Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1999, Blaðsíða 16

FJORÆR-
INGURINN
í PRAG
Alþjóðlegi fjóræringurinn í Prag í leikmyndahönnun
var opnaður 3ann 7. júní og stendur til 27. júní.
HAVAR SIGURJONSSON skoðaði sýninguna og fylgd-
ist með íslenska framlaginu fæðast ó staðnum.
FJÓRÆRINGURINN í Prag hefur
unnið sér sess sem viðamesta sýn-
ingin í veröldinni á leikmynda- og
búningahönnun ásamt leikhúsarki-
tektúr. Sýningin hefur verið haldin
reglulega frá 1967 og stöðugt vaxið
að umfangi, þótt líklega hafi hún
aldrei verið jafn viðamikil og núna,
, með þátttöku nær 50 þjóða, auk alls kyns sýn-
inga og uppákoma sem tengjast henni.
Islendingar hafa tekið þátt í Fjóræringnum
frá 1987 og að þessu sinni voru fulltrúamir
þriggja manna hópur frá Hafnarfjarðarleik-
húsinu, þau Hilmar Jónsson leikstjóri, Finnur
Arnar Amarson leikmyndahönnuður og Þór-
unn María Jónsdóttir búningahönnuður. Hlín
Gunnarsdóttir hafði umsjón með íslenska
hópnum og var tengiliður hans við skipuleggj-
endur Fjóræringsins. Sjálf var Hlín fulltrúi Is-
lands á Fjóræringnum 1991 og því öllum hnút-
um kunnug. Þetta er í fyrsta sinn sem íslensku
fulltrúarnir hafa getað leyft sér þann sjálf-
' ■ sagða munað að hafa tengilið og skipuleggj-
anda og var það einróma álit þeirra að slíkt
væri ómetanlegt og beinlínis nauðsynlegt þeg-
ar um væri að ræða svo stóra og flókna sýn-
ingu sem Fjóræringurinn er. „Við nutum
stuðnings menntamálaráðuneytisins við þetta
verkefni sem annars hefði verið óframkvæm-
anlegt,“ segir Hlín Gunnarsdóttir.
Fjölbreytt stórsýning
Fjóræringurinn skiptist í fjóra hluta þar
sem em í fyrsta lagi framlög einstakra þjóða
og em „básarnir" eða sýningarsvæðin afskap-
lega óhk innbyrðis. Þá var sérstakur hluti sýn-
ingarinnar helgaður ævistarfi nokkurra heims-
þekktra leikmyndahönnuða og áttu samlandar
hvers og eins heiðurinn af uppsetningu sýning-
anna. í þriðja lagi mátti líta teikningar arki-
tekta af leikhúsbyggingum víða um heim síð-
astliðin ár og einnig vom birtar tillögur sem
bámst í samkeppni um hönnun leikhúss á
svæði í Prag þar sem ætlunin er að reisa leik-
hús á nýrri öld. Loks vora sýningar á verkum
nemenda ýmissa hönnunarskóla og háskóla-
deilda í leikmyndahönnun.
Anti-Warholes
Það var ánægjulegt að sjá með hversu afger-
andi hætti íslenski básinn skar sig úr og greini-
legt að hann vakti töluverða athygli sýningar-
gesta og annarra þátttakenda. „Við hugsuðum
þetta sem eins konar innsetningu og hönnuðum
básinn sem myndverk frá granni í stað þess að
sýna módel og teikningar af fyrri leiksýning-
um,“ sagði Finnur Amar. í sem stystu máli er
básinn þannig hannaður að þegar gestir ganga
inn í hann mætir þeim umhverfi sem líkist því
sem er að tjaldabaki í leikhúsi og gegnum lítil
göt á bakvegg bássins má h'ta myndir af iomar-
lömbum stríðsátaka síðustu mánaða í
Kosovohéraði. Yfirskriftin Anti-Warholes er
háðsk og áleitin í senn. Sterk hugmynd sem
kveikir ýmsar hugrenningar um leikhúsið og
tilgang þess; leikarar og sviðsmenn nýta sér
svona lítil göt á leikmyndinni til að geta kíkt inn
á sviðið og séð hvar leikurinn er staddur. Um
leið era þeir að horfa á tilbúinn veruleika sem
framinn er á sviðinu fyrir áhorfendur sem era
handan við, í salnum. Leikhúsið er ávallt spegill
veraleikans á einhvem hátt og þvi verður sögn-
in í íslenska verkinu býsna sterk ef draga má
þá ályktun að raunveraleikinn blasi við þegar
kíkt er inn á sviðið að tjaldabald. Raunveruleik-
inn er þó frystur í ljósmyndinni, hann er ekki
raunveralegur heldur hefur umbreyst í hið
kyrra form ljósmyndarinnar og því kvikna ýms-
ar spumingar eins og hvað getur leikhúsið sagt
HIRÐFÍFLIÐ Stanczyk. Brúða í fullri stærð úr
Brúðkaupinu, sögufrægri sýningu Pólverjans
Stanislaw Wyspíanski frá 1901.
okkur um raunveraleikann og hvenær er raun-
veraleikinn raunveralegur í leikhúsinu? Eini
raunveraleikinn í leikhúsinu er tjáningin það
augnablik sem hún á sér stað og hún er jafn
raunveraleg og tilfinningamar sem hún vekur
meðal áhorfenda.
Skýrslur um leiksýningar
Islenski básinn er ein örfárra tilrauna á sýn-
ingunni til að skapa vísi að lifandi leikhúsi, aðr-
ir básar og einstakar sýningar vora í rauninni
eins konar skýrslur um leikhús, mjög fróðlegar
oft á tíðum og glæsilegar en ekki lifandi list í
sjálfu sér.
Ein af spurningunum sem vakna þegar
gengið er um sýningu af þessu tagi þar sem
hönnunin í leikhúsinu, leikmynd, búningar, ljós
og byggingamar sjálfar era í aðalhlutverki er
hvort slíkt geti nokkum tíma orðið trúverðug-
ur vitnisburður um leikhús. Ondrej Cemý,
framkvæmdastjóri Leiklistarstofnunar Tékk-
lands, segir að þetta sé alls ekki rétta spum-
ingin. „Tilgangurinn með Fjóræringnum er
ekki að sýna hvers konar leiklist hefur verið
framin í heiminum undanfarin fjögur ár. Til-
gangurinn er að sýna hönnun í leikhúsinu í sem
víðustum skilningi, sýna afrakstur vinnu leik-
myndahönnuða, kynna tækninýjungar og leik-
húsarkitektúr með eins heildstæðum hætti og
okkur er unnt,“ segir Cemý en viðurkennir
jafnframt að þessi spuming hafi verið mjög
áleitin framan af og nauðsynlegt hafi reynst að
svara henni. „Eitt besta svarið er komið frá
landa mínum, leikskáldinu Milos Hlávka, sem
sagði: „Að sýna leikhúslist með þessum hætti
er tilgangslaus hégómi. Það er ekki hægt að
sýna lifandi leiklist eftir að hún hefur átt sér
stað en einstökum hlutum hennar er hægt að
halda uppi til skoðunar eftirá; sálin er ekki til
staðar en andinn lifir, lögun leiklistarinnar í
tíma er ekki hægt að sýna en notkun rýmisins
má skoða; ekki er hægt að varðveita andrúms-
loft leiksýningarinnar en félagslegar rætur
hennar má rekja. Ekki er hægt að varðveita
ÓDYSSEIFUR og menn hans berjast við Kýklópinn í samnefndri sýningu eftir
snillinginn Josef Svoboda.
Morgunblaðið/Hávar
ÍSLENSKU þátttakendurnir úti fyrir sýningarhöllinni í Prag. Þórunn María Jónsdóttir búninga-
hönnuður, Finnur Arnar Arnarson leikmyndahönnuður og Hilmar Jónsson leikstjóri.
tilfinningalega reynsiu áhorfandans, en sögu-
legar og sálfræðilegar forsendur þeirrar
reynslu má kortleggja."
Að sögn Cemýs má rekja upphaf Fjórær-
ingsins í Prag allt aftur á fjórða áratuginn.
„Leikmyndahönnuðimir Hofman, Tröster og
Sládek sópuðu að sér verðlaunum bæði á Þrí-
æringnum í Mílanó 1936 og á Heimssýningunni
í París 1937. A sjötta og sjöunda áratugnum
hélt þessi velgengni áfram og tékkneskir leik-
myndahönnuðir með Tröster og Svoboda í far-
arbroddi unnu öll verðlaun á Tvíæringnum í
Sao Paulo í Brasilíu á áranum 1957-1965. í
kjölfar þess var tekin sú ákvörðun að stofna
Fjóræringinn í Prag og áherslumar vom skil-
greindar strax í upphafi. Að um leið og það er
viðurkennt að hönnun leikmynda, búninga,
ljósa og bygginga eru einstakir hlutar leiklist-
arinnar en ekki summa hennar, þá er hugsunin
samt sú að sýna leiklistina í gegnum hönnun-
ina. Það er hins vegar mjög mikilvægt að orðið
„sýna“ sé skilgreint rétt í þessu samhengi. Hér
er verið að sýna leiklist en ekki fremja hana.
Það er grundvallarmunur á þessu tvennu.“
Höfuðpaurar margra þjóða
Eitt af því sem vekur athygli á Fjóræringn-
um er hversu mikil áhersla að þessu sinni er
lögð á að sýna ævistarf margra þekktustu leik-
myndahönnuða þessarar aldar. Þetta er sér-
stakur hluti Fjóræringsins undir sérstöku
heiti, hin þematíska deild. Þar getur m.a. að
líta ítarlegt yfirlit um verk Svíans Lennarts
Mörk sem unnið hefur fjölda sýninga með
leikstjórunum Sjöberg og Bergmann svo ein-
hverjir séu nefndir. Þá gera Pólverjar leik-
stjóranum og leikmyndahönnuðinum Tadeusz
Kantor góð skil og einnig öðrum brautryðj-
anda í pólsku leikhúsi frá því í byrjun aldar-
innar, Stanislaw Wyspianski (1863-1907).
Áhrif hans eru djúpstæð og jafnvel meiri en
umheimurinn hefur gert sér grein fyrir að
sögn stoltra Pólverja. Hann mun hafa gert
ýmsar tilraunir í sviðsetningu leiksýninga um
aldamótin sem ekki urðu alþjóðlega viður-
kenndar fyrr en á þriðja áratugnum.
Þjóðverjar gera Achim Freyer ítarleg skil
og Suður-Kóreumenn hefja búningahönnuðinn
Byong-Boc Lee til alþjóðlegrar virðingar með
glæsilegri sýningu. Þá sendu Bretar sérstaka
yfirlitssýningu til Prag á lífsstarfi hins merka
leikmyndahönnuðar Ralph Koltai í tilefni
Fjóræringsins en Koltai sem er fæddur 1924
er að uppruna þýskur gyðingur en hefur verið
breskur þegn frá því í lok fjórða áratugarins.
Merk og góð sýning um lífsstarf merks lista-
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. JÚNÍ1999