Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1999, Blaðsíða 9

1632 1634 1640
1652 1659 1661 1669
koma upp nafni móður sinnar. Tveimur árum
síðar var fjárhag Rembrandts illa komið; hús
og listmunir voru seld á uppboði, en fyrir til-
stilli ástkonu sinnar og sonar gat hann málað
óáreittur sín síðustu meistaraverk. En hart
hefur honum fundizt að sér gengið, því 1662
brá hann á það ráð að selja grafarstæði Sa-
skiu.
En þótt margt blési í mót, Hendrickje
Stoffel lézt 1663, hélzt listamannsnafn
Rembrandts óflekkað og þau verk, sem hann
vann, nutu mikillar hylli. Er oft talað um
þennan tíma sem síðara blómaskeiðið á lista-
mannsferli Rembrandts. En þótt frami og
frægð væru honum hliðholl, hélzt honum
áfram illa á fé. Og nú fór heilsan að bila. Son-
urinn Titus dó 1668, dóttir hans Titia van Rijn
var skírð í marz árið eftir og 4. október 1669
dó svo Rembrandt Harmensz van Rijn og lét
fátt annað eftir sig, en fötin og penslana.
Maöurinn og lislamaðurinn
Þannig leið sú ævi, sem býr að baki sjálfs-
mynda Rembrandts, því hvernig sem lukkan
lék hann, hélt Rembrandt ótrauður áfram
með sjálfsmyndirnar. Menn hafa mjög velt
því fyrir sér af hverju hann gerði þær svona
margar; hvort þar hafi ráðið um einhver innri
þörf til sjálfsskoðunar eða hann viljað láta
heiminum sjálfan sig í té með þessum hætti,
eða eitthvað allt annað hafi stýrt hönd hans.
Hvað sem því líður, er ljóst að Rembrandt
málaði myndirnar ekki til þess að liggja yfír
þeim, því engin er honum talin til eignar í ná-
kvæmri skrá 1656. Hann hefur því málað þær
til sölu. Eftirspurn eftir portrettum var mikil
á þessum tíma og hefur verið bent á, að
kannski hafí hún verið meiri, ef andlitið var
þekkt. Þá hafa orðstír Rembrandts sem por-
trettmálara og frægð hans þess vegna farið
saman í bezta myndefninu. Hann hefur alltént
losnað við að greiða fyrirsætulaun með því að
horfa í spegilmynd sína!
En hvernig sem sjálfsmyndirnar eru til-
komnar, þá eru þær samankomnar fágæt
skrásetning margbrotinnar mannsævi.
Hollenzki kvikmyndagerðarmaðurinn Bert
Haanstra var fenginn til þess að gera mynd
um Rembrandt 1956 til að minnast þess, að þá
voru 350 ár frá fæðingu listamannsins. Hann
fór þá leið að láta sjálfsmyndirnar tala; augun
voru alltaf á sama stað, en andlitið breyttist,
þegar ein mynd tók við af annarri. Þannig
mátti sjá málarann þroskast og eldast fyrir
augunum á manni. Áhrif þess að ganga með
myndunum, hverri af annarri, hljóta að vera
þessu lík.
Auðvitað er það svo, að myndirnar sýna
okkur útlit mannsins, en segja fátt um inn-
rætið. Það er ýmislegt í upptalningunni hér
að framan sem andlitin í málverkunum segja
okkur ekki, meðan annað kemur Ijóslifandi í
gegn. En þótt maðurinn sé mikilvægur, getur
breyskleiki hans svo sem legið milli hluta. Því
það er auðvitað fyrst og fremst listamaðurinn,
sem við leitum til. Það er fyrir hann, að þess-
ar myndir eru þau listaverk, sem þær eru.
Það er fyrir hann, að við stöndum enn berg-
numin þrjú hundruð og fimmtíu árum síðar.
Og ekki aðeins við. Því þann óð, sem malara-
sonurinn frá Leiden málaði, orti hann eilífð-
inni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. JÚNÍ 1999 9