Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1999, Blaðsíða 10

REGNSKOGAFOLKIÐ
____________EFTIR_________
SÓLVEIGU KR. EINARSDÓTTUR
Cairns er vinsæll ferða-
mannastaður á norðaustur-
horni Astralíu. Þar er risin
menninqarmiðstöð Tjapukai
eða reqnskóqafólksins, sem
eru Astralíufrumbyqgjar.
Hefur tekist að endurlífqa
deyjandi tunqumál þeirra
oq sjálfir annast þeir að
lanqmestu leyti rekstur
stöðvarinnar sem hefur
breytt viðhorfi fólks til
menninqar frumbyqqianna.
ÞETTA hófst allt saman þegar hjón
með tvö börn ákváðu að setjast að
í Ástralíu. í Sydney keyptu þau
sér notaðan sjúkrabfl, hlóðu í hann
föggum sínum og héldu norður á
bóginn. Hún - dansari frá
Kanada, hann - leikhússtjóri frá
Bandaríkjunum. Þau komu til
lítils þorps, Kuranda, í regnskóginum. Innan
skamms voru þau farin að skipuleggja leikhús í
þessu litla samfélagi. Don og Judy Freeman
höfðu reynsluna. Þau höfðu starfað víða um
heim, m.a. í Indlandi.
Þegar þau tóku höndum saman við didger-
idoo hljóðfæraleikarann, David Hudson og
konu hans Cindy, sköpuðust áætlanir um að
þróa sýningar svo ferðamenn gætu kynnst sér-
stæðri menningu frumbyggjanna.
Það sem hófst í litlum kjallara í Kuranda
með Don, Judy, David og Cindy ásamt sex
dönsurum hefur þróast upp í glæsilega menn-
ingarmiðstöð í Cairns með inni- og útileikhús-
um, útisýningarsvæðum, görðum og fieiru.
Talið er að frumbyggjar Astralíu hafi mælt á
yfir 200 tungur sem í dag eru að mestu leyti
glataðar - m.a. vegna þess að ekki var um rit-
mál að ræða en einnig vegna þess að hvíti mað:
urinn ætlaðist til þess að menn töluðu ensku. I
dag tala aðeins um 17 ættbálkar í norðurhluta
Ástralíu sitt eigið mál.
Fyrir áratug voru aðeins tveh' Tjapukai
frumbyggjar sem gátu talað móðurmál ætt-
bálks síns. Tilraunir til þess að endurvekja
tunguna hófust árið 1987. Síðan þá hefur tung-
an lifnað við og er eina dæmið, sem vitað er um,
að tungumál sem var að deyja út hafi lifnað við
í Ástralíu. í menningarmiðstöðinni er nú sungið
á þessu máli og leikarar mæla á Tjapukai máli
sem síðan er túlkað á sjö tungumál í tækjum
þeim sem eru við hvert sæti í leiksölunum
tveimur. Nútímatækni er notuð til hins ýtrasta
svo áhorfendur fái sem allra mest út úr sýning-
unum.
Bannað að mæla
á siH móðurmál
Hvemig mátti það gerast að Tjapukai fólkinu
varð svo vel ágengt í að endurvekja tungu sína?
Tungu sem því hafði verið stranglega bannað
að mæla á af hvítri yfirstétt, auk þess sem sam-
band milli kynslóðanna hafði rofnað er börnum
Tjapukai fólksins var rænt frá foreldrunum
(eins og öðrum frumbyggjabörnum) og komið
fyrir á trúboðsstöðum. Þá var skipt um nöfn á
bömunum. Þau fengu ekki að heita frumbyggj-
anöfnum sínum heldur voru þeim gefin ný ensk
nöfn. Menning, sjálfsímynd og tungumál
Tjapukai var álitið einskis virði.
Hópi frumbyggja sem var einlægur og
brennandi í andanum af áhuga, tókst með sér-
stakri áætlun að vekja áhuga þjóðfélags þeirra
á málinu. Æfður tungumálakennari og mann-
fræðingur, Michael Quinn og Roy Banning,
annar þeirra sem enn gat talað Tjapukai málið,
hófu samvinnu við þá sem enn kunnu hrafl í
málinu og nokkra listamenn. Þeir stjórnuðu
málakennslu og bjuggu til kennslugögn. Gam-
ELDURINN: I lífsbaráttu frumbyggjanna hefur það verið grundvallarþekking að kunna að kveikja eld og þeirri þekkingu er miðlað frá kynslóð til
kynslóðar.
■
■
FRUMBYGGJABARN: Andlit þess endurspeglar von um framtíðina ásamt djúpri
virðingu fyrir siðvenjum hins liðna.
LÍFSBARÁTTAN: Innan um vatnaliljurnar er fuglalíf og þar er því veiðistaður. Til þess að veiða
vatnafugl notar frumbygginn búmerangið.
alt fólk tók að rifja upp orð og unga fólkið
fylltist áhuga.
Tungumálið tók að blómstra ásamt menn-
ingarstarfsemi danshóps Tjapukai sem tók
höndum saman við áhugamannahópinn. I
sameiningu hefur þessum aðilum tekist að vekja
sterka sjálfsvirðingu og stolt á menningu og tungu
Tjapukai ættbálksins.
í dag er tungumál og menningardagskrá
Tjapukai kynnt í öllum bekkjum þriggja ríkisskóla.
Álit manna á Tjapukai frumbyggjunum í sam-
félaginu hefur vaxið mikið og árekstrum milli
frumbyggja og annarra þegna hefur fækkað til
muna.
Regnskógar og kóralrif
Cairns er afar vinsæll og aðlaðandi ferða-
mannastaður í hitabelti norðaustur Ástralíu.
Ekki er það borgin sjálf sem heillar mest heldur
regnskógar, fámennar hvítar strendur, kóral-
rifið mikla (The Great Barrier Reef) og síðast
en ekki síst Tjapukai regnskógafólkið.
Það var með mikilli eftirvæntingu sem ég
kom til menningarsetursins sem margoft hefur
hlotið ferðamálaverðlaun jafnt Drottningar-
lands sem Ástralíu allrar. Leik- og danssýning-
in komst m.a.s. í Metorðabók Guinness árið ‘96
en sýningar urðu 7.000 frá 12. maí ‘87 til maí ‘96
í Kuranda þorpinu sem liggur í hæðunum fyrir
ofan Caims. Áhorfendur urðu 1,2 milljónir. Árið
1996 var svo flutt í hin nýju húsakynni í útjaðri
Cairns við rætur regnskógarins.
Margir spáðu að fyrirtækið færi á hausinn og
allt myndi fara úrskeiðis á nokkrum vikum.
Reyndin hefur orðið þveröfug. Þetta níu milljón
dollara (ástralíudollarar) fyrirtæki hefur fleiri
frumbyggja í þjónustu sinni en nokkurt annað
einkafyrirtæki í Ástralíu. Af 80 starfsmönnum
era 85% frumbyggjar. Stoltið sem lýsti úr aug-
um og hreyfingum þessa fallega fólks sem vann
á staðnum var nánast áþreifanlegt. - Tjapukai
og Yirrgandyji ættbálkurinn eiga saman 51%
hlutafjárins en ýmsir aðilar 49%.
Full samráð voru höfð við eldra Tjapukai-
fólkið og hefur það samþykkt allar dagskrár -
„...og eldra fólkið er afar vandfýsið og
smámunasamt,“ segir Judy Freeman. Þess
vegna má treysta því að allt sem boðið er upp á
er ósvikið.
Of langt mál yrði að lýsa Töfrasvæðinu milli
leiksalanna þar sem heillandi listaverk prýða
veggi og safngripir frá steinöld eru geymdir.
Töfrasvæðið er ekki eingöngu sýningarsalur
með nútíma og forn listaverk heldur einnig
móttökusalur íýrir fjölda gesta.
Of langt mál yrði einnig að koma inn á svið-
setningar, leik- og danssýningarnar. En sem
dæmi um þá vandvirkni og alúð sem lögð hefur
verið í alla hluti mætti geta þess að stéttin fyrir
framan innganginn er lögð handgerðum keram-
ikflísum sem eru eins og púsluspil í laginu. Hver
flís er lítil eðla sem faðmar þá næstu að sér. Á
sama hátt skreyta skjaldbökur hluta af
Boomerang-veitingasalnum (sem tekur eitt
hundrað til þrjú hundruð og fimmtíu gesti) en
réttir þar eru metnir á fimm stjörnur.
Virðið alla menn...
Þegar bardagamaður dansar verður hann eitt
með móður jörð og dýrunum. Þannig sýnir hann
djúpa virðingu fyi-ir menningu sinni. Eftir að
karldansaramir hafa dansað kengúrudansinn,
slöngudansinn, sýnt okkur hvernig þeir kveikja
_1
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. JANÚAR 1999