Lesbók Morgunblaðsins - 27.02.1999, Blaðsíða 19

Endurvakning
TONLIST
Sfgildir diskar
BACH
J. S. Bach: Orgelverkin (6 tríósónötur; prelúdí-
ur, fantasíur, tokkötur og fúgur; passacaglía;
canzóna, allabreve; pastorale; Orgelbiichlein;
Clavieriibung III; sálmalög; sálmforleikir; fúgu-
listin). Helmut Walcha á Schnitger-orgel
Lárenziusarkirkju Alkmaarhorgar og Silber-
mann-orgel kirkju St. Pierre-le-Jeune í Strass-
borg. Archiv 419 904-2. Upptaka: ADD,
1956-71. Útgáfuár: 1957, 1963, 1964, 1965,
1970, 1971. Heildarútgáfa á geisladiska: óupp-
gefið [1989?]. Lengd (12 diskar): 810 mín. Vcrð
(Skífan): 11.499 kr.
HVAÐ er svona heillandi við orgelið? Eða
er það kannski aðeins hávær og fyrirferðar-
mikil fomeskja sem má muna sinn fífil fegri?
Svari hver fyrir sig. Viðhorfm eru í þessu
sem öðru einstaklingsbundin. Allt frá yfir-
borðslegustu skynditengslum við brúðkaup
og jarðarfarir og yfir í nærri því heittrú og
launhelgar hörðustu aðdáenda þessa „kon-
ungs hljóðfæranna" sem svo var kallað. Und-
irritaður væri að ætla sér meiri en litla dul, ef
hann teldi sig hafa handbæra skýringu á því
hvað hljóðfærið segir nútímafólki, og hvers
vegna. Hitt er engum vafa undirorpið, að
þrátt fyrir merkar viðbætur síðari tíma, t.a.m.
frá Frökkum seint á síðustu öld og fram á
þessa, þá standa mestu orgelverk Baehs enn
upp úr. Barokktíminn var gósenskeið orgel-
meistara, einkum í Þýzkalandi, og Bach var
meistari meistaranna, eins og raunar mun
kunnara en frá þurfi að segja.
Johann Sebastian (1685-1750) kynntist
orgelinu gerla þegar á barnsaldri, enda hefð
fyrir því að kai’lpeningur hinnar fjölmennu
Bach-ættar legði fyrir sig orgelleik. I þá daga
var orgelleikari líka tónskáld og viðgerðar-
maður. Sebastian kunni frábær skil á hvoru
tveggja og varð á efri árum eftirsóttur til að
prufuspila ný orgel víða um Þýzkaland.
Orðstír hans sem spilari varð reyndar slíkur
að skyggði lengi frameftir á tónverkin.
Flest hinna mögnuðustu orgelverka Bachs
undir tvíþætta forminu tokkata/prelúd-
ía/fantasía og fúga urðu til á yngri árum hans
sem organista í Múhlhausen, Arnstadt og
Weimar, en annars er tímasetning verkana
ærið vandasöm og leikur stundum á heilum
áratugum. Kannski engin furða, þegar haft er
í huga hvað mörg elztu verkin geta verið
nærri því annarlega fersk og „nútímaleg".
Mörg verk eru nú glötuð, en sum aftur á móti
ranglega eignuð Bach, þ.á m. (því miður!) tá-
dillan Fuga alla Giga. Undirr. man enn ljóslif-
andi eftir 30 ára gamalli konsertupptöku af
eldfjörugri útfærslu Virgils Fox á „Roger’s
Touring Organ“ í Fillmore East fyrir fullu
hippahúsi, þar sem Bach-postulinn fótfimi
lýsti yfir í brunaræðustíl fyi’ir flutninginn við
gífurleg fagnaðarlæti: „... og þegar ég leik
fúguna, dansa fætur mínir gígju!“ Svo var
gefið í, með tilheyrandi taktföstum undirtekt-
um áheyrenda í 12/8 og hassmóki að hætti
tímans.
Fleiri orgelverk hafa á allra síðustu árum
verið umdeild af faðernisfræðingum; síðast sú
eina og sanna Tokkata og fúga í d-moll -
verkið sem allir kannast við ef þeir þekkja að-
eins eitt verk eftir Bach. Meðal hugmynda
fræðimanna má nefna, að d-mollinn kunni að
hafa verið saminn í e.k. hópefli Bachs og nem-
enda hans í tónsmíðum eða spunatækni.
Ollu vafasömu hefur verið sleppt í þessari
sannkölluðu bautasteinsútgáfu Helmuts
Walcha á orgelverkunum í heild, en samt þen-
ur hún sig yfir hátt í 14 klukkustundir á 12
diskum. Meðal sérstakra krása eru tríósónöt-
urnar 6, sem Forkel, fyrsti æviskrárritari
Bachs, segir samdar sem æfingar fyrir elzta
son Sebastians, Wilhelm Friedemann. Þetta
eru kammer-orgelverk eins og þau gerast
bezt, og dregur sízt úr frábært raddval
Walchas. I diskbæklingi kemur fram að orgel-
leikarinn blindi (1907-91) hafi aldrei viljað
gefa upp registranir sínar, og verður það
skiljanlegra hér en annars staðar.
Sálmalagaútfærslurnar og sálmforleikirnir
(das Orgelbúchlein, Schúbler-kóralarnir o.fl.)
sem ná yfir á hálfsjötta disk, eru smærri og
innhverfari verk, ætluð til að leiða almennan
safnaðarsöng en vitanlega ekki til hlustunar í
heild. Þeir eru hins vegar mikil fróðleiks- og
innblástursuppspretta þeim sem unna lúth-
erska sálmalaginu. Þar eru og hin frægu
kanontilbrigði um „Vom Himmel hoch, da
komm ich her“ (BWV 734), og loks á diski
11-12 fúgulistin, sem endar á ófullgerðu 18.
fúgunni (Walcha bætir sinni endaútfærslu við
aftast á diski 6.)
Eg kynntist fyrst Bach-innspilunum
Walchas snemma á 8. áratugnum, þegai’ sígilt
plötuúrval var minna en nú er. Síðan kom
diskavæðingin, og gömlu LP-hlemmamir lentu
í kjallai’ageymslu vegna plássleysis. Loks liðu
10 ár. Það er alltaf happi háð, hversu ánægju-
leg endurkynnin verða eftir svo langan tíma,
ekki sízt þegar barokktónlist á í hlut, með hlið-
sjón af viðhorfsbyltingu „upphafshyggju"-
flutnings, en þar hefur óneitanlega mikið vatn
til sjávar runnið á fáum ámm. Nú þykir mörg-
um af yngri kynslóð Walcha heldur „ópersónu-
legur" (sérstaklega hjá rúbatóknapa eins og
Wolfgang Rúbsam), en þeim er þykir mest um
vert að fá að kynnast tónverkunum sem milli-
liðalausast, án þess að flytjandinn úði dýrmætu
egói sínu út um allt, munu kunna að meta hina
beinskeyttu og dellulausu túlkun Walchas, sem
hefur þann aukakost að geta sveiflað þegai’
Bach er í dansstuði.
Sjóuðustu orgelkerar kynnu að kjósa
stærri frávik frá nótunum en hér má heyra,
en fyrir fyrstu kynni af þessum stórkostlegu
minnismerkjum barokksins er óhætt að mæla
með einlægri túlkun Helmuts Walchas, sem
var og verður áfram grunnviðmiðun þeirra
sem leggja mest upp úr sjálfri tónsköpun
Bachs. Það merkilega er, að eftir 10 ára hlé
virðist Walcha rísa upp aftur ferskari en
nokkru sinni, og hin gömlu meistarahljóðfæri
Schnitgers og Silbermanns í Alkmaar og
Strassborg glampa í allri sinni dýrð í maka-
laust innsæiri registrun hins sjónlausa orgel-
snillings. Yfirfærsla Archivs á geisladiska
virðist hafa tekizt með ágætum og hljómar
jafnskýr og í árdaga.
BARTOLI -TERFEL
Dúettar og söngles eftir Mozart (úr Brúðkaupi
Fígarós, Cosí fan tutte, Don Giovanni og
Töfraflautunni), Rossini (úr Rakaranum í
Sevillu og Itölsku stúlkunni í Alsír) og Donizetti
(úr Ástardrykknum). Cecilia Bartoli (MS); Bryn
Terfel (bar.); John Fisher, semball; Orchestra
dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia u.
stj. Myung-Whun Chung. Decca 458 928-2. Upp-
taka: DDD, Róm 6/1998. Útgáfuár: 1999. Lengd
(ekki gefin upp): 54:05. Verð (Skífan): 2.099 kr.
FÓKUSINN ætti ekki að fara fram hjá
neinum. Hann tvíblínir á óskabörn Decea,
sóma þess, sverð og skildi, Cecilia Bartoli og
Bryn Terfel, sem eru fram reidd með fjölda
litljósmynda. Litskrúðugur aukabæklingur
fylgir um nýjustu útgáfu fyrirtækisins, þ.á m.
Tenórana þrjá, prýddur myndum af m.a. lost-
fögrum söngkonum í flegnum kjólum.
Það er því ekki lítil sölulykt af öllu saman,
og augljóst að Decca - „óperukompaníið" eins
og það kallar sig - hyggst hér ná í stóra sam-
nefnarann. En ef eldri hundar í hettu geta af-
borið ytri umbúnað, þá er engin ástæða til að
gera lítið úr innihaldinu. Það er nefnilega
hverju orði sannara sem bæklingsritari held-
ur fram, að Bartoli og Terfel eru sem sköpuð
saman fyrir Ijóðræna óperudúetta. Hvort fer
hinu afskaplega vel, bæði fyi’ir augu og eyru,
og innlifunin og sönggleðin leynir sér ekki, þó
að Terfel jafni ekki liðugheit Bartoli í kólórat-
úrsöng.
En sem betur fer eru flúrstaðir ekki marg-
ir. Kórverski hljómsveitarstjórinn Myung-
Whun Chung er toppmaður í sínu fagi,
Sesseljuakademían leikur eins og draumur,
og hljóðritunin er tær og velhljómandi. Það er
því fátt sem ætti að skyggja á ánægju hlust-
andans (og söluvænleika disksins) nema ef
væri lengdin. 54 mínútur er dulítið naumt
skammtað fyi’ir fullt verð. En ugglaust munu
fáir unnendur þessara frábæru ungu söngv-
ara láta það á sig fá.
Ríkarður Örn Pálsson
Morgunblaðið/Þorkell
ELÍSABET Waage æfir dagskrána með Sinfóníuhljómsveit áhugamanna í baksýn.
Tónleikar Sinfóníuhljóm-
sveitar óhugamanna
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT áhugamanna
heldur tónleika í Neskirkju á morgun,
sunnudag, kl. 17. Stjórnandi á tónleikunum
er Ingvar Jónasson og einleikarar á flautu
og hörpu eru Áshildur Haraldsdóttir og
Elísabet Waage.
Á efnisskránni er konsert fyrir flautu,
hörpu og hljómsveit eftir Wolfgang Ama-
deus Mozart og sinfónía nr. 9 eftir Antonin
Dvorák, „Frá nýja heiminum".
Konsertinn fyrir flautu og hörpu samdi
Mozart í París árið 1788 fyrir kunningja
sinn, fyrrverandi sendiherra Frakka í
Englandi, og dóttur hans. Þau feðginin
voru áhugamenn í tónlist en léku, að dómi
Mozarts, sérlega vel á þessi hljóðfæri.
Sinfónía Dvoráks „Frá nýja heiminum"
er meðal vinsælustu tónverka sinfóníu-
bókmenntanna. Hún var samin í New
York 1893 en þangað hafði Dvorák verið
boðið til að lífga upp á tónlistarlífið vest-
anhafs.
Áshildur Haraldsdóttir og Elísabet
Waage, hafa báðar starfað erlendis um ára-
bil og getið sér gott orð sem tónlistarmenn
og einleikarar.
Sinfóníuhljómsveit áhugamanna var
stofnuð 1990. Hana skipar áhugafólk í
hljóðfæraleik auk nokkurra tónlistarkenn-
ara og nemenda. Starfið í hljómsveitinni er
ólaunað og æfingar eru haldnar einu sinni í
viku. Hljómsveitin kemur fram opinberlega
nokkrum sinnum á ári, ýmist á sjálfstæðum
tónleikum, með kórum eða við önnur tæki-
færi. Stjórnandinn á þessum tónleikum,
Ingvar Jónasson, hefur verið aðalstjórn-
andi og leiðtogi hljómsveitarinnar frá upp-' *
hafi.
Aðgangseyrir er kr. 1.000, frítt fyrir
börn, nemendur og eldri borgara.
FramMrskarándl“
DV Mm Flat SþabeiiMoving
.Spennamit áhorf ffá
upahBgBfeaiiffiiEgi
MorgúnhláðiðúmDiving
Istenski dárii
Sýningar
í febrúar og mars
DIVING
Rui Horta
FLAT SPACE MOVING
Rui Horta
KÆRA LÓLÓ
Hlíf Svavarsdóttir
Aðalsamstarfsaöili
Landsbanki Islands
C
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 27. FEBRÚAR 1999 1 9