Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1999, Blaðsíða 5

frá stöðinni - eða Ráðhústorgi, á slaginu
klukkan átta að morgni, stundum fimm að tölu
eða fleiri, fyrir utan rútur í aðrar áttir. Krist-
ján stóð með farþegalistana og gætti að því að
engan farþega vantaði. Þannig lagði hann sig
persónulega fram við að hafa röð og reglu á
hlutunum. Ekki var nóg með að hann fylgdist
grannt með að farþegar mættu til ferðar. Rút-
urnar voru með sérstaka geymslu fyrir far-
angur aftast og fylltist hún yfirleitt fljótt af
töskum. Farþegahúsin voru sterkbyggð og
farangrinum, sem ekki komst í geymsluna var
raðað upp á þak. Stóð bílstjórinn þar, en Kri-
stján gekk til og rétti töskur og poka upp til
hans. Þannig var hann einn af þeim og drif-
fjöðrin í öllu, líka við þá sem óku leigubílunum.
Kristján Kristjánsson byrjaði kornungur að
aka bílum eða tuttugu og þriggja ára að aldri.
Hann var í sveit sem unglingur, en strax og
hann hafði yfirunnið veikindi sín sneri hann
sér að almennri verkamannavinnu á Akureyri
og stundaði sjómennsku um skeið. Hafði hann
meðal annars á hendi beituflutninga til Siglu-
fjarðar um skeið. Báturinn var opinn og hét
Andvari og voru þeir tveir á honum. Kristján
var skipstjóri og sóttust ferðirnar sæmilega
yfirleitt. Eitt sinn fengu þeir þó svo dimma
þoku, að þeir urðu að fylgja fjörum inn Eyja-
fjörð til Akureyrar. Gekk sú ferð seint og illa
en heimahöfn náðu þeir þó heilir á húfi, eins
og úr öllum þessum ferðum. Ekki þarf að taka
fram, að Kristján var réttindalaus skipstjóri á
bátnum. Hann stundaði einnig símavinnu hjá
fóður sínum við lagningu síma yfir Siglufjarð-
arskarð, svokallaður stauramaður og var það
kaldsamur starfi. Voru þess dæmi að þeir fé-
lagar urðu að þíða skóna sína við prímusloga á
morgnana til að komast í þá. Kristján sagði í
viðtali við Vigni Guðmundsson, blaðamann við
Morgunblaðið 19. júní 1959, að hann hefði ver-
ið fermdur upp á „kverið og faðirvorið og hef
ekkert lært meira um ævina, nema það sem ég
hef stautað mig áfram sjálfur."
Kristján Kristjánsson keypti fyrsta bílinn
sinn vorið 1921, þá tuttugu og tveggja ára
gamall. Hann var á leiðinni til Siglufjarðar í
símavinnu og kom við á Húsavík í leiðinni. Þar
sá hann Fordræfil standandi á tunnum í skúr
hjá Bjarna Benediktssyni, sem átti hann
ásamt Gunnari Snorrasyni. Kaupverðið var
tvö þúsund krónur. Síðar fékk Kristján bílinn
sendan með skipi til Akureyrar, enda var þá
enginn vegur kominn á milli bæjanna. Frá
Akureyri var hægt að aka bfl fram að Saurbæ,
út fyrir Hörgá og fram að Krossastöðum á
Þelamörk. Þegar Fordbfllinn, sem var blæju-
bíll, var kominn til Akureyrar og símavinnu
lauk um haustið, settust þeir að bflnum Krist-
ján og Ebenharð Jónsson, sem bar ökuskír-
teini nr. 1 í Eyjafirði, og unnu að því að gera
hann gangfæran. Þeir Ebenharð og Kristján
störfuðu saman á þessum árum við bfla, eða
þangað til árið 1929 að Ebenharð var skipaður
bifreiðaeftirlitsmaður á Akureyri. Áður en til
þess kom auglýstu þeir Ebenharð og Kristján
opnun verkstæðis, 15. mars 1922. Stóð þar að
þeir tækju að sér „ýmsar aðgerðir, svo sem á
bifreiðum, hjólhestum, ritvélum, grammofón-
um, prímusum og m.m.fl.. Enn fremur allskon-
ar lóðningar af hendi leystar. Verkstæði okkar
er í Bíókjallaranum, inngangur að vestan.
Fljót afgreiðsla og sanngjarnt verð. Virðingar-
fyllst. Kristján Kristjánsson og Ebenharð
Jónsson." Þessi samvinna varð upphafið að
B.S.A. bflaverkstæðinu, sem er rekið enn í dag
á Akureyri með sama nafni. Er það sennilega
elsta bílaverkstæði á landinu, sem alltaf hefur
borið sama nafn.
Kristján byrjaði að aka Fordbflnum sam-
tímis því að hann stofnaði til verkstæðisrekst-
urs. En árið eftir stofnaði hann svo Bifreiða-
stöð Akureyrar, laugardaginn 2. júní, og hafði
þá eignast tvo bfla til viðbótar, Okumenn
ásamt honum voru Ebenharð Jónsson og Jón
Jósepsson, sem vann seinna á sprautuverk-
stæði hjá Kristjáni. Hann var bróðir Jóhann-
esar glímukappa á Hótel Borg. Kristján jók
fljótlega við sig og var kominn með tvo vöru-
bfla 1926, en þá var hafið að byggja Kristnes-
hæli og voru bflamir notaðir við þá byggingar-
vinnu. En helsta framtak Kristjáns á þessum
árum var byrjun áætlunarferða til Reykjavík-
ur, sem komust á um þetta leyti án þess að
segja mætti að komið væri á vegasamband
milli héraða eða landshluta. Stórhugurinn og
áræðið var slíkt að fólki sem ekur nú um tví-
breiðar brýr og á malbikuðum vegum á erfitt
með að skilja gömlu brautryðenduma, sem
ýttu og hálfbáru faratæki sín yfir verstu tor-
færurnar. Kom sér vel að fyrstu bflamir voru
yfirleitt léttir. Kristján Kristjánsson fór fyrstu
ferð sína suður á land árið 1929. Þá var ekki
enn orðið bílfært alla leið til Reykjavíkur, svo
hann og farþegar hans, sem var hópur templ-
ara, tók sér fari með báti frá Borgarnesi. Gekk
það allt slysalaust nema hvað vatn komst inn á
bátsvélina, svo hún drap á sér. Brá Kristjáns
sér þá í mótorhús og kom vélinni aftur í gang
von bráðar. Gerðist ekkert sögulegt eftir það
fyrr en á norðurleið, að þeir festust í Grjótá.
Bfllinn lenti þar á stómm steini og varð ekki
FYRSTI bíll Kristjáns sem hann eignaðist 1921. Myndin er tekin fyrir
framan Bifreiðastöð Akureyrar, Bíóið í baksýn, en í kjallaranum þar
hófst rekstur BSA.
KRISTJÁN undir stýri á Buick, blæjubfl af árgerð 1926. Hér ekur hann
tignum farþegum um Eyjafjörð, Kristjáni konungi X og Alexandrínu
drottningu í íslandsför þeirra 1926. Myndina tók Vigfús Sigurgeirsson
á Grund í Eyjafirði.
HJÓNIN Kristján Kristjánsson og Málfríður Friðriksdóttir með börnin sín þrjú, synina Friðrik
og Kristján og dótturina Kolbrúnu.
KRISTJÁN Kristjánsson bílakóngur á
fullorðinsárum.
bifað hvemig sem templararnir bisuðu við far-
artækið. Urðu menn blautir upp í mitti við að
reyna ýta bflnum upp úr ánni og tóku síðast
það ráð að ganga niður að Þverá í Öxnadal af
því þar vissi Kristján af síma. Kristján kenndi
sér síðar um þetta atvik og orðaði frásögnina á
þann veg, að hann hefði „bleytt í templurun-
um“.
Þorkell Teitsson varð árið 1928 fyrstur til að
fara á bfl frá Borgarnesi til Akureyrar og þótti
Norðlendingum mikið við liggja að svarað yrði
í sömu mynt. Tækifærið gafst svo þegar Krist-
ján Kristjánsson flutti templarana á þing í
Reykjavík sumarið eftir. Vegir höfðu ekki tek-
ið neinum teljandi framfórum frá árinu áður
enda tæki til vegagerðar seinvirk og mest
unnið að því að greiða fyrir umferð innan hér-
aða en minna hugsað um vegakerfið sem slíkt.
Til dæmis má nefna að það var ekki fyrr en
eftir seinna stríð sem tókst að ljúka því sem
menn þá kölluðu vegagerð yfir Óxnadalsheiði.
Vegarlýsing frá þessum tíma er svolítið kostu-
leg. Þar segir að frá Borgarnesi að Bólstaðar-
hlíð megi vel komast á léttum bflum, þegar
þurrt sé í veðri. Ekki er tekið fram að í bleytu-
tíð voru niðurgröfnu vegirnir næstum ókeyr-
andi.Tekið er fram að frá Bólstaðarhlíð upp á
Vatnsskarð sé alltof bratt fyrir bfla, en senni-
lega mætti með litlum kostnaði ryðja þar fær-
an veg. Að austanverðu væri ekki nærri eins
bratt upp á skarðið. Yfir Húseyjarkvisl og
Hólminn væri slæmur vegur. Kvíslina væri
verið að brúa og leggja veg yfir Hólminn að
Héraðsvatnabrú. Fram Blönduhlíð væri sæmi-
lega ruddur vegur, en alltof mjór fyrir bfla. Yf-
ir eyramar við Norðurá væri mjög illt að kom-
ast og upp á Öxnadalsheiði væri mjög bratt og
vegurinn alltof mjór. Þar lá vegurinn hátt uppi
í brattri skriðu og mikill hliðarhalli á veginum.
Þurfti oft að laga til með skóflu og standa auk
þess á pallinum á bflnum, sem vissi á móti
hallanum, til þess að halda honum á réttum
kili. Niður Öxnadalinn var líka hálfgerður
tröllavegur. Ekki var hægt að komast án
hjálpar um þennan veg, en það bjargaði mál-
um að bílar voru svo sjaldgæf sjón og fólk
lagði á sig erfiði og fyrirhöfn til að koma þess-
um mótormerum leiðar sinnar. Þetta er nokk-
umveginn lýsing á leiðinni sem Kristján fór í
sinni fyrstu ferð frá Akureyri í Borgarnes og
er þá sleppt að lýsa „fjölfarnari" leiðum, niður-
gröfnum eins og yfir Holtavörðuheiði, Húna-
vatnssýslur og Borgarfjörðinn. En nú fóm
rútuferðir að koma til sögunnar hjá Kristjáni.
Hann hélt líka í austur og opnaði þegar tímar
liðu áætlunarleiðir til Húsavíkur og Kópaskers
og staða á Austurlandi.
Ferð á Þingvöll á Alþingishátíðina 1930 varð
kveikjan að því að Kristján hóf áætlunarferðir
suður á Hvalfjarðarströnd vorið 1931. Farþeg-
arnir voru ferjaðir yfir fjörðinn, en þar biðu
bflar frá Steindóri Einarssyni eftir þeim og
fluttu þá til Reykjavíkur. I þessum föstu ferð-
um notaði Kristján tvo sjö manna Buick-bfla.
A 1 og A 50. Bflstjórar vora þeir Gísli Ólafs-
son, síðar yfirlögregluþjónn á Akureyri og
Steingrímur Kristjánsson. Þeir vora báðir
vanir bflstjórar og vanir viðgerðum, sem kom
sér vel þótt ferðirnar gengju ágætlega. Það
var til marks um farsæld þessara tveggja
manna í starfi, að þeir höfðu báðir dugnað,
þrautseigju og þolinmæði til að bera. Fljótlega
urðu þessir sjö manna bflar of litlir. Vegir
breyttu smám saman um svip og urðu greið-
færari og flutningaþörfin jókst. Til er saga frá
þessum árum, þar sem getið er manns sem
kom á B.S.A. til að tala við Kristján um að fá
bfla undir hóp sumarferðafólks. Töluðu þeir
um þetta fram og aftur og var sama hver
vandi kom upp. Kristján gat leyst úr þeim öll-
um. Þegar maðurinn var að fara sneri hann
sér við í dyranum og spurði: Hvað taka þessir
sjö manna bflar annars marga farþega? Niður-
staðan út af þrengslum vegna of lítilla bíla var
leystur með því að keyptir voru sex Stu-
debaker bílar, sem smíðað var yfir hjá Agli
Vilhjálmssyni. Þeir voru ýmist með átján eða
tuttugu og tveggja manna hús. Við af þeim
tóku svo Fordbflar síðar. Kristján var einu
sinni spurður að því hvort meðferðin á bflun-
um hefði ekki verið slæm á meðan ekið var
meira eða minna á vegleysum. Kristján játti
því og bætti við að stundum hefði ágóðinn ekki
orðið mikill af hverri ferð. „En það voru tögg-
ur í Fordinum". Kristján varð seinna umboðs-
maður fyrir Ford, bæði á Akureyri og í
Reykjavík og bflafloti hans í áætlunarferðum
varð eingöngu Ford með tímanum.
Nú var svo komið, eftir að Studebaker bflar
vora komnir, að hvergi var pláss til viðgerða af
því lofthæð var ekki nóg í Bíó-kjallaranum.
Var þá leitað til dansks byggingafyirtækis og
beðið um teikningu af húsi fyrir bifreiðaverk-
stæði, sem væri 36 metrar á lengd og fimmtán
metrar á breidd. Þegar teikningin kom neitaði
byggingarnefnd með öllu að breiddin yrði
meiri en 10 metrar og bar við að þaksperrar
myndu aldrei halda uppi þaki á 15 metra
breiðu húsi. Kristján gerði allt sem hann gat
til að fá húsið breikkað, en varð að gefa eftir til
að fá byggingarleyfi, burtséð frá því hvað
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 19. JÚNÍ 1999 5