Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1999, Blaðsíða 6

danskir byggingaverkfræðingar treystu sér til
að gera. Næsti þröskuldur voru svo bankarnir.
Bankastjórar munu hafa álitið húsið alltof
stórt og ekkert væri með allt þetta húsnæði að
gera. En upp komst húsið og var flutt í það
haustið 1935. Bflamálun var í fyrstu í vestur-
endanum, viðgerðir í miðjunni og lager í aust-
urenda. Tveimur eða þremur árum síðar var
svo byrjað að byggja yflr bfla hjá B.S.A..
Byggt var yfir fjölda bfla. Fyrst skal telja For-
drúturnar, síðan mjólkurbfla og jeppa og þóttu
húsin lagleg, sterk og vel byggð. Yflrbygg-
ingaverskstæði var til húsa á efri hæð Gamla
bíós. Þegar bflarnir þóttu ekki orðnir nógu ör-
uggir í áætlunarferðir vora húsin tekin af
þeim en bflstjórabekkurinn skiiinn eftir og
neglt fyrir bakið. Þessir bílar bættust svo í
vörabflaflota Kristjáns og vora notaðir í vega-
vinnu og aðra flutninga, sem til féllu. Gætti
þessara bfla nokkuð um tíma og voru auð-
þekktir. Pláss var fyrir tvo menn auk bflstjóra
frammi í stýrishúsinu og þekktust bílarnir
m.a. af þvi.
Vorið 1937 var mikill hugur í Kristjáni og
starfsmönnum hans. Þetta vor vora skráðir
fimm nýir bflar á stöðina hjá honum til viðbót-
ar þeim sem fyrir vora. Nýju bílarnir vora þrír
talsins, A 3, A 20 og A 25. Einn vörabfll, A 79,
var og skráður. Hann var á þessum tíma
stærsti vörabfll á Akureyri. Og svo var A 59
skráður, fyrsti bfllinn, sem byggt var yfir á
B.S.A, og var 22 sæta. Allir vora þessir bflar af
Fordgerð. Næstu árin bættust svo við fleiri
bflar. Og á tuttugu ára afmæli stöðvarinnar
var bflaeignin fimmtíu bílar, starfsmenn alls
hjá bifreiðastöðinni, B.S.A. verkstæðinu og yf-
irbyggingarvrtæðinu 98 manns. Má segja að
miklu hafi verið áorkað á ekki lengri tíma, sem
að auki var mjög erfiður öllum rekstri, enda
kreppa í algleymingi lengst af tímanum. Krist-
ján hélt sínum háttum, íylgdist grannt með
öllu í fyrirtækjum sínum og hafði glögga og
duglega menn við akstur og við verkstjórn.
Hemámsárin vora mikill gósentími fyrir vel-
flesta í landinu. Þegar þau hófust hafði Krist-
ján byggt fyrirtæki sitt það vel upp, að hann
gat tekið af fullum krafti þátt í þeim umsvif-
um, sem fylgdu hemámi. Aður hafði hann að
mestu þurft að sinna uppbyggingu og endur-
nýjun, en nú gat hann snúið sér að tekjuhlið-
inni nær ótraflaður og má segja að starfsemi
hans, fullbúin sem hún var, hafi fært honum
ómældar tekjur. Kristján mun hafa skipt við
Utvegsbankann, en útibússtjóri hans á Akur-
eyri var Svavar Guðmundsson. Var sögð saga
af því, að eitt sinn hefði Kristján fundið að því
við Svavar, að það væri ekki til mikils að
leggja daglega inn stórar fjárfúlgur hjá hon-
um, sem síðan lánaði peninga til einhvema
sem kynnu ekki fótum sínum forráð og hafði
við orð að réttast væri að geyma bara pening-
ana heima. Menn hljóta að eiga eitthvað undir
sér sem þannig tala við bankastjóra, en sagan
upplýsir einmitt hvaða álit menn höfðu á Kri-
stjáni almennt á þessum áram og gildir einu
hvort sagan er sönn eða ekki.
Kristján Kristjánsson var aldrei sóttur til
stórverka í pólitík þau ár sem hann var á
Akureyri. Eg heyrði aldrei minnst á hvar hann
væri í pólitík. Það var eins og engum kæmi
það við. Heyrt hefi ég að hann hafi verið
vinstri sinnaður sem ungur maður í símavinnu
á Siglufjarðarskarði, en síðan eyddist það orð-
spor og við tóku athafnir og áræði, sem benda
til þess að hann hafi ekki átt samleið með unga
manninum er keypti bfl á Húsavík. Eins og áð-
ur hefur komið fram var Kristján glettinn.
Hann var mikill vormaður, enda fylgdu vorinu
auknar athafnir, einkanlega norður þar, bæði
var að vegir opnuðust og ýmiskonar störf
hófust sem höfðu legið í dróma yfir vetrar-
mánuðina, þegar Akureyri var að miklu leyti
einangruð nema frá sjó. Kristján færðist allur
í aukana vorið 1937, þegar keyptir voru nýir
bflar og hann hafði sjálfur látið byggja yfir
íyrstu norðlensku rútuna. Vorhugur hana
smitaði út frá sér, eins og vísan sýnir, sem
Hafsteinn Halldórsson, vörubflstjóri, orti í
orðastað Kristjáns:
Lifnarvoríveröldsenn
vetrar burt er klafínn,
viti allir vaskir menn,
aðvorsókninerhafin.
Árið 1946 stofnaði Kristján íyrirtækið Bíla-
söluna h.f. ásamt Ólafi Benediktssyni og á
næstu áram dró hann úr bflaútgerð. Áður
hafði hann hætt með vörubíla, en KEA keypti
yfirbyggingaverstæðið og rak það næstu árin.
Þótt Kristján drægi smásaman úr umsvifum
sínum á Ákureyri hóf hann mikinn rekstur í
Reykjavík. Áður hafði hann komið við ýmis-
konar starfsemi á Akureyri. Hann var einn af
stofnendum og meðeigendum í Dráttarbraut
Akureyrar og einn af stofnendum Flugfélags
Akureyrar, sem síðar sameinaðist Flugfélagi
Islands. Auk þess eignaðist hann hluti í fyrir-
tækjum í Reykjavík.
Kristján Kristjánsson var kominn á sextugs-
aldur, þegar hann hætti rekstri á Akureyri að
mestu, þar sem hann þekkti alla innviði bæjar-
-
■ * □Jf"

RÚTUBÍLAFLOTI Kristjáns á fimmta áratugnum.
BREKKUGATA 4, hús sem Kristján byggði, en sjálfur stendur hann
á tröppunum. í kjallara hússins var stundum bækistöð og vinnuað-
staða Kjarvals, en hann bjó hjá Kristjáni vini sínum þegar hann
kom norður.
KRISTJAN til vinstri í laxveiðitúr ásamt
Vigfúsi Guðmundssyni, „Fúsa vert“
í Hreðavatnsskála.
félagsins, og fluttist til Reykjavíkur. Þar mætti
honum annað umhverfi, sem um margt varð
honum erfiðara fyrir fæti. I Reykjavík rak
hann innflutningsverslun með bfla, varahluta-
sölu og bflaverkstæði. Hann byggði stórhýsi,
þar sem nú er Hótel Esja, og hafði snemma við
orð að hann mundi ekki hætta þeirri byggingu
fyrr en hún næði hærra til himins en bygging
Samvinnutrygginga, sem var beint fyrir ofan
hús hans, og stendur á klöpp við Armúla. Mátti
grilla í þessari heitstrengingu, að enn bjó kapp
í gamla brautryðjandanum að norðan. Þótt
hann flytti suður í kringum 1960 átti hann
samt eignir á Akureyri, en 1953 byggði hann
stórhýsið Geislagötu 5, sem nú er Búnaðar-
bankinn. Einhverju sinni urðum við Kristján
samferða í flugvél norður til Akureyrar á
Reykjavíkurárum hans. Var sá fundur báðum
til mikillar ánægju og áttum við langt spjall í
flugvélinni. Þetta var í síðasta sinni, sem ég sá
Kristján, en hann andaðist 16. júní 1968. Þá
sagði hann mér að hann
hefði betur átt Geislagöt-
una fyrir sunnan heldur
en á Akureyri. Benti það
til þess að hann hefði haft
meiri fjárhagslegan
stuðning af slíkri bygg-
ingu í Reykjavík. En hvað
um það. Hótel Esja reis
af grunni og gnæfir yfir
Suðurlandsbrautina, eins
og varða á mikilli leið at-
hafnamanns, þótt hún sé
nú í annarra eigu. Krist-
ján stóð í miklu bygg-
inga- og fyrirtækjavafstri
þau ár sem hann átti ólif-
uð í Reykjavík. Það fór
engum sögum af lang-
ferðalögum lengur. Rútur
gengu á milli byggðar-
laga eins og hverjir aðrir
strætisvagnar. Menn
vora löngu hættir að fara
Öxnadalsheiðina með því
að standa af sér hliðar-
hallann og áttu yfirleitt
lengri leið fyrir höndum
en að Krossum á Þela-
mörk.
Saga Kristjáns Kristjánssonar er öðram
þræði saga Akureyrar. Hennar sér enn stað í
húsinu við Geislagötu og í byggingum á Odd-
eyri, þar sem hann vildi snemma reisa stór-
hýsi við hæfi með fimmtán metra breiðu þaki.
Eins og oft, bæði fyrr og síðar, verða menn
eins og Kristján að sætta sig við, að samtím-
inn er ekki reiðubúinn fyrir hin breiðu þök.
Mér hefur stundum dottið í hug, að best
gerðu Akureyringar með því að reisa voldug-
an stein í minningu Kristjáns og hafa hann á
miðju Ráðhústorgi. Það væri vel við hæfi því
mörgum steinum ruddi hann bókstaflega úr
vegi til hægðar og hagsbóta fyrir Akureyri.
Margir mektarmenn voru á Akureyri á dög-
um Kristjáns. Þeir voru annað hvort í Frí-
múrarareglunni eða Oddfellow og þar var
Kristján félagi. Hann var sæll með sínum fé-
lögum í starfi. Hann svaraði Vigni Guðmunds-
syni eitt sinn spurningunni, í blaðaviðtali,
hvað hann teldi frumskilyrði fyrir því að
menn kæmust til bjargálna í lífinu. Og Krist-
ján svaraði: „Að nenna að fara á fætur á
morgnana, hugsa og vinna. Hverju þjóðfélagi
er hollast, að einstaklingurinn fái að ráða sem
mestu um gerðir sínar, sé það í honum að
nenna að vinna. Óstundvísi er þjóðarböl, en
hana rekur maður sig á allsstaðar. Þetta opin-
bera fargan og ófrelsi á öllum sviðum er að
drepa þjóðina. Ef ég vil byggja hús yfir starf-
semi mína, þá á ég að ráða því sjálfur hvernig
það er, en ekki einhverjar nefndir og skrif-
stofurassar í opinberum stofnunum. Það er
neyð fyrir þann sem vill bjarga sér, að þurfa
að skríða fyrir nefndum og ráðum til þess að
fá leyfi til að vinna.“
Helstu heimildir:
Bifreiðir á Islandi II. bindi.
Ættir Þingeyinga IV. bindi.
Svanlaugur Ólafsson, bifvélavirki.
Bragi Svanlaugsson, verkstæðisformaður.
Baldur Svaniaugsson, bifvélavirki.
Gísli Ólafsson, fyrrverandi yflrlögregluþjónn.
KRISTJÁN ÁRNASON
ÖLDIN
MÍN
Öldin mín, þú ert á förum.
Ófædd ljóð mér brenna á vörum.
Fjöldi spurna, en fátt af svörum,
finnst í rýrum nestismal,
þá er héðan halda skal.
Þú varst ör, með eld í taugum,
eftir skírn í frelsislaugum.
Þá ég lauk upp ungum augum,
engan þekkti lífsins harm.
Við móðurfaðm og fóðurarm.
Öldin mín, þér unni ég forðum,
át af þínum hlöðnu borðum.
Fannst það víst í föstum skorð-
um
þú fleyttir mér til eilífðar.
Hvílíkt blessað barn ég varl
Óldin mín, þú ert að hverfa.
Öldin hinna fóllnu kerfa.
Þeir sem land og lærdóm erfa,
líta þvílíkt nægtabúr,
að þarmun vandi að velja úr.
Það er mannsins sorgarsaga,
síst að þola góða daga.
Með andlit sveitt og svangan
maga,
sigrar hann í margri raun.
Aftuiför er óhófs laun.
Brennur hraun
við Bláfjöll
Brennur hraun við Bláfjöll,
Bólstrar dökkir rísa.
Þrumuleiftur lýsa,
Loki hristii• fjötra.
Brennur hraun við Bláfjöll,
Úr björgum hrynja skriður.
Engjast jarðar iður,
Undirheimar nötra.
Brennur hraun við Bláfjöll,
Byggðar lendur hverfa.
Eyðing mun þær erfa,
Eldsins gyðjur brosa.
Brennir sól við Bláfjöll,
Bræði eldsins lokið.
Hraunið hrufum strokið,
Hylst að nýjum mosa.
Fantasía
um blóm
Það vex eitt blóm meðal villtra
grasa,
Það veit ég fegurst á jörð.
I nálægð þess, er hætta að
hrasa,
A hálan og grýttan svörð.
Margur hefur til meiðsla hnotið,
Sem mændi á þetta blóm.
Skipið sitt góða og boðorð brotið,
Búið sér þungan dóm.
Af tærum nektar er blómsins
bikar
Barmafullur að sjá.
Þar seiðandi ljósbrot sífelit
kvikar,
Svalandi með hverri þrá.
Með ilmi það fyllti ískalt tómið,
Sem álengdar gráðugt beið.
En krjúpi ég niður, og kyssi
blómið.
Kyssi ég dauðann um leið.
Höfundurinn er fyrrverandi bóndi og smið-
ur ó Slcálá í Sléltuhlíð.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. JÚNÍ 1999