Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1999, Blaðsíða 15

DÁTAR HEIMSVELD-
ISINS í DJÚPUM SKIT
EFTIR TÓMAS HOLTON
Höfundurinn var liðsmaður á flaggskipi tundurskeyta-
flota Bandaríkjanna á Kyrrahafi 1955 og segir frá
skoplegri uppákomu þegar mannskapurinn fékk land-
gönguleyfi á Taívan.
KAOSHUNG er á suðurströnd
Taívan. Það var 1955 og nánast
þeir einu í heiminum sem vissu
hvar Kaoshung var á hnettinum
voru þeir sem þar bjuggu.
Skipið mitt, bandaríska flota-
skipið Hamilton County (LST
g02), skreið inn á það sem aðeins
gat í spaugi kallast höfn. Hún var rétt nógu
stór til að rúma eitt lítið skip, skipið okkar. Við
bundum landfestar nærri malarvegi einum og
renndum í land þykkum viðarplanka sem varð
að duga okkur sem landgangur.
Handan vegarins var hinn öflugi her Taívan
við æfingar. Menn fóru þar yfir og undir óyfir-
stíganlegar hindranir til undirbúnings stríði
við Kína sem enn hefur ekki séð dagsins ljós.
Siglingin hafði verið erfið frá heimahöfn
okkar, Sasebo á eyjunni Kyushu í Japan. Öll
sigling er erfið á skipi sem þessu sem þekkt er
undir stöfunum LST en gárungamir nefna
„hægfara skotmark“. Þetta eru sennilega
óstöðugustu skip sem smíðuð hafa verið og eru
einu skipin sem ég hef heyrt um sem velta og
taka dýfur í slipp. Aðeins þeir sem starfað hafa
á slíku skipi geta ímyndað sér hvemig þar er
um borð í stormi og stórsjó úti á Kyrrahafinu.
Ekki var óalgengt að á þeim mældust veltur
upp á 50% eða meira. Eftir slíkt ferðalag til
Suður-Taívan vai' ekki að undra þótt áhöfnin
væri þreytt, úrill og mikið þyrst eftir allt sem
hún hafði mátt þola marga svefnlausa daga og
nætur. Þegar menn höfðu farið í sturtu, rakað
sig og klæðst drifhvítum hitabeltisbúningi vom
hundrað manns úr áhöfninni reiðubúin í land-
gönguleyfið, sem merkir það sama í huga sjó-
manna um allan heim, nefnilega að þeir fái að
stíga á þurrt land. En í huga margra merkir
það líka að finna vel birgðan bar. Fyrir ýmsa
þýðir það líka að finna lystisemdir holdsins.
Frí merkir þann fjölda klukkustunda sem hver
sjóliði hefur til að ljúka hverju því sem hann er
að gera sér til ánægju áður en hann verður að
skila sér aftur um borð. Hann verður að vera
þar á réttum tíma eða kalla ella yfir sig reiði
guðs sem annars er þekktur sem kafteinninn.
Frá blístru bátsmannins bárust 'ljúfir tónar
sem boðuðu upphaf landgönguleyfisins hjá
þeim sem frívaktina áttu. Frá 75 manns bárust
hróp og köll þar sem þeir hlupu eftir handriðs-
lausum landganginum og kvöddu um sinn
bandaríska fánann. Það var sjón að sjá. Á veg-
inum við enda landgangsins stóðu tvær gaml-
ar, bandarískar, ryðgaðar rútur sem augljós-
lega höfðu séð sinn fífil miklu fegri. Þessi
hóstandi, reykspúandi farartæki áttu að aka
mönnum mínum til þess sem allir vonuðu að
væri borg. Fyrirmæli höfðu verið gefin um að
rútumar ækju á milli á heila tímanum til
klukkan eitt um nóttina en þá átti undantekn-
ingalaust hver einasta sál að hafa skiiað sér
aftur um borð.
Ég var 21 árs og skipið, foringjasveitin (við
vorum flaggskip tundurskeytaflotans á Kyrra-
hafi) og örlög allrar áhafnarinnar voru í mínum
höndum. Ég var það sem kallað var stýrimað-
ur. Það yrði skylda mín þar til annar foringi
tæki við að ákvörðun yfirmanns míns og ekki
fyrr. Með öðrum orðum, hvað sem gerðist og
færi vel var eðlilegt. Hvað sem gerðist á minni
vakt og færi illa væri mín sök. Sérhver
stýrimaður sögunnar þekkir reglurnar, án til-
lits til tegundar skipsins. Skipið er á hans
ábyrgð jafnt á sjó sem í höfn þar til hann hefur
verið leystur af hólmi. Bandaríski flotinn er
ekkert öðruvísi en íslenski togaraflotinn hvað
snertir skyldur stýrimannsins.
Það var skrítið að sjá engan koma með níu-
og tíurútunum. Allir foringjarnir komu aftur
með ellefu- og tólfrútunum en hins vegar eng-
inn hinna óbreyttu. Aðeins var ein ferð eftir og
allir urðu að skila sér með rútunum eða lenda í
alvarlegu klandri ella. Loksins komu tvær síð-
ustu rútur næturinnar í sjónmál. Inniljósin
voru kveikt og ég sá hvar hnefar voru á lofti. í
því að fyrri rútan kom fyrir hornið flaug út úr
henni hvítur skrokkur og hafnaði inni í runn-
um. Maðurinn hentist á fætur og hljóp síðan
eins og fætur toguðu í áttina til skipsins hróp-
andi: „Hjálpið mér!“ „Madman ætlar að drepa
mig eða eitthvað þaðan af verra,“ öskraði
náungi að nafni Fulton. Ég trúði honum eins
og allir aðrir sem þekktu Madman (það var
hans rétta nafn), Blackfoot-indíána sem ég
man enn að hafði heimilisfangið c/o Homer
Pennywise Drugstore, Crazy Horse í Montana.
Ég á enn ljósmynd af okkur saman, ásamt hin-
um ólánssama Fulton og öðrum í hinni dásam-
legu áhöfn skipsins. Hvílíkur dásemdarfloti
aðallega táninga undir stjóm liðlega tvítugra
ungmenna eins og mín. Gamli maðurinn, eins
og sldpstjórar eru jafnan kallaðir, var aldurs-
forsetinn um borð, 35 ára. Þegar rútumar
komu að landganginum hættu skyndilega rysk-
ingarnar. Dauðaþögn lagðist yfir allt.
Ég var mjög heppinn þessa nótt því með
mér á vaktinni voru tveir af stærstu og sterk-
ustu mönnum skipsins. Þeir hétu Novak og
Evans og ég reyndist þurfa mikið á þeim að
halda. Þegar enginn kom út úr rútunurn fórum
við að kanna málið. Ég hef aldrei á ævinni séð
annað eins at. Hvai’vetna var blóð og æla. Allir
mennimir voru útúrdrukknir. Margir voru
„dauðir" eða því sem næst. Áfengi heima-
manna, hvert sem það var, hafði lagt þá alla
með tölu. En þá var ekki nærri öll sagan sögð.
Eitthvað annað lá í loftinu og það lyktaði mjög
illa. Brún leðja þakti alla mennina. Hún leit út
eins og saur. Hún lyktaði eins og saur. Hún var
saur. Hún var mannasaur.
Áður en lengra er haldið er rétt að ég skýri
hina mjög svo skiljanlegu uppsprettu alls þessa
saurs. Taívan var á þessum tímum ekkert
frábrugðið öðrum stöðum í Austurlöndum
fjær, að meðtöldu Japan. Á hverju heimili var
öllum saur safnað sem til féll. Saur var mjög
verðmætur áburður á grænmeti og aðra upp-
skeru á nálægum býlum. I Austurlöndum fjær
lagði hver sinn saur af mörkum. Það var aðeins
eðlilegt. í flestum Asíulöndum kom „hunangs-
fötumaðurinn" í heimsókn hvem morgun.
Hann bar tvö risastór keröld á rá yfir axlimar
og safnaði í þau öllum kúknum frá deginum áð-
ur. Hver hafði sinn hátt á en í Kaoshungit var
þetta mjög einfalt. Allt heimilisfólkið hjálpaði
hunangsfötumanninum með því að flytja allan
sinn saur út á veg við hlið saurs nágrannanna.
Af því leiddi að með svona 25 metra millibili lá
haugur af saur og öðrum úrgangi sem um
dimma nótt leit út eins og hver annar moldar-
haugur. Enginn skal segja mér að Kínverjar
hafi ekki gott skopskyn. Fyrst bmgga þeir
90% sterkt áfengi sem hefði borið jafnvel Paul
Bunyon ofurliði og vísa síðan ráðvilltum Band-
aríkjamönnum á sauriþakinn, myrkan veg aft-
ur til skips. Þeir Kínverjar sem við sögu komu
hlógu líka mikið að þessu. Það sem gerðist var
þetta. Síðustu rúturnar stönsuðu á óupplýstum
vegum Kaoshung klukkan eitt um nóttina og
grunlausir gleðimennimir stigu út í það sem
virtist vera hnéhár moldarhaugur. Dauða-
drukknir mennimir sukku hver af öðrum upp
að hné í saur þegar þeir stigu út úr rútunni.
Sumir misstu meðvitund og féllu á andlitið of-
an í eðjuna. Rafvirkinn okkar, Thomas að
nafni, var einn þeirra sem lyfta varð upp úr
gumsinu. Þetta var það sem við okkur Evans
og Novak blasti þessa febrúarnótt 1955, tvær
rútur fullar af mönnum illa til reika og sumum
í nær algjöm öngviti. Þeir áttu þrennt sameig-
inlegt: Þeir voru allir dauðadrakknir, þeir vora
allir ataðir saur og að þeim öllum hlógu tveir
kínverskir rútubílstjórar krampakenndum
hlátri. Við urðum að ákveða hvað gera skyldi
við alla þessa saurugu menn. Ekki gátu þeir
farið þannig til vistarvera sinna. Novak og
Evans bragðu því á eftirfarandi ráð. Þeir
skrúfuðu frá sturtu í afmengunarklefa á fram-
dekkinu sem nota átti ef til eiturefnahemaðar
kæmi. Þeir sem skárst voru á sig komnir vora
studdir þangað og leyft að baða sig í öllum fót-
um. Því næst vora þeir látnir afklæðast og fara
GREINARHÖFUNDURINN fyrir miðju í
fremstu röð ásamt nokkrum af félögunum
sem gengu á landi í Taívan.
síðan undir sturtuna aftur en var að því búnu
fylgt til káetna sinna, hvort sem þeir vissu hvar
þeir voru eða ekki. A þá sem hvergi máttu sig
hræra notuðum við lítinn krana, festum á hann
stórt vörunet og sveifluðum því út á veginn.
Þar var sofandi mönnunum staflað í netið og
því síðan lyft upp á aðra vöralestarlúguna.
Þaðan vora mennirnir bomir undir sturtuna og
síðan í rúmið. Klukkan þrjú um nóttina var allt
dottið í dúnalogn og sjóliðarnir 75 lágu hreinir í
rúmum sínum eins og nýfallin mjöll. Þeir voru
með timburmenn í viku á eftir og hafa öragg-
lega aldrei gleymt þessari nótt í Kaoshung,
þótt þeir að vísu muni fæstir nokkuð eftir
henni.
Mér hefur oft orðið hugsað til þess sem ég
varð þama vitni að. Ég sá bæði leikrit og kvik-
mynd sem Henry Fonda lék í og sýndi svipaða
uppákomu þótt með mun þekkilegri hætti
væri. Verkið hét Herra Roberts og þótti mjög
fyndið. Ég held að þessi reynsla mín af Madm-
an og öðram úr áhöfn Bunnys, kafteininum
auðvitað og foringja að nafni Prascieski (íra að
sjálfsögðu), slái við öllum sjóferðasögum sem
ég hef heyrt sem ekki era skáldskapur.
Ekki hafði ég hugmynd um það þá að fáein-
um árum eftir þessa atburði í Austurlöndum
Qær hæfi ég það sem reyndist verða lunginn af
ævi minni á annarri eyju. ísland er nánast eins
langt frá Taívan og mögulegt er án þess að
vera á annarri plánetu. Eg bý nú á íslandi en
þessir atburðir nætur Mykjuhauganna miklu á
Taívan era mér jafnferskir í minni og daginn
sem þeir gerðust.
Á Islandi er fjöldi gamalla sjómanna eins og
ég. Allir sjómenn eiga eitt sameiginlegt án til-
lits til hvaðan þeir koma. Við höfum allir gam-
an af að skiptast á sjóferðasögum. Þetta er
aðeins lítið íramlag til þeirrar söguhefðar. Sag-
an gerðist á Taívan en ég skrifaði hana á Is-
landi nærri hálfri öld síðar.
Höfundurinn býr á fslandi en var yfidautínant í
bandaríska sjóhemum á yngri árum sínum.
JÓHANNA
HALLDÓRSDÓTTIR
ÁSTIN
Ástin
þetta eilífa fyrirbæri
þegar við getum elskað gegnum
allt lífið
þá erum við orðin fullnuma í lífinu
og við verðum að elska okkur sjálf
til að geta elskað aðra
hvernig sem við erum
hvað sem við gerum
Ástin
þetta eina fyrirbæri
sem einhverju máli skiptir
ílífínu
ÞÚ
Þú sendir mér augnaráð
því þú elskar mig og hatar
vilt tortíma mér
á fórnaraltarí þínu
því þú hatar
vilt gleypa mig heila
til að slökkva eldinn
því þú elskar
en þú gleymir
að þú elskaðir enga aðra
og hefur aðeins nært
í þér hatríð
og ég brosi sigurviss
til þín
NÆTUR-
GESTUR
Ég rumska við nóttina.
Blær hennar kastar til gardínu
gerír innrás um byrgðan glugga
í vetfangi breytist allt
úr þungum vetri
ég þekki náttblæinn þennan
og lyktina hans
ég opna betur
og býð honum undir sængina
það er lykt af vori
og ég sofna í nóttinni
KRISTJÁN ÁRNASON
KVÆÐIÐ
Það kviknaði lítið kvæði,
ég krotaði það á blað.
En blærínn blaðinu feykti,
bar það á hulinn stað.
Eg hengdi það upp á himin,
hátt yfír manna byggð.
En festina felldi niður
hin flugbeitta mánasigð.
Ég sönglaði yfír öldur
minn ástríðuþrungna brag.
En ofviðríð æsti brímið,
með ymjandi tröllaslag.
Ég meitlaði það í múrínn,
nú mundi ég sofa rótt.
En múgurínn kom ogmuldi
múrínn sundur í nótt.
Höfundurinn hefur verið bóndi
á Skálá í Sléttuhlíð.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 30. JANÚAR 1999 1 5