Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1999, Blaðsíða 14

verk eins og bananatré og vínviðarplöntur.
Bn það var einn staður á íslandi sem við
urðum að sjá. Og það var Hlíðarendi, bær
Gunnars. Hann er á austanverðu Suður-
landsundirlendinu, tveggja tíma bflferð frá
Reykjavík. Við fengum áætlun langferðabfls-
ins á hótelinu, og snemma einn morgun sátum
við í næstum tómri rútu á leiðinni þangað.
Þegar á leið fóru æ fleiri að tínast upp í. -
Góðan daajin! sagði pabbi glaðlega við alla
sem inn komu. Við marga þeirra tókust líka
samræður. Þeir urðu þess vísari hvaðan við
vorum, að pabbi hefði aldrei fyrr komið til ís-
lands, að hann var bóndi. Og skáld, bætti ég
við, því á Islandi skiptir öllu máli að vera
skáld. Hestar og kýr og heimsfriðurinn voru
umræðuefni sem einnig bar á góma, að því er
pabba viðvék á ríkissænskublendingi og
Munsalamállýsku sem Islendingar virtust
eiga auðvelt með að skilja. Sjálfir brugðu þeir
fyrir sig sinni bestu skandinavísku. Að við
vorum á leiðinni að Hlíðarenda til þess að
skoða staðinn, það skildu þeir vel. Gunnar
hefði frekar átt að fara en snúa aftur, fannst
flestum. Um Hallgerði konu hans, sem ekki
vildi ljá honum lokk úr hári sínu í bogastreng
í lokabardaganum, voru skoðanir skiptar.
Hvað sem öðru leið var hann dauðadæmdur,
og það vissi hún, sagði einhver.
Svo vorum við komnir á leiðarenda og stig-
um út úr bflnum niðri á þjóðveginum. A veg-
vísinum stóð Hlíðarendi og hátt uppi í
brekkunni stóð bærinn, byggður í spánnýjum
stfl.
- Fögur er hlíðin, svo að mér hefur hún
aldrei jafn fógur sýnst! sagði pabbi, þegar
drunurnar í rútunni voru þagnaðar. Það voru
orð Gunnars, þegar hann var á leið í útlegðina
og hesturinn drap fæti svo að hann datt af
baM og honum varð litið um öxl. - Mun ég
ríða heim aftur og fara hvergi! hélt hann
áfram, Gunnar og pabbi.
Við lögðum af stað upp brekkuna, sem er
ansi brött. Pabbi mæddist og við urðum oft að
stansa.
Heima við bæinn þar sem er lítil kirkja og
(eins og víðast á íslandi) vanhirtur Mrkju-
garður hittum við gamla konu. - Heldurðu að
hún sé öll þar sem hún er séð? spurði pabbi.
Hvers vegna skyldi hún ekM vera það?
Kannski þetta sé Hallgerður afturgengin,
hugsaði hann. Hún hefur fulla ástæðu til þess
að vera ekM alveg rótt í gröfinni.
En sú gamla var vingjamleg í viðmóti og
benti á staðina. Þarna stóðu húsin, þama var
skálinn sem fjendur Gunnars undu ræfrið af.
Og þama skammt frá gat að líta haug hunds-
ins Sáms. Það hlýtur að hafa verið stór hund-
ur.
Sést Bergþórshvoll héðan? spurði pabbi.
Og sú gamla benti á bæ við sjóndeildarhring,
tuttugu kflómetra í burtu, niður undir sjó. Það
var þar sem Njáll bjó, lögkrókamaðurinn,
tryggðavinur Gunnars. Njáll var brenndur
inni, eins og allir muna, með konu sinni,
nokkrum sonum og ungum dóttursyni.
Það væri gaman að sjá þann stað líka, sagði
pabbi. Eg skal biðja nágranna okkar sem á bfl
að koma og keyra ykkur þangað, sagði sú
gamla. Það er allt of miMl fyrirhöfn, því að
þangað er nú drjúgur spölur, sögðum við. Nei,
ég er með síma, sagði sú gamla og trítlaði inn
í húsið.
Það var hljótt uppi á Hlíðarenda. Það komu
bara vindsveipir öðm hverju svo að þaut í
grasinu. Við tylltum okkur hvor á sinn stein-
inn og biðum. Það var fallegur sólsMnsdagur.
í suðri blikaði hafið og í austri sást móta fyrir
Mýrdalsjökli. Fyrir neðan okkur voru grænar
grundir og á sem rann í bugðum. Við sátum
hljóðir og hugsi.
Nágranninn kom og við gátum skoðað okk-
ur um á bæ Njáls eða réttara sagt á staðnum
þar sem hann hafði staðið. I sögunni segir að
kveikt hafi verið í bænum með heysátu, nánar
tilteMð arfasátu sem stóð rétt við bæjarhúsin
og kona sem vissi lengra en nef hennar náði
hafði áður lostið og sagt að ógæfa mundi af
hljótast. Að húsabaki spratt haugarfi, óvenju
hávaxinn.
Okkur var hleypt út og við sMldir eftir við
þjóðveginn og hálftíma seinna kom rútan. Nú
var pabbi þreyttur, og það var ég líka, svo að
við sváfum meðan bfllinn skrölti áfram. Seint
um kvöldið vorum við komnir aftur til Reykja-
víkur. Við höfðum ekki borðað neitt frá því
um morguninn, svo að nú fórum við niður í
matsalinn og fengum okkur kvöldmat.
Meðan við vorum að borða sagði pabbi allt í
einu: KannsM við ættum að bregða okkur
snöggvast til Ameríku?
Eg áttaði mig strax á því hvers vegna hon-
um hafði dottið það í hug. Aður en við fórum
út úr flugvélinni í Keflavík var tilkynnt í há-
talaranum að þeir farþegar sem ætluðu áfram
til New York ættu líka að fara inn í flugstöð-
ina meðan verið væri að taka bensín og búa
vélina undir áframhaldandi flug. Við vorum
komnir næstum hálfa leið til Ameríku, þangað
sem hvorugur okkar hafði komið, og fyrir mig
var það líka Mtlandi tilhugsun að halda áfram.
Þá þurfum við vegabréfsáritun og meiri
peninga, sagði ég. Aritun hlytum við að geta
fengið í Reykjavík og til Hirvlax gætum við
hringt eftir peningum, sagði hann. í Hirvlax
var bankaútibúið sem hann skipti mest við.
Við byrjuðum á vegabréfsárituninni, og það
var engum erfiðleikum bundið að útvega sér
hana. Báðir höfðum við fullgild vegabréf og
höfðum ekki í hyggju að valda forseta Banda-
ríkjanna tjóni á nokkum hátt og við vorum
ekM heldur í neinum óheppilegum flokki.
Stimplunum var skellt á.
Svo hringdum við heim og ollum þar kvíða
og svo í bankann sem símsendi okkur um-
beðna fjárhæð gegn tryggingu þeirra sem
heima sátu. Þar sem við höfðum ofan á annað
komist í kynni við íslenskt ágústrok, þegar
blátt áfram var ekM stætt úti, sátum við
nokkrum dögum seinna uppi í loftinu á leið til
Ameríku.
Hvaða erindi við áttum þangað vissum við
ekki almennilega, vissum bara að margt var
hægt að gera. Fólk úr sveitinni sem flust
hafði vestur um haf gátum við hitt í Brooklyn
og Bronx, og skyldmenni áttum við að
minnsta kosti í Michigan.
Þeirri stórfenglegu sýn þegar vélin sveigði
inn yfir Manhattan áður en hún lenti á Kenn-
edy-flugvelli gleymi ég aldrei. Pabbi var alltaf
opinn fyrir áhrifum og naut þeirra undir eins
til hlítar, og þegar ég sá hann sitja við glugg-
ann í ákafa sínum, allan á valdi þess sem hann
sá, hugsaði ég sem svo að þetta yrði honum
áreiðanlega að ljóði. Það varð reyndar ekki,
tíminn var of stuttur, en um þá lífskennd sem
býr að baM hverju góðu kvæði er í raun og
veru engu minna vert en kvæðið sjálft og hún
hefur með einhverjum hætti áhrif á heiminn
af því að hún hefur áhrif á eina manneskju.
Við vorum tvo daga í New York, fórum í
hringferð um borgina í vagni og lögðum leið
okkar í aðalstöðvar Sameinuðu þjóðanna. En
svo tókum við okkur til og flugum til Michig-
an með það í huga að hafa upp á skyldmenn-
um okkar, sem voru tvímenningar við pabba,
ef það fólk fyndist. En það var vonlaust verk,
jafn illa undirbúnir og við vorum.
Loks vissum við ekM fyrri til en við vorum
staddir í Ford-safninu í Detroit. Og það er sú
stund sem ég man langbest úr öllu ferðalag-
inu. Pabba var afar hlýtt til Henrys Ford.
Báðir voru bindindismenn, það minnti hann
ódeigur á hvenær sem færi gafst. Og fyrsti
bfllinn hans hafði verið Ford T, annar Ford A.
Dráttarvélin var af Fordson-gerð, sú fyrsta
sem keypt var á bænum.
Við rákumst á þau öll í safninu. Þegar við
stóðum fyrir framan T-Fordinn, bíl æsku
hans, vildi pabbi endilega klifra upp í hann og
rifja upp hvemig væri að sitja í honum. Verð-
imir vora fljótir á vettvang, það mátti sem
sagt ekM snerta sýningargripina. En þegar
ég útskýrði fyrir þeim að pabbi væri í sinni
fyrstu og síðustu ferð til Ameríku og Detroit
mýktust þeir allir upp. Þeir sáu svo um að
hann fékk að setjast við stengurnar í Norður-
pólsflugvél Amundsens. Hann var í sjöunda
himni og veifaði til mín gegnum rúðuna.
Amundsen var ein af hetjum hans.
Við voram klukkutímum saman á safninu.
Skýringin var að nokkra leyti sú að það var
svalt þar inni, en óþægilega heitt úti í borg-
inni. Síðasta verk okkar daginn eftir, áður en
við héldum heimleiðis, var að líta inn á lista-
safn borgarinnar. Við staðnæmdumst fyrir
framan stóra mynd sem hét Indian Summer,
eftir amerískan listamann sem ég man ekki
hvað hét. Ég man áhrifin af haustlitum, lygnu
vatni og ótrúlega tæra lofti, eins og það getur
líka orðið í október heima hjá okkur, rétt fyrir
frostnætur, áður en kuldann herðir og slabb
og myrkur haustsins tekur við.
Svona er það einmitt, sagði pabbi, meðan
hann stóð og var að horfa á myndina.
Við komum heim til Nörrákers, og mamma
fagnaði okkur vel, eins og títt er að orði kom-
ist í íslendingasögum.
I nóvemberlok tóku veikindin vöMin og 8.
desember var jarðarför hjá okkur.
Hjörtur Pálsson þýddi.
Höfundur þessarar Irásagnar, Lars Huldén (f. 1926),
er finnlandssænskur mólfræðingur sem lengi var pró-
fessor við hóskólann í Helsingfors. Jafnframt hefur
hann verið eitt þekktasta og afkastamesta Ijóðskáld
sinnar kynslóðar heima fyrir, en einnig lagt stund á
aðrar greinar ritlistar, m.a. skrifað margt um bók-
menntir. Hann hefur löngum verið einn af forustu-
mönnum sænskumælandi Finna í menningar- og fé-
lagsmálum, var t.d um skeið formaður í rithöfunda-
samtökum þeirra. Hann hefur margoft komið til Is-
lands og orí um það og á hér marga vini. Fyrir
tveimur órum gaf bókaútgáfan Urta út bókina Ekki
algerlega einn, úrval úr 15 Ijóðabókum Huldéns í ís-
lenskri þýðingu Njarðar P. Njarðvík.
Eins og þessi frásögn þer með sér er Lars Huldén
kominn af sveitafólki í Austurbotni. Hún er tekin úr
bók hans, Berattelser ur mitt förflutna liv (1990).
NÁMSPVÖl I INPLANPI - ANNAR HLUTI
í MANNÚÐ-
ARSTOFNUN
MÓÐUR
THERESU
EFTIR JÓN BALDVIN HANNESSON
Áhrifarík var heimsóknin í mannúðarstofnun móður
Theresu sem rekin er af kaþólskum nunnum og
munkum. Nunnurnar reka barnaheimili fyrir munaðar-
laus börn og hlúa að holdsveikum en munkarnir sinna
vangefnum og geðfötluðum og reka sjúkradeild fyrir
berklasjúka og útigangsfólk.
/
EG FÓR til tveggja þorpa með
starfsmönnum liknarsamtaka,
DEVI, Dignity Education Vision
International, sem eru með marg-
vísleg verkefni í tugum þorpa ná-
lægt Lucknow. Þau sjá um grunn-
skóla, lestrarkennslu fyrir full-
orðna, bókasöfn og halda nám-
skeið, m.a. í saumum, sápugerð, fyrstu hjálp
fyrir dýr o.fl. Auk þess gefa samtöMn bækur,
leikföng, fatnað, saumavélar og fleira. Mark-
mið þeirra er fyrst og fremst að miðla þekk-
ingu og gera fólk sjálfbjarga.
I fyrra þorpinu var í gangi saumanámskeið.
Hópi kvenna höfðu verið gefnar nokkrar gaml-
ar saumavélar og var nú verið að kenna þeim
að sauma fót á sig og fjölskyldur sínar. Hug-
myndin var að þær gætu síðar selt framleiðslu
sína. Konumar sátu flötum beinum utanvið og
inní litlum kofa með stráþaki. í öðram enda
kofans var bókasafn sem DEVI samtökin
höfðu komið á laggimar. Það samanstóð af um
200 bókum og blöðum sem lágu á nokkrum hill-
um. Kona gætti bamahóps meðan hinar vora á
námskeiðinu. Þurfti ég að standa uppá tað-
hrauk til að ná mynd af þeim enda kompan lítil
sem þau kúldraðust í og höfðu fá og úr sér
gengin leikföng til afþreyingar. I öðru þorpi
skoðaði ég skóla fyrir stúlkur. Enginn skóli var
áður í þorpinu en hins vegar í öðru þorpi í
nokkurri fjarlægð. Þangað voru flestir drengir
sendir en stúlkunum haldið til verka. Þama
höfðu DEVI samtökin með lagni fengið þorps-
búa til að samþykkja skólagöngu þrjátíu
stúlkna. Það reyndist erfitt en forseti samtak-
anna, Mr. Chakrabarthi, sagði mér að þau
væra nú búin að ávinna sér traust þessa fólks.
I báðum þorpunum voru aðstæður allar afar
framstæðar. Hvorki var rennandi vatn, raf-
magn né sími og augljóst að einungis var hug-
að að frumþörfum manna. Þessi þorp gætu
hafa verið nokkurn veginn alveg eins þúsund
árum áður, kannsM helst að litglaðari og fal-
legri efni væm komin til sögunnar i fyrra þorp-
inu. Þama virtist mér vera meira jafnvægi og
ró en í borginni þótt tölur um misrétti kynja,
barnadauða og ólæsi bendi til margs kyns
vandamála.
Mannúðarstofnun móður Theresu
Önnur áhrifarík heimsókn var til mannúðar-
stofnunar móður Theresu sem rekin er af kaþ-
ólskum nunnum og munkum. Nunnumar reka
barnaheimili fyrir munaðarlaus böm og hlúa
að holdsveikum en munkamir sinna vangefn-
um og geðfötluðum og reka sjúkradeild fyrir
berklasjúka og útigangsfólk. Þessi heimsókn
var miMl reynsla fyrir neytanda frá einni rík-
ustu þjóð heims. Systirin sem sýndi okkur
þeirra hluta sagði að þarna væra allt uppí
fjörutíu böm, allt frá kornabörnum og til um
tíu ára aldurs. Sum þessara barna höfðu fund-
ist í rasli eða verið skilin eftir einhvers staðar
og nokkur voru veralega andlega sködduð.
GREINARHÖFUNDUR ásamt eiginkonu
framan við Taj Mahal grafhýsið.
Ásamt 'nunnunum unnu þarna nokkrir sjálf-
boðaliðar en ekki virtist nægilega margt
starfsfólk til að sinna börnunum vel, lágu mörg
þeirra yngstu á þunnu teppi á hörðu steingólfi
og grétu. Lítið sem ekkert virtist vera til af
leikfóngum, þó örfá úr sér gengin og brotin.
Hjá þeim holdsveiku var fletum raðað inní
nokkra skála nokkurn veginn eins þétt og unnt
var. Eina afþreyingin fólst í að vefa. Ekki gátu
þó allir ofið því á marga vantaði ekki bara fing-
ur og tær heldur höfðu stærri hlutar af útlim-
um einnig verið höggnir af. Til þess komu viku-
lega læknar frá Delhí og ekki var skurðstofan
beysin, frekar að hún minnti á framstætt slát-
urhús en nútíma sjúkrahús. Hvað verst við að
eiga í sambandi við þennan hóp var hin félags-
lega einangrun hans. Þarna voru saman komn-
ir einstaklingar sem ýmsir höfðu t.d. sinnt
virðulegum embættum en allir áttu það sam-
eiginlegt að hafa verið útskúfað alfarið af fjöl-
skyldum sínum.
Systirin sagði að eftir dauða móður Theresu
fyrir um ári fyndi hún fyrir enn meiri krafti en
áður og köllun hennar væri sterkari. Hún bar
ekki fram eina einustu kvörtun þrátt fyrir að
aðbúnaðurinn væri slakur en bað okkur að
biðja fyrir þeim öllum og starfinu sem þarna er
unnið. Hjá munkunum var ástandið ekki betra.
Hinum vangefnu var raðað inná deildir eftir
því hvað þeir voru sjálfbjarga og á einni þeirra
voru þeir sem ekki höfðu stjórn á þvagi og
hægðum. Þar hallaði gólfið niður að „flór“ sem
tók við fyrir utan dyrnar bakatil og var hægt
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐ5INS ~ MENNING/LISTIR 19. JÚNÍ 1999