Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1999, Síða 9

MADANÍ ásamt konunum sínum fjórum.
DÚFNAKOFI og geit Madaní-fjölskyldunnar.
Malí-búa, borða sömu fæðu, sofa á mottum,
o.s.frv. brosir hann og lætur okkur vita að
„Malí-búar sofa nú til dags á litlum dýnum!“
Læknirinn kemur loks. Hann ákveður rann-
sóknir á hægðum og á blóði, þó að Maríne beri
hvorki merki þess að vera með blóðkreppusótt
né malaríu. Eg þekki vel einkennin, ég fékk
hvort tveggja í ferð minni um Benín!
Hann skrifar á lyfseðil, sem er aðeins átt-
undi hluti venjulegs blaðs, skorið með reglu-
striku, segist vera tengdur Bretaníu-skagan-
um, eins og Maríne, því að hann hafí lært til
læknis þar. Hann segir okkur að hika ekki við
að koma aftur daginn eftir, á laugardegi, ef
rannsóknin leiði í ljós að eitthvað alvarlegt sé
að. Hann keyrir okkur út úr herbúðunum.
Við erum alveg orðlausar yfír slíkri hjálp-
semi og góðvilja.
Fjölskylduþorpið er hulið myrkri. Madaní
situr á mottunni sinni, afínn á sinni, allh aðrir
annað hvort á gólfinu eða á járnstólum. Allir
eru frá sér numdir yfir litla svart-hvíta sjón-
varpinu sem gengur fyrir bílarafgeymi. Á
föstudagskvöldum er þátturinn „toppstjörnur"
(það er tilbreyting frá leikjum knattspyi-nu-
móts Afriku og frönskum þáttum sem fæstir
skilja bofs í), sem samanstendur af tónlistar-
myndböndum og útdrætti úr tónleikum stór-
•stjarna Malí. Þeirra helstar eru Salíf Keita eða
Umú Sangare, sem við Maríne þekkjum vel,
því að þau búa eða hafa búið i Frakklandi og
eru mjög fræg þar lika. Síðan kemur vinsælda-
listinn „Topp 15“; þar má sjá hlið við hlið rapp-
hópa og fyrirferðarmiklar dömur í litsterkum
búbú-skikitjum. Þær eru langvinsælastar! í
Malí er rík hefð fyrir að semja tónlist og mjög
mikið hlustað á tónlist, en flestir íbúar eru
mjög fastheldnir á hefðbundið form. Sú tónlist
er sannkallað eyrnakonfekt og dunar hvar sem
maður er staddur, úti á götu, í rútum, eða inn-
anhúss.
Sunnudagur, 22. febrúar,
Sevare, Malf: Fjarlægir og
dularfullir flakkarar
Við erum árrisular, ætlum að taka myndir af
öllum meðlimum fjölskyldunnar áður en þeir
fara á markaðinn, til að senda þeim í þakkar-
skyni. Konurnar fara í sín bestu föt; ef ein
þeirra setur upp slæðu eða skartgrip, þurfa
hinar að bæta um betur. Hlátrasköll.
Við kveðjumst, skiptumst á heimilisföngum:
Þeirra er „Madaní Traore, varahlutakaupmað-
ur á markaðnum, Sevare, Malí.“ Vonandi
kemst þetta til skila! Börnin fylgja okkur að
vegamótunum.
Somadúgú. Smábær við aðalveginn, þar sem
við eigum að skipta um blæjubíl til að fara til
Bankass. Hér kynnumst við Umú og dóttur
hennar, sem bíða h'ka eftir sama áætlunarbíl,
við skiljum farangurinn eftir í vörslu hennar.
Á markaðinum hittum við fjölda stórkost-
legra Púlló-kvenna, þær eru klæddar í appel-
sínugulan, rauðan, gulan og skærgrænan fatn-
að, þaktar hálsfestum og ai'mböndum úr litlum
perlum og tölum. Þær eru með hörundsflúr í
andliti, göt allt í kringum eyrun, oft með hring
í nefi. Karlarnir eru ekki síðri, í bláum búbú-
skikkjum, og með þessa síðu vefjarhetti, sem
þeir vefja allt í ki-ingum höfuð, það sést aðeins í
augu og dásamleg þros.
Púlló-menn sjást mjög víða í Sahel (þ.e. fyrir
sunnan Sahara), frá Senegal til Níger. Upphaf-
lega voru þeir hirðingjar en eru nú oft kyrr-
setumenn sem gæta hjarða annarra þjóð-
flokka. Kýr hafa höfuðþýðingu fyrir þá vegna
kjötsins og mjólkurinnar. Þeir hika ekki við að
láta þær ganga fyrir eigin þörfum eða fjöl-
skyldunnar.
Þeir eru fjarlægir og dularfullir, ólíkir öðr-
um þjóðflokkum í útliti: með Ijósa húð, fínlega
drætti, langt andlit. Þeir skreyta sig með húð-
flúri en ekki andlitsör. Karlmenn líkjast stelk-
um, þar sem þeir standa á öðrum fæti og gæta
hjarða sinna. En hinir þjóðflokkarnir fyrirlíta
þá fyrh að vera öðruvísi, á sama hátt og heim-
urinn allur lítur niður á þjóðflokka á faralds-
fæti.
Vegurinn er vondur og ferðin öll svo hræði-
leg, að ég finn mig knúna til að renna upp
verndararmbandinu mínu. Til alhar hamingju
er maður hægra megin við mig, sem tekur all-
an hug minn. Hann er klæddur í skikkju úr
þykku efni, stuttar og víðar buxur, smáhatt,
rauðan; þetta er fyrsti Dogon-maðurinn sem
ég sé. Tignarlegur höfuðburður, mjög dökkt
hörund, fínlegir andlitsdrættir, margir töfra-
griph um háls, þetta er veiðimaður.
Við nálgumst heimaland hans.
Mónudagur, 23. febrúar,
Bankass, Malí
Við sitjum í okkai' bestu klæðum á mottu,
við hlið tónlistarmanna sem spila á hol grasker
og pinulitlar fiðlur sem kallast „njarka“. Við
horfum á fluglétta dansara í víðum, léttum föt-
um, á tánum, ryk, hringsnúningar. Samkund-
an myndar hring í kringum dansai’ana, kastar
slæðum til þeirra, sem þeim finnst besth; þeir
vefja þeim utan um sig. Við erum komnar með
hjartslátt frammi fyrh fegurðinni og töfrunum
í dönsum Púlló-fólks og tónlist þess, og líka
vegna þess, að við gerum okkur ljóst, að kurt-
eisi og vhðing gagnvart gestgjöfum okkar
ki'efst þess að við dönsum einnig ...
Brúðhjónin dansa ekki. Þau eiga að eyða sjö
sólarhringum ein í brúðarkofa sínum. Hann
getur fai'ið út og rætt við vini sína á þröskuld-
inum, höfuðið falið í síðum, hvítum efnisbút.
Hún á að vera kyrr inni allan tímann, undir
nokkurs konar mýflugnaneti, öll hvítklædd.
Hún er 16 ára.
Allt í einu verður samkundan furðu lostin.
Gerardó, Argentínumaðurinn, og Lúcas, Ital-
inn, sem við hittum í kvöld í búðunum, ganga í
dansinn. Undrun og hlátrar: Þeh eru góðir!
Við Maríne horfumst í augu og tökumst í
hendur til að auka okkur kjark: Hér komum
við!
Þriðjudagur, 24. febrúar,
Bankass, Malf: Engin samskipti
ún ágóðavonar
Tólf kílómetrar til Tellý, undir klettabeltinu
í Bandiagaru.
Fætm' okkur dingla í takt við skref nautsins,
sem ber okkur þangað. Sólsetrið gefur stepp-
unni rauðbrúnan og gullinn lit, ótal skugga-
myndir af baobab-trjám, tamarindu-trjám og
hrossum bera við sjóndeildarhring. Maríne
spilai' á flautu, Gerardó og Lúcas ræða saman
á blöndu af ítölsku og spænsku. Við buðum
þeim að koma með til að skipta á milli okkar
kostnaði við að fá leiðsögumann, og auðvitað
vegna þess að okkur líkar vel við þá. Þeh lentu
fyrh mánuði í Lóme í Tógó, fóru upp alla Búr-
kína Fasó og eru nú komnh til Dogon-lands.
Síðan ætla þeir til Bamakó og Senegal, og svo
Austur-Afríku, Indlands. Þeh kynntust fyrh
14 árum á Amazón-svæðinu í Brasilíu.
I myrkrinu glampar á elda nokkra Púlló-
búða. Dökkur, tilkomumikill skuggi bjargsins
nálgast.
Miðvikudagur, 25. febrúar,
Tellý, Malí
Dogon-land.
Um leið og ég vakna flýti ég mér upp trjá-
drumbinn sem notaður er fyrir stiga, og klifra
upp á þakið á kofanum. Yfh litla þorpið úr
bankó og hálmi er töfrandi útsýni: Geitur á beit
á við og dreif, við brunninn di-ekka hjarðh í
gæslu Púlló-barna. Kvennahópar mylja hirsi í
reglubundnum og róandi takti, maður í skugga
baóbab-trés vefur efnislengjur fyrh skikkjur,
sem konurnai' lita indigóbláar.
Hærra uppi á berginu sé ég gamla Dogon-
þorpið, kofa og korngeymslur úr lehbrúnum
bankó eins og þeim sé þjappað saman, sem og
örlítil heimili Telem-kynflokksins, höggvin inn
í bergið. Sá ættbálkur er nú dvergþjóð; Dogon-
menn hafa flæmt þá smám saman í burtu. Þeh
settust að hérna til að verja sig gegn árásum
annarra þjóðflokka og dýra, sem þá lifðu í
skóginum undh bjai'ginu. Þeh veiddu dýr og
tíndu ber. Því er haldið fram að þeh hafí
neyðst til að fara efth að Dógon-menn felldu
skóginn til að rækta jörðina og hafa dýr á beit.
Dogon-land.
Einstök heimsköpunartrú, stórkostleg út-
skurðarlist, sérstæð byggingarlist: Hér er
paradís þjóðháttafræðinga síðan fyrsti leiðang-
ur Marcel Griaule kom hingað kringum 1930.
Hve margai’ blaðsíður hafa verið skrifaðar um
Dogon-menn? Hve margar fræðslumyndh ver-
ið gerðar? I dag eru áreiðanlega flehi
helgigrímur, útskornh hlerar og lásar frá
Dogon-landi í frönskum söfnum en í gjörvöllu
Malí.
Dogon-land er mesti ferðamannastaður Ma-
lí, fyrh austan Níger-fljót. Hér er stríður
straumur loftkældra jeppa; hvergi er hægt að
vera í friði fyrh börnum sem ráðast á ferðafólk
og biðja um gjafh, selja eitthvert drasl, eða
reyna að hrifsa til sín hinar dýrmætu plast-
flöskur, sem allir túristar eru með í höndunum.
I öllum þorpum þarf að borga komutoll, ekki er
hægt að taka upp myndavél án þess að vera
beðinn um peninga, gömlu karlamh koma
haltrandi og heimta koluhnetumai' sem ferða-
mönnum er sagt að hafa meðferðis í nákvæm-
lega þeim tilgangi. Dogon-land: Þar sem mann-
leg samskipti án vonai' um ágóða eru ekki til
lengur.
Efth þriggja daga drauma og martraðh,
skilur leiðh okkar og Gerardó og Lúcas, sem
halda áfram leið sinni um Dogon-land. Við
kveðjum leiðsögumannahópinn, börnin sem
tóku mig í fyi'stu kennslustundina í Púlló-mál-
inu. Við fórum aftur til Bankass fótgangandi.
Átta dögum síðar komum við til Parísar:
Kuldi, kvef, grámóska, skjalatöskur, neðan-
jarðai-lesth, áhugalaus andlit, streita - en líka
ánægjan yfir að framkalla myndh og senda
þær til fyrhsætanna í Afríku, skemmta Malí-
fólki í borginni með að heilsa þeim á þeirra
máli, þekkja nýja menningu, dreyma
dagdrauma.
Höfundurinn er íslenzk stúlka af frönsku faðerni og
hefur hún verið leiðsögumaður fyrir franska ferða-
menn á íslandi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. JANÚAR 1999 9