Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1999, Page 13

STARFSMENN Brydesverslunar í Vík. Fremri röð frá vinstri: Bogi Ólafsson, Gunnar Ólafsson
og Guðmundur Þorbjarnarson. Aftari röð frá vinstri: Eyjólfur Guðmundsson, Þorsteinn Þor-
steinsson, Friðrik Þorsteinsson og Ólafur Arinbjarnarson. - Byggðasafnið í Skógum.

W|
1
mwsm
VIÐ BÚÐARBORÐIÐ í Brydesverslun í Vík árið 1910. Talið frá vinstri: Einar Erlendsson, síðar
starfsmaður Kaupfélags Skaftfellinga um áratugabil, Þorsteinn Þorsteinsson og Gísli Jóns-
son verslunarstjóri. - Byggðasafnið í Skógum.

EFRI MYNDIN: Brydesverslun vorið 1997, áður en endurgerð hússins hófst. Miðjukvisturinn
og minni kvistar í vesturenda voru byggðir eftir 1915. Neðri myndin: Brydesverslun sumarið
1998 efir að endurgerð hússins var hafin. Húsið hefur tekið á sig fyrri mynd.
- Ljósm. Arinbjörn Vilhjálmsson.
ingjastöðu. Vestmanneyingar lifðu enn í stöð-
ugum ótta við endurkomu hundtyrkja og var
þessari herfylkingu komið á fót þeim til varn-
ar. Svo virðist sem þeir Bryde-feðgar hafi
gefið sig nokkuð að Islendingum enda hafa
þeir eflaust viljað vera nokkru nær um við-
skiptavini sína og auðlindauppsprettu. I
Kaupmannahöfn gaf Pétur sig að Islending-
um sem þá voru staddir þar úti en það kemur
glöggt fram í bréfi því sem hann skrifar
Magnúsi Eiríkssyni „frater“ þar sem hann
biður Magnús að tilkynna öllum íslenskum
vinum sínum lát föður hans, Niels Nicholaj
Bryde. Var það Pétur sem leiddi Eirík frá
Brúnum frá skipshlið við Tollbúðina sumarið
1876 og neytti Eiríkur sinnar fyrstu máltíðar
í garði Bryde. Hefur hinn veraldarvani gróss-
eri kunnað að njóta samvista við hinn unga
og óreynda bóndason úr Fljótshlíðinni sem
síðar meir átti eftir að ferðast um heiminn og
boða fagnaðarerindi mormóna en ólíkir hafa
þeir verið.
I harðindunum 1882 og 1883 var gjafakorni
safnað í Danmörku og víðar til handa svelt-
andi íslendingum og átti Pétur Bryde sæti í
söfnunarnefndinni. Vestmannaeyingum gaf
hann fyrsta orgelið í Landakirkju, hann út-
vegaði Árna Diðrikssyni fyrsta háfinn til
lundaveiða og lánaði Vestmanneyingum fé til
vélbátakaupa. Umsvif Bryde voru orðin það
mikil að Vestmanneyingar gátu notið góðs af
verslunararði Bryde-feðga. Jóhann Gunnar
Ólafsson segir svo um Pétur Bryde að hann
hafi verið traustur maður og vandaður í við-
skiptum, enda hefur það öðru fremur lagt
grunninn að hans miklu velgengni í verslun
og viðskiptum.
Sonur Péturs, Herluf, tekur við verslunar-
rekstri föður síns formlega 2. mars 1905 en
þá hafði hann unnið við verslun í þó nokkurn
tíma. Er hann sá eini af Bi'yde-kaupmönnum
sem kom til Víkur svo vitað sé enda hefur
Pétur Bryde efiaust ætlað syni sínum það
hlutverk að fylgjast með verslunarrekstrin-
um í Vík. Gunnar Ólafsson, sem kom til
starfa hjá Brydesverslun haustið 1896, segir í
endurminningum sínum að í verslunarhúsinu
hafi verið sérstök Bi'ydestofa „ætluð Herluf
Bryde, þegar hann kom til Víkur, eða þá full-
trúa firmans". Eru til fleiri munnmæli um
komu-Herlufs til Víkur enda virðist sem hann
hafi haft gaman af því að kynna sér verslun-
armennina, að sögn Eyjólfs Guðmundssonar,
rithöfundar og fræðimanns á Hvoli, en hann
starfaði um skeið við Brydesverslun í Vík.
Svo virðist sem fyrstu tveir ættliðirnir hafi
verið útsjónarsamir í öflun fjár en þriðja ætt-
liðnum hafi látið betur að eyða en afla. Helga,
dóttir Péturs Bryde, setti sinn svip á mannlíf-
ið í Reykjavík á árunum 1893-1900 en þá var
hún gift Jóni Vídalín, verslunarfélaga Louis
Zöllners, gripakaupmanns í Newcastle. Þótti
hún vefja þingmönnum um fingur sér í veisl-
um sem haldnar voru í híbýlum hennar í
Vinaminni en það hús stendur enn við
Mjóstræti í Grjótaþorpi. í alþingisrímum er
henni tileinkaður heill ljóðabálkur þar sem á
gamansaman hátt er lýst viðureign hennar
við stjórnvöld vegna ráðagerða sinna um hall-
arbyggingu á Ai'narhóli. Sótti hin auðuga
kaupmannsdóttir mál þetta af mikilli festu og
naut þar stuðnings Guðlaugs sýslumanns og
þingmanns Skaftfellinga.
Þótti landið frúnni frítt;
fógur skýin rauf þá sólin,
skein að vanda bjart og blítt
á „Batterí" og Arnarhólinn.
Reisa vildi’hún háa höll
hólnum á með skrautið glæsta;
af gulli skyldi’hún glóa öll,
gleðin þá var fengin æsta.
Island vildi hún unnið fá,
Arnarhól og vígið sterka;
best með mildi og blíðu þá
baugasólin hugðistverka.
Frúin þá á þingið gekk,
þingmenn fann að máli snjalla;
Brögðum gráum beitt hún fékk,
Bráðum vann hún flesta’ að kalla.
Af þessum heimildum að dæma hefur hinn
þriðji ættliður Bi-yde lifað í vellystingum og
áhyggjuleysi og kom það einkum og sér í lagi
niður á verslunarrekstrinum. Pétur Bryde
andaðist 13. apríl 1910 og var þá reksturinn í
Eyjum að þrotum kominn. Herluf rak Garðs-
verslun ásamt móður sinni til 1914 en þá var
hún lýst gjaldþrota og verslunarrekstri hætt í
Vestmannaeyjum og sömuleiðis í Vík. Lauk
þar með 70 ára verslunarsögu Bryde-ættar-
innar í Vestmannaeyjum.
Frú Thomsen og
Jónas Hallgrímsson
Skemmtilegt er frá því að segja að Christi-
ana Dorothea Knudsen kaupmannsdóttir og
eiginkona Thomsens, eiganda Godthaabs-
verslunar í Vestmannaeyjum, hafi átt fleiri en
einn aðdáanda og vonbiðil enda lá honum
mjög á að insigla hjónaband þeirra skötuhjúa.
Sagan segir að skæðasti keppinautur hans um
hylli Kristjönu hafí verið skrifarinn hjá Ulstr-
up landfógeta, skáldið Jónas Hallgrímsson.
Er talið að hann hafi ort eftirfarandi vísu til
Kristjönu að henni giftri:
„Ég verð að bera á báru
það besta sem mér er veitt,
og seinast sofna ég frá því,
og svo fær enginn neitt.
Og það er þér að kenna,
sem þrái ég alla stund;
þú áttir ekki að eiga
þennan úlfgráa hund.“
Hér er úlfgrái hundurinn að öllum líkindum
Thomsen kaupmaður og syrgir skáldið heit-
mey sína og hefur eflaust talið að þar færi
góður biti í hundskjaft.
Heimildir:
Kjartan Ólafsson: Verslunarsaga Vestur-Skaftfellinga, fyrra
bindi. Prentstofa G. Benediktssonar, Reykjavík 1987.
Arinbjörn Vilhjálmsson, arkitekt FHÍ.
Sveinn Pálsson, verkfræðingur og formaður Menningarfélags um
Brydebúð.
Höfundurinn er nemi í bókmenntum við H.í.
SMÁUÓÐ
HELGI SÆMUNDSSON
ÞÝDDI
J.P. JACOBSEN
Ljós yfir
landið
Ljós yfíi' landið!
Það viljum við öll.
JENS ÁGÚST SCHADE
Kaupmanna-
hafnarævi
Ég hef spurt að sporvagn 14
hefji akstur árla morguns,
ég hef ekki séð það sjálfur.
Eg hef farið of seint á fætur
alla mína ævi.
HANS BÖRLI
Akrópólis
Ég hef séð Akrópólis
því ég hef aldrei komið þangað.
CHR. MATRAS
Vífið
Við áttum ár saman,
við áttum ævi saman.
Og gott var að vera manneskja.
J.P. Jacobsen og Jens Ágúst Schade eru
dönsk skóld, hans Börli er norskt skóld og
Christian Matras er færeyskt skóld. Þýðand-
inn er skóld í Reykjavík og fyrrverandi rit-
stjóri Alþýðublaðsins.
GUÐNÝ SVAVA
STRANDBERG
TRÚBA-
DORINN
Er ég leit í augu þín
einn dag um skamma hríð
var sem t/minn hætti að tifa
um stund með tár á hvarmi
Ég man þá dul sem dagur rynni nýr
og sál mín var eitt með þér
og söng þínum
Þú horfðir yfír hópinn sem safnast
hafði um kring
Þú horfðiryfír hópinn sem safnast
hafði í hring
Og leist í augu mín svo lengi að
lifnaði - ást til þín
Ég lifði eilífð þá eða aðeins augnablik
sem ennþá býr í sálu
og hjartarótum mínum
Og ég veit þó fínnumst aldrei meir
á vegi okkar lífs þá man ég þig
Ég veit þó fínnumst aldrei
á vegi okkar lífs
Þá man ég ætíð þig
og þetta augnablik
Þú leist í augu mín svo lengi að
lifnaði - ást til þín
Höfundurinn er myndlistarmaður í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 23. JANÚAR 1999 1 3