Lesbók Morgunblaðsins - 27.02.1999, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSENS ~ MENNEVG US I IIt
8. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Á gömlum kortum frá Kanada sést örnefnið
Sagney og á 16. öld sögðu indianar land-
kömiuðinum Cartier frá Sagney, landi
hvítra manna, sem gengu í ofnum fötum og
bjuggu í bæjum. Um þetta dularfulla land í
Vesturheimi skrifar Urafn E. Jónsson.
Listasöfnin
Um stöðu safnanna í aldarlok skrifar Hann-
es Sigurðsson listfræðingur. Þau standa nú
frammi fyrir breyttum heimi á nýrri öid og
verksvið helstu listasafnanna er orðið dálít ið
óljóst, segir höfundurinn. Listasafn Islands
er byrjað að teygja sig inn í strauma og
stefnur líðandi stundar og Kjarvalsstaðir
sýna gjarnan það sem er á döilnni hjá gras-
rótinni án þess að raunverulegt endurmat
eigi sér stað. Hvernig eiga söfn að varðveita
það sem mest hefur einkennt nútímalist að
undanförnu: Innsetningar, fjölfeldi, gjörn-
inga, vídeóverk og önnur hverful fyrirbæri?
Tælandi land
Annar hluti minnispunkta frá Taflandi eftir
Gísla Sigurðsson birtist hér og segir þar frá
kraðaki austrænna og vestrænna áhrifa á
ferðamannastað suður við Taflandsflóa, en
einnig frá fljótamarkaði í nánd við Bangkok,
heimsókn á taflenzkt heimili og hrífandi um-
hverfi við Kwai-fljótið á vestanverðu land-
inu.
Huldumaður
að austan er yfirskrift greinar sem norski
blaðamaðurinn Tone Myklebost ritar. Eftir
um það bil 50 ára aðskilnað og átta ára
vandræði hafa þýsku PEN-samtökin loksins
sameinast. Nýr forseti hefur verið kjörinn
og á að brúa bilið milli austurs og vesturs.
Þetta er huldumaðurinn að austan, rithöf-
undurinn Christoph Ilein.
Bhagawan
Sri Sathya Sai Baba hefur aðsetur sitt í ind-
verska þorpinu Puttaparthi. Þangað leita
milljónir manna úr öllum þrepum þjóðfé-
lagsins, ríkir og fátækir, úr öllum trúar-
flokkum heims og af hvaða litarhætti sem
er. Og þarna hefur Edda Björgvinsdóttir
myndlistarmaður dvalist lungann úr fimm
árum.
r
OLAF H. HAUGE
KVÖLD í
✓
NOVEMBER
BERGSTEINN BIRGISSON ÞÝDDI
Það húmar um loftin. Að fer kvöldsins kal.
Ég klýf minn við og lít um garðinn, sé
hvar epli hanga efst ígömlu tré,
eitthvað helst nú blíðan. Samt ég skal
tak’ upp kálið, trjánum plant’ í mó,
eftíminn leyfir plægja út við brún,
staíl’ í köst. Nei, - haustið hrímgar tún.
Hlíðin fölnar upp af nýjum snjó
og ég veit ég mun ei klára mitt.
Mæddur af jörð ég bjarga eplunum inn,
þá erþó eitt að baki klárt ogkvitt.
í vestri máninn heyjar himin sinn,
í hægðum sínum klárar staríið sitt,
ljósbaggi hvelfdur fyrir myrkheim minr'.
Olov H. Hauge var skóld, bóndi og garðyrkjumaður í Ulvik í Harðangursfirði í Noregi.
Ljóð hans hafa verið þýdd ó nokkra tugi tungumólo, þar ó meðal rússnesku og japönsku.
Hann er talinn til norskra höfuðskólda eftir stríð. Þýðandinn stundar nóm f norrænum
fræðum í Ósló.
FORSÍÐUMYNDINA tók Snorri Snorrason á Þingvöllum.
RABB
ARVISS
HVALVEIÐI-
TILLAGA
ENN líður á veturinn og enn er
lögð fram á Alþingi þingsálykt-
unartillaga um að hefja skuli
hvalveiðar; 1 í hvelli, ekkert
kjaftæði. Þjóðin vill það, segja
flutningsmennirnir, hinar vís-
indalegu staðreyndir um stöðu
hvalastofnanna tala sínu máli,
þetta er spurning um „rétt og skyldu full-
valda þjóðar" eins og það er orðað í greinar-
gerð með þingsályktunartillögunni. Einfalt
mál, ekki satt?
Nei, ekki alveg svona einfalt. Að sumu
leyti hafa flutningsmennirnir rangt fyrir
sér. Það, sem þeir hafa rétt fyrir sér um,
skiptir litlu máli. Sumt, sem skiptir afar
miklu máli fjrrir ákvörðun á borð við þessa,
hafa þeir hins vegar alveg gleymt að ræða.
Hvalveiðitillagan er þess vegna alveg dæmi-
gerð fyrir tillöguflutning skammsýnna
stjórnmálamanna, sem ætla að ná sér í ódýr
atkvæði.
Eg vil taka það fram strax að þessi grein
er ekki skrifuð af samúð með hvölunum.
Þeir eru feitir og frekir, útbelgdir af nytja-
stofnum á borð við þorsk og loðnu, sem þeir
éta í harðri samkeppni við mannfólkið. Það
er búið að sýna fram á með vísindalegum
rökum að þeir eru ekki í útrýmingarhættu
og yrðu það ekki heldur þótt fáeinir tugir
eða hundruð yrðu veidd á ári hverju.
Um þessar staðreyndir er ég sammála
flutningsmönnum hvalveiðitillögunnar og
sannfærður um að þeir hafa rétt fyrir sér
hvað þennan þátt málsins varðar. Ég er líka
sammála þeim um að meirihluti Islendinga
vill áreiðanlega hefja hvalveiðar á nýjan leik
- það sýna skilmerkilegustu skoðanakann-
anir. Vandamálið er bara að þótt við höfum
rétt fyrir okkur um þetta tvennt, skiptir það
engu.
I fyrsta lagi er það ekki almenningsálitið
á íslandi, sem skiptir mestu máli um það
hvort við eigum að hefja hvalveiðar á ný
eða ekki, heldur almenningsálitið í ná-
gi-annalöndum okkar; löndunum sem kaupa
útflutningsvörur okkar. Almenningsálitið í
þessum löndum er einfaldlega hluti af
markaðsumhverfinu og þjóð, sem lifir á því
að selja afurðir sínar - hvort sem það er
fiskur eða ferðaþjónusta - á alþjóðlegum
mörkuðum, hefur ekki efni á að líta fram-
hjá því.
I öðru lagi er það ekki svo einfalt að áður-
nefndar staðreyndir um stöðu hvalastofn-
anna tali sínu máli. Þær gera það kannski
gagnvart okkur íslendingum, en ekki gagn-
vart almenningi í öðrum ríkjum. Hluti af
vandanum er sá að fólk þekkir ekki þessar
staðreyndir - enginn hefur haldið þeim að
því. Jafnframt stjórnast afstaða fólks til
hvalanna miklu fremur af tilflnningum en af
staðreyndum. Hvalirnir öðluðust snemma
ákveðna sérstöðu í umræðum um umhverf-
ismál, bæði í Vestur-Evrópu og í Bandaríkj-
unum. Þeir urðu að eins konar tákni fyrir
hrellda náttúru, sem átti undir högg að
sækja vegna mengunar, óstjórnar og
rányrkju. Þeir hafa hlotið sess í hugmynda-
heimi nágrannaþjóða okkar sem slíkir og við
hljótum að þurfa að sýna ákveðinn skilning
á því.
Það er síðan í bezta falli misskilningur hjá
stuðningsmönnum hvalveiða að þessa skoð-
un, þ.e. að það sé rangt að drepa hvali, hafi
bara síðhærðir, úlpuklæddir vitleysingar
sem eru meðlimir í öfgafullum umhverfis-
verndarsamtökum. Þetta er skoðun venju-
legs fólks í Þýzkalandi, Bretlandi, Banda-
ríkjunum og víðar þar sem Islendingar eiga
mikið undir almenningsálitinu. Það þýðir
ekkert að hunza þetta fólk; það verður að
koma á einhvers konar viti bornum samræð-
um við það; útskýra staðreyndirnar fyrir því
og setja þær fram í því ljósi að þær höfði til
tilfínninga þess. Slíkt kostar meiriháttar
markaðs- og kynningarátak, sem er ekki
ódýrt. Það kann þó vel að vera peninganna
virði en átakið ætti þá kannski ekki bara að
ganga út á hvali og hvalveiðar, heldur út á
ímynd íslands og íslendinga í umhverfis-
málum almennt.
Atak af þessu tagi þarf líka að koma á
undan ákvörðuninni um hvalveiðar, þótt
flutningsmenn hvalveiðitillögunnar nefni
það ekki einu orði í greinargerðinni sinni.
Það þarf að vega og meta kostina í þessu
máli mjög vandlega, ekki stökkva til og
byrja að skjóta hvali án þess að hafa gert
nokkuð til að útskýra fyrir nágrannaþjóð-
um okkar, sem eru kaupendur afurða okk-
ar og stuðningsmenn okkar í ýmsum póli-
tískum málum, hvers vegna við byrjuðum á
því.
Svo er auðvitað ekki þar með sagt að
kynningarátak beri neinn árangur, vegna
þess hvað hvalveiðimálið er allt tilfinninga-
hlaðið. Við hér uppi á íslandi vitum að kýr
eru ekki heilagar, en ég efa að það bæri
mikinn árangur að ráða auglýsingastofu (og
þó þær væru tvær) til að útskýra það fyrir
Indverjum í ljósi óhrekjanlegra staðreynda
um kýr.
En loks fáein orð um það hvar hvalveiðit-
illögufólkið hefur alveg innilega rangt fyrir
sér - og þetta sýnir í raun bezt hversu mál-
efnagrundvöllur þess er veikur. Það er þeg-
ar það fer innblásið af þjóðrembingi og ætt-
jarðarást að tala um að hvalveiðarnar séu
„réttur og skylda fullvalda þjóðar“ og að
„íhlutunarsemi erlendra ríkja og samtaka,"
sem miði að því að koma í veg fyrir að sá
réttur sé nýttur, sé því „afskipti af innanrík-
ismálum" eins og segir í greinargerð með
þingsályktunartillögunni.
Málflutningur af þessu tagi gerir mann
enn og aftur innilega þakklátan forsjóninni
fyrir að hafa í fyrsta lagi afvopnað Islend-
inga tiltölulega snemma í sögu þeirra og í
öðru lagi komið þeim fyrir á eyju langt,
langt í burtu frá öðrum þjóðum. Þær eru
nefnilega óteljandi ákvarðanirnar um allan
heim - sumar teljast til gi'immdarverka,
aðrar til óstjórnar, sumar bara til heimsku-
para - sem hafa verið réttlættar með ná-
kvæmlega þessum rökstuðningi; að útlend-
ingar skilji ekki hvernig í málinu liggi og í
krafti „fullveldis“ fari menn bara samt sínu
fram, þótt allur heimurinn sé á móti því.
Kjarni málsins er sá að ef við treystum
okkur ekki til að sannfæra umheiminn um
ágæti málstaðar okkar eigum við að láta
vera að halda honum á lofti. Þingmennirnir
okkar, sem gengur sjálfsagt gott eitt til,
ættu að hugsa fyrst, undirbúa síðan, sann-
færa svo, framkvæma síðast.
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. FEBRÚAR 1999 3