Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1999, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS - MENNINC LISTIR
38. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Laugarvatnsskólinn 70 óra
Það var í októberbyrjun 1929 að skólinn var
settur og tók til starfa í hinu nýja húsi, sem
Guðjón Samúelsson hafði teiknað í bursta-
bæjarstíl. Það var þó lítið nieira en fokhelt
og skólapiltar urðu að gera sér að góðu að
sofa í flatsæng í opnu rými fyrsta veturinn.
Héraðsskólinn á Laugarvatni slarfaði í hús-
inu til 1991, en síðan nýtir Menntaskólinn á
Laugarvatni húsið að nokkru leyti. Það má
þó segja að þessu merka húsi þurfi að finna
nýtt hlutverk. Gísli Sigurðsson fór austur og
leit á Laugarvatnsskólann.
Sýndarhóskóli
sem starfræktur verður inni á Netinu er við-
fangsefni Sigrúnar Guðjónsdóttur, arki-
tekts, en þrívíddarhönnun í sýndarveruleik-
anum er nýtt svið innan hönnunargeirans
sem komið hefur fram á síðustu árum. Raf-
heimar Netsins eru orðnir gífurlega stórir
og íbúar þeirra fjölmargir.
Jónas Guðlaugsson skóld
var einn þeirra sem taldi vænlegast að yfir-
gefa Island snemma á öldinni og starfa er-
lendis. Hann orti ljóð og varð vel metið
skáld, skrifaði skáldsögur, var óvenju bráð-
þroska og átti um margt dramatíska ævi og
afköstin voru ótrúleg þegar litið er á það að
hann féll frá aðeins 28 ára gamall. Um Jónas
skrifar Guðrún Guðlaugsdóttir.
Bílar, fólk og umferð
Björn Olafs arkitekt í París lítur á þetta fyr-
irbæri, bilinn, sem var í upphafi leikfang yf-
irstétttarfólks, en varð aimenningsfarartæki
eftir fyrri heimsstyrjöld. Svo hljóp ofvöxtur
í bflaflotann og ofvöxtur í hraðbrautir sem
mynda sumstaðar óleysanlega flækju. Björn
ber einnig saman akstursmáta, t.d. í Los
Angeles, Evrópu, Yemen og á Islandi þar
sem fjallajeppamenningin blómstrar þó
sjaldnast sé farið út af malbikinu.
José Antonio
Fernóndez Romero
hefur þýtt íslenskar bókmenntir á spænsku
og galisísku í f'jiiruli'u ár með hléum. Þröst-
ur Helgason heimsótti Romero og komst að
því að þýðendaferill hans hefur verið með
svolitlum ólíkindabrag en á endanum hafa
tilviljanir, óhöpp og efasemdir fært íslensk-
um bókmenntum dýrmætan liðsmann suður
á Spáni.
Bologna
verður ein af menningarborgunum og íbú-
ar og yfirvöhl
vinna ötullega
að undirbún-
ingi menning-
arársins 2000.
Sigurbjörg
Þrastardóttir
kynnti sér fjöl-
breyttar hug-
myndir sem
innan fárra
mánaða taka á
sig mynd í
þessari borg
matar, náms
og listar.
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON
HÖRPUSKEL
Ég man hvað éggladdist ogfór um þig fagnandi höndum
í fyi'sta sinn,
afdaladrengur, ókunnur sævaríns ströndum,
alinn við fallsins kinn,
en þú varst mér teiknið frá djúpsins dunandi söndum
og dýrgripur minn.
Hvað snerti það mig þó að hríðaði meira og meira
í myrkrí og snæ,
fyrst dýrðlegrí hafnið fékk enginn annar að heyi'a
né átti sér blárrí sæ
í kvöldvökulok er ég lagði þig mér við eyra
ílitlum bæ?
Ó, vissuð þér nokkurn er heilsaði hvítarí degi
úr húmsins gröf?
Og hvar er sá maður er stýrt hafí stoltara fleyi
um stærri og voldugrí höf?
Hver hlaut slíka skyggni á úthafsins víðu vegi
í vöggugjöf?
OgLorelei djúpsins ergullhár um sólarlag greiðir
var mín,
öll sæfarans gleði á því hafí sem hrynur og freyðir,
því hafíi sem speglar og skín.
- Ó, trúið mér, ég fór einn um þess óraleiðir
úr allra sýn.
FORSÍÐUMYNDIN
Hús Héraðsskólans á Laugarvatni hefur sett svip á staðinn í 70 ár. Myndina
tók Gísli Sigurðsson neðan af Laugarvatnstúninu, þar sem nú eru hlaupa-
brautir og önnur mannvirki íþróttakennaraskólans.
Guðmundur Böðvarsson, 1904-1974, var Ijóðskóld og bóndi ó Kirkjubóli í
Hvílórsíðu. Fyrsta Ijóðabók hans kom út 1936 og einkenndist af nýrómantík,
en síðar urðu Ijóð hans þjóðfélagslegri og efnistökin raunsærri.
HVER Á?
RABB
/
ISUMAR sendu bæjaryfirvöld í
Hafnarfirði samtökum kennara og
menntamálaráðuneytinu gögn
vegna hugsanlegs útboðs á kennslu
í hafnfirskum grunnskóla. Á sama
tíma var bygging hans boðin út til
einkaaðila sem eiga þá að byggja og
reka húsið næstu áratugi. Það síð-
ara er gert við Iðnskóla Hafnarfjarðar og
verður fróðlegt að fylgjast með rekstri
hans þar sem svo má heyra á bæjaryfir-
völdum í Firðinum og jafnvel mennta-
málaráðherra að þetta sé rekstrarform
framtíðarinnar. Það er því fróðlegt að
skoða sviðið með þessi viðhorf í huga og
jafnvel líta til umræðunnar í þeim löndum
þar sem markaðsvæðing skóla hefur
gengið hvað lengst.
Markaðsviðhorf og markaðsvæðing
tröllríða reyndar umræðunni hér á landi,
eins og víðar. Öllu skal stjórnað af mark-
aðnum. Samt er einkavæðingin oft byggð
á ríkisrekstri. I skólageiranum munu
fiestir einkaskólarnir í raun reknir af rík-
isfé auk þess sem nemendur (foreldrai-)
greiða aukalega. Þessir skólar eru svo
oftast að hluta undanþegnir þeim reglum
sem aðrir skólar lúta, sbr. gjöld, inntöku-
reglur og fleira. Með auknu fjármagni,
völdum hópi nemenda og fleiru geta þeir
svo látið líta út fyrir að þetta rekstrar-
form sé betra. Jafnframt er ljóst að yrðu
þeirra reglur látnar gilda um alla skóla
þá myndu sumir foreldrar hreint ekki
senda börn sín í skóla vegna meints pen-
ingaleysis eða ónógrar þjónustu.
Annað einkenni markaðsvæðingar er
hugtökin en með þeim greinist skólinn
sem seljandi gæða sem neytandinn kaup-
ir. Þessi gæði þarf svo að mæla því
tryggja þarf að þau séu fullnægjandi og
birta niðurstöðurnar til þess að fólk viti
að hverju það gengur. Gögnin eru svo
einfölduð til að þau taki ekki mikið pláss,
frávik eru felld út, öllum til einföldunar
þó svo að stundum þyki sannleikurinn
fulleinfaldur. Mælikvarðarnir eru settir
upp af sérfræðingum sem oft hafa lítið
eða ekki starfað innan skóla. Uttektin á
helst ekki að kosta krónu og má ekki taka
tíma frá starfsfólki skólanna. Það fær
hvorki tíma til að koma að málinu né
setja sig af raun inn í það. Á almennum
vinnumarkaði þýðir gæðastjórn jafnan
aukna þátttöku í starfi og ákvarðanatöku
en í skólum hefur nýleg lagasetning frem-
ur leitt tii minnkandi þátttöku kennara í
ákvarðanatöku og stjórnun. Þar sem
gæðastjórn verður jafnan til að einfalda
vinnuna í fyrirtækjum og hagræða þá
sýnist hún færa skólum fleiri verkefni og
auknar skyldur.
Um leið og við beitum utanaðkomandi
mælikvörðum til að tryggja samræmið þá
kemur upp sú hugsun að tryggja að
námsefnið sé utanaðkomandi framleiðsla
í sama staðlaforminu svo mælingin sé
nógu einföld. Þar með væru skólinn og
nemandinn orðnir að neytendum þar sem
sjálfstæð hugsun, sköpun og gagnrýni
eru sett til hliðar fyrir neysluhugsun
mai-kaðssamfélagsins. Dæmi um þetta
má sjá t.d. í Bandaríkjunum þar sem
námsefnispakkar eru útbúnir af stórfyr-
irtækjum um leið og þau kynna málstað
sinn. Þannig hefur verið kennt umhverf-
isnámsefni frá stóru hamborgarafyrir-
tæki. Það fjallar m.a. um eyðileggingu
skóga en þar er hvergi nefndur hlutur
þessa fyrirtækis í eyðingu regnskóga.
Mötuneyti skólanna þar í landi eru
stundum leigð til handhafa frægi-a vöru-
merkja sem selja þá framleiðslu sína í
þröngri merkingu og útiloka önnur vöru-
merki ef vill.
Raunar hafa einkavæðingarmálin geng-
ið svo langt vestanhafs að finna má stór-
fyrirtæki sem reka jafnvel fjölda skóla
hvert í gróðaskyni. Þessir skólar eru oft á
sérsamnningum, tengjast tilraunum með
svokallað ávísanakerfi eða þá þeir tengj-
ast tilteknum starfsaðferðum og jafnvel
trúarbrögðum. Það er slíkt form sem ver-
ið er að skoða í Hafnarfirði. Þetta eru
umdeildir skólar. Sumir telja að þeir séu
boðberar frjáls skólastarfs framtíðarinn-
ar þar sem hagnaðarsjónarmið fái að
ráða. Þeir telja jafnframt að árangur
verði þá mældur í öðru en námsárangri.
Þessir skólar eru gagnrýndir fyrir of
mikla hagræðingu í rekstri sínum, t.d.
hvað varðar ráðningu starfsfólks. Þar er
átt við að skólarnir ráði ódýrt starfsfólk, -
reynslulitla kennara eða réttindalausa,
séu með ófaglærða ráðgjafa eða enga
o.s.frv. Þá velji þeir inn nemendur t.d.
þannig að fatlaðir nemendur eða nemend-
ur með sérþarfir, slakir nemendur eða
nemendur af óæskilegum kynþáttum (t.d.
svartir/indíánar) fái ekki inngöngu. Ef
nemendur með sérþarfir eru teknir inn
þá eru dæmi um að þeir séu látnir afsala
sér þeirri þjónustu sem þeir annars ættu
rétt á. Svona aðstæður (sem reyndar hafa
löngum verið við lýði í Bretlandi þar sem
einn megintilgangur einkaskóla er að ein-
angra fínni manna börn frá almúganum)
eru vitaskuld ekki til þess fallnar að efla
lýðræði, jafnrétti og bræðralag. Reyndar
deila menn um það hver tilgangur skóla-
starfs sé. Eru skólar til þess að þjálfa upp
vinnuafl eða gagnrýna lýðræðissinnaða
borgara? Hvaða hlutverki gegna kennar-
ar í þessu? Eru þeir til að framfylgja
stefnu sitjandi stjórnvalda eða gagm-ýnir
hugsuðir sem eru virkir í ákvarðanatöku,
stefnumótun og námsefnisgerð? Mark-
aðshugsunin sem nú ríkir er raunar af-
skaplega vinsæl og öllum þykir sjálfsagt
að hafa allt sem frjálsast. Það er spurning
hvar draga skuli mörkin milli frelsis og
samábyrgðar. Það kann að vera spurning
að hversu miklu leyti eigi að takmarka,
binda og festa niður starfskerfi eða regl-
ur. Þá er það samábyrgðin sem felur það
í sér að hver og einn leggi sitt af mörkum
til þess að aðrir fái notið þjónustu sem
allir eiga rétt á. Það væri of langt gengið
ef sortéra ætti út úr bílum sem lent hefðu
í árekstri þá sem rétt ættu á heilbrigðis-
þjónustu vegna þess að þeir hefðu keypt
til þess gerðar tryggingar og svo hina
sem ekki eiga þess rétt vegna þess að
þeir hafi ekki haft ráð á að kaupa sér
tryggingar. Það að einn búi að lúxussvítu
á spítala meðan annar fái bai’a plástur er
ekki í anda þess mannréttindakerfis sem
margir telja að samfélag eigi að búa við.
Ef réttur einstaklingsins er mikilvægur
þá er það skylda okkar sem einstaklinga í
samfélagi að tryggja að tekjuminni ein-
staklingur fái notið sömu þjónustu og hin-
ir betur megandi. Þegar til alls er litið þá
búum við í samfélagi, með sameiginlegar
reglur, skyldur og réttindi, en ekki í af-
mörkuðum einingum sem fyrst og fremst
níðast hver á annarri í tekjuskyni.
MAGNÚS ÞORKELSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 2. OKTÓBER 1999 3