Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1999, Blaðsíða 10
„AMAZÓNUR
OG SÍRENUR"
Leyndardómar Parísarborgar eru margir, og það varð
BRAGI ÁSGEIRSSON meira en var við í rannsóknum
sínum ó rými tímans ó þeim breiddargróðum ó síðast-
liðnu hausti. Lyfti hnýsinn rýnirinn tjöldum fortíðar, kom
einnig í Ijós að mikillótar og stórgófaðar samkynhneigð-
ar konur óttu driúgan þótt í uppgangi menningar og lit-
ríku mannlífi í borginni fró fyrsta óratug aldarinnar og
fram yfir heimstyrjöldina síðari. París var kona.
HÉR skal í knöppu formi hermt
eitt og annað af frönskum,
enskum og bandarískum val-
kyrjum sem örlögin ófu
margræða vefi í hringiðu París-
arborgar á fyrstu tugum aldar-
innar. Aðallega aðfluttum
enskumælandi, amazónum og
sírenum, sem héldu hópinn í Latínuhverfinu á
vinstri bakkanum og sópaði að í menningarlíf-
inu, sumum kunnum öðrum nafntoguðum, jafn-
vel einstökum heimsfrægum enn þann dag í
dag. Nefni hér helst rithöfundana Gertrude
Stein og Djunu Bames, svo og Sylviu Beach, út-
gefanda og velgjörðarmann írska rithöfundar-
ins James Joyce, stofnanda bókabúðarinnar
Shakespeare and Company, á Rue de l’Odéon.
Að ógleymdri hinni frægu og dulmögnuðu Co-
lette og fleiri mikils háttar konum, svipmiklum
valkyrjum og hafgúum ástarlífsins.
Af tilviljun rak ég augun í bók er bar nafnið,
Paris War eine Frau, París var kona, í þýsku
bókabúðinni í nágrenni Pompidou-menningar-
miðstöðvarinnar, kom þó í allt öðrum erinda-
gjörðum, en festi mér hana strax. Svona líkt og
í fyrra skiptið á Kjarvalsstofu sumarið 1989, er
ég sá sögur eftir Stefan Zweig á sama stað á út-
leið, reyndust svo lengstu smásögur sem ég hef
lesið og kiljan sú þykkasta sem ég hef handleik-
ið, líkust ritsafni, sögumar þó örfáar, en hvílík-
ur lestur og hvílík bók!
- Síðan ég komst til nokkurs þroska á al-
þjóðavísu hef ég leitast við að meta fólk for-
dómalaust af verkum þess og gerðum, síður
einkalífi, trúarbrögðum, stjómmálaskoðunum,
kynþætti eða litarrafti. Hef gengist svo upp í
því um dagana, að margt hefur farið hjá, sem
annars er almælt, þó helst undir rós, en það er
síður í þesslags vitneskju sem mér hugnast að
sæþja jafnt hvunndagslega sem andlega nær-
ingu. Það hefur oft gert það að verkum að ég
hef orðið steinhissa yfir fáfræði minni, þótt lítið
sé til að fyrirverða sig fyrir, en samt hef ég
reynt að ráða bót á henni síðustu ár við lestur
skjajfestra heimilda sem áður var legið á. Jafn-
vel í þeim mæli að í tíu binda uppsláttarritum
um myndlist frá upphafi vega hefur kannski 2-4
síðum verið varið í efnið og kynorkuna, sem er
þó í sama mæli drifkraftur listsköpunar og elds-
neyti bifreiðum!
„Die Frauen von der Left Bank“, Konumar á
vinstri bakkanum, er undirtitill bókarinnar. I
fimm köflum er sagt frá vel á þriðja tug ensku-
mælandi valkyrja, sem frá fyrstu áratugum ald-
arinnar fram að heimstyrjöldinni síðari settu
sterkan svip á lífið á vinstri bakkanum, Rive
Gauche. Þetta lið skarar einnig franski rithöf-
undurinn Colette, sem þrátt fyrir þrjú hjóna-
bönd stóð í ástarsambandi við einstakar þessar
og margar aðrar konur, skjólstæðing sinn
Germaine Beaumont, Marie Laurenchin,
Adrienne Monnier og fleiri. Gáfaðar, stoltar,
sjálfstæðar, metnaðargjamar og frjálslyndar
konur, í flestu jafnokar karlmanna á andlega
sviðinu og hafnar yfir þá á hinu líkamlega. Þær
verðskulda hver um sig að vera kynntar með
noklcrum línum, opnar þeim er les sviðið, þótt
ekki bregði þeim öllum fyrir í lesmáli né mynd.
- Beatrice Abbott var þekktur amerískur
ljósmyndari, sem byrjaði feril sinn með því að
vinna að eigin myndum á vinnustofu Man Ray í
hádegisverðarhléi sínu. Margaret Anderson var
stofnandi og útgefandi The Little Review sem
var eitt þýðingarmesta framúrstefnuritið á
millistríðsárunum. Djuna Bames var skáld-
sagnahöfundur, blaðakona, ádeiluhöfundur og
myndlistarmaður. Þekktasta verk hennar telst
neðanjarðar klassíkerinn Nightwood. Natalia
Clifford Bamey var höfundur alræmdra bók-
mennta um samkynhneigð kvenna. Var með
fullar hendur fjár og tíður gestur í sam-
lcvæmislífinu, bjó 70 ár í París. Aðurnefnd Syl-
via Beach gaf út Ulysses, margræðustu bók ald-
arinnar. Germane Beaumont var frönsk blaða-
kona og rithöfundur, sem hlotnaðist hin virtu
Prix Theophraste Renaudot-verðlaun í bók-
menntum, skjólstæðingur og trúnaðarmaður
Colette. Romaine Brooks var amerískur málari,
sem málaði áleitnar portrettmyndir í dempuð-
um litum, var ævilangur vinur Natalíu Bames.
Winfried Eellerman Bryher var auðugur ensk-
ur erfingi, útgefandi, rithöfundur, stuðnings-
kona lista og andfasisti; ævivinur skáldkonunn-
ar H.D (Hildu Doolittle). Lily de Clermont
Tonnere var af aðalsættum, náin vinkona Na-
talíu Bames og Gertmde Stein; umdeildur höf-
undur upphaflega vinstri- en seinna hægrisinn-
aðra rita. Fyrrnefnd Colette var einn umtalað-
asti, virtasti og ástsælasti kvenrithöfundur
Frakklands um sína daga. Nancy Cunard var af
hinni frægu skipamiðlaraætt með sama nafni,
en yfirgaf fjölskylduna til að verða skáld, stofn-
aði framúrstefnuritið Hours Press. Hilda
Doolittle var skáld og rithöfundur, sem aðallega
bjó í London en var með annan fótinn í París,
var músa Esra Pounds og gekkst undir sál-
greiningu hjá Sigmund Freud. Janet Flanner
var nafntoguð amerísk blaða- og fréttakona
sem í 40 ár skrifaði greinar um lífið í París í
The New Yorker. Gisele Freund var landflótta
gyðingur frá Þýskalandi, sem ljósmyndaði alla
fræga kven- og karlkyns rithöfunda Parísar-
borgar, einnig þá sem áttu eftir að verða það.
Eileen Gray var írskur hönnuður og arldtekt
sem skóp sinn eigin módemíska stíl og bjó í 75
ár á vinstri bakkanum. Radcliffe Hall var ensk-
ur rithöfundur og skrifaði hina umdeildu bók
The Well of Loneliness (1928), þar sem hún tal-
aði máli, og hvatti til umburðarlyndis gagnvart
samkynhneigðum konum. Taldi öll vandamál úr
sögunni fengju þær að ganga að altarinu. Bókin
var á bannlista í Englandi til 1948. Jane Heap
var meðútgefandi Margaret Anderson að Little
Review og jafnframt óopinber áróðurs- og um-
boðsmaður Gertrude Stein. Marie Laurenchin
var snjall málari og tíður gestur í samkvæmum
Natalie Bamey og Gertrude Stein. Georgette
LeBlanc var frönsk óperusöngkona, sem bjó í
20 ár með ritstýrunni Margaret Anderson.
Mina Loy var fædd í Englandi, skáldkona og
hönnuður, sem myndskreytti minni bókmennta-
tímarit. Adrienne Monnier var franskur rithöf-
undur og ritstýra sem opnaði mikilvæga bóka-
búð fyrir framúrstefnurit, „Le Maison des Amis
des Livres“, Hús bókavinanna. Noel Murphy
var amerísk söngkona, átti hús í nágrenni
Parísarborgar, mikið sótt af útlenskum konum
um helgar. Solita Solano var ritstýra, skáld-
sagnahöfundur, skáld og blaðamaður, sem fóm-
aði eigin frama til að geta stutt Janet Flanner
af lífi og sál, sem hún og gerði í 50 ár. Gertmde
Stein var þekktasti og iðnasti kvenrithöfundur
módemismans, einnig stórmerkur listasafnari
og bauð til móttöku í hverri viku, aðdáandi Mat-
É}\ m-M i ' Sí'"
.. /h ■ ■ | • ÍT tmm I |ggf 11
m j’ , |; WM.
W ■ú
i
t J|
EFST til vinstri; Gertrude Stein og Alice B. Toklas i blóma lífsins; Við vorum eins og eiginkonur. Þí
Stein, sem sat 88 sinnum fyrir hjá málaranum meðan á tilorðningu myndarinnar stóð. Við hlið henn
legust allra ekkna.“ Stöllurnar Djuna Barnes og Mina Loy, náin vinátta þeirra byggðist á skyldum e
aðeins T.S. Eliot með fornafni, heldur var Janet Flanner eina manneskjan sem leyfðist að ávarpa .
hægri Sylvia Beach og Adrienne Monnier með Ulyesses í gervi heildarútgáfu verka Shakespeares
hver aðra upp. Natalia Barney, sem var líkust holdgervingi Saffóar frá Lesbos, var orðin þjóðsag
klæddu og ábúðarmiklu Colette, sem lítur stolt niður til skjólstæðings síns Germaine Beaumont. I
et l’lmpur, er vakti gríðarlegt umtal og hneyksli er hún kom út. Að mati Janet Flanner var Colette
sér, villta stúlkan frá Cincinnati sem tók París með trompi. Þamæst sér í Adrienne Monnier fyrir fr
cl'rffe Hall og vinkonu hennar, Unu Troubridge, að mæta i veislur í samkvæmisfötum karla og mi
bridge með hundana sína tvo og nefndi „Una Lady Troubridge". Til hægri er svo hin fagra amerísk
sem ísmeygilegur og glottandi horfir beint á les;
isse og Picassos. Alice B. Toklas var ævilangur
félagi, ritari og útgefandi og músa Gertrude
Stein. Renée Vivien var hæfileikarík skáldkona,
nágranni Colette og ástkona Natalie Barney, en
dó aðeins 31 árs í París. Dolly Wilde var enskur
rithöfundur, sem minnti sterklega á frænda
sinn, Oscar Wilde, í útliti. Thelma Wood, silfur-
punkta listakona og myndhöggvari, átti á þriðja
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. JÚNÍ 1999
-J