heitir Ást-
valdur!“
Ný kinversk gerð óperunnar
Hugmyndina að sýningunni í Peking átti
þýskur fjármálajöfur og tónlistarunnandi,
Michael Écker, sem rekur alþjóðlegt fyrir-
tæki undir undir heitinu „OOS - Opera on
Original Site“ og áður stóð að uppfærslum á
óperunum ,Aídu“ eftir Verdi í Egyptalandi og
„Toscu“ eftir Puccini í Róm.
Það var mjög að vonum að Kínverjar væru
ekki ýkjamárgir meðal frumsýningargesta
laugardagskvöldið 5ta september. Varla var
á færi annarra en mjög velmegandi manna
að greiða miðaverðið sem upp var sett. Auk-
þess eru vestrænar óperur flestum Kínverj-
um framandi, en Pekingóperan stendur á
gömlum merg og býður uppá allt annarskon-
ar skemmtun en hér var í boði. Frumsýning-
una sóttu stærri og smærri hópar víðsvegar
að, ekki síst frá Ítalíu, Þýskalandi, Austur-
ríki og Bandaríkjunum, ásamt starfsmönn-
um erlendra sendiráða í borginni. Að sýn-
ingu lokinni var útvöldum boðið til viðhafn-
ai’veislu í nálægri höll og hvergi spöruð mat-
föngin, enda mun hluti af miðaverðinu hafa
verið látinn standa straum af kostnaði við
veislukostinn.
Til gamans má geta þess að jafnhliða óperu
Puceinis var frumsýnd í Peking kínversk gerð
af sögunni um Turandot og kallast „Kín-
verska prinsessan". Höfundur er leikskáldið
Wei Minglun, sem látið hefur svo ummælt:
„Enginn Kínverji gæti fallist á að grimm og
kaldlynd prinsessan Turandot sé kínversk.
Þetta er ævintýri sem Vesturlandabúar hafa
spunnið upp í samræmi við eigin menningu og
siðvenjur ánþess að bera nokkurt skynbragð
á kínverska menningu."
Wei Minglun samdi verk sitt fyrir fjórum
árum og hafði til hliðsjónar einhverja kunn-
ustu óperuhefð Kínverja, „Chuanju“, sem á
upptök sín í héraðinu Sichuan. Þar fara sam-
an söngur, dans, látbragðslist, trúðleikur,
glæfrabrögð, bardagar, skopstælingar og
margt fleira sem auðkennir kínverskt leikhús.
I þessari túlkun stafar ógæfa prinsessunnar
af því að dekur föðurins hefur aftrað henni frá
að kynnast samskiptum karla og kvenna í
keisarahöllinni. í túlkun Weis er Turandot
líka miklu manneskjulegri en nafna hennar í
óperu Puccinis: með leynd hjálpar hún hinum
lánlausu biðlum til að flýja um bakdyr keis-
arahallarinnar. Á síðustu fjórum árum hefur
ópera Weis átt miklum vinsældum að fagna í
Kína og verið sýnd í nokkrum stærstu borg-
um landsins. Hún vann til margra verðlauna á
Fjórðu kínversku listahátíðinni í Chengdu í
fyira.
I næstu Lesbók: Minjar glæstrar fortíðar.
KRISTJÁN M. FALSSON
í VETRAR-
BYRJUN
Snjónum kyngir niður á
Norðurlandi,
nóttin virðist eilíf.
Hann sest í háa skafla,
heyrast snjókorn falla,
það er vetur.
Myrkrið færist í aukana alla
á byggðu bóli.
Jafnt sem hátt á heiði
hann Kári blæs úr nös
napur að vanda.
Norðanáttin ríkir nú,
nepja og fok.
Heimskautið heilsar okkur,
hlýr vindur fjarri,
sólin lækkar á lofti.
Fjöllin hvít með klakabrynju,
köld hamrabelti.
Söngur fuglanna í skóginum er
þagnaður,
ýlfur vindanna ríkir,
klakaþil á lækjum.
Mannfólkið skrýðist mörgum
flíkum,
margur hugsar til sumars.
Það er eins og að tíminn líði hægar
í hugum þess,
og áfram snjóar.
Við heimskautsbaug er vetur,
víða heyrist braka í trjánum.
Þrátt fyrir allt og allt
eru þetta fáeinir mánuðir,
sem líða hjá.
Veturinn kom óvenju snemma í ár,
ekkert lætur ósnortið.
Isingin með sinn ægimátt
er komin til að vera
um hríð.
Sigur ljóssins yfír myrkvuðu landi
lýsir upp fyrr en varir.
I desember eru kaflaskil
á veldi ljóssins
í tímanna rás.
Höfundurinn starfar á Amtsbókasafninu á
Akureyri.
MARÍA SKAGAN
TILVIST
Liggjandi úti á svölum
seint í ágúst er ég enn heima
og það eru heyannir og ég með
langa iest að fara á milli því
það er langt á engjar.
Sveitin umgirt íjöllum
jöklum eyjum og dynþungu
úthafí svo víðlend og ólgandi
af fuglasöng hneggi ogjai-mi.
En sem ég silast með lestina
heim í hlað koma unglingarnw
og keyra mig inn þar sem eru
steyptir veggir loft og gólf en
út um gluggann hvítir
skýhnoðrar á svifí í bláum
geimnum
Og ég bara gömul kona sem
enn á sér tilvist angandi af stör
austur í Vestur-Landeyjum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. NÓVEMBER 1998 5