Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1999, Blaðsíða 15

LJÓÐRÝNI
PÉTUR GUNNARSSON
Petta er lífíð. Þú áttar þig ekki á því
rétt á meðan, álítur alltaf að það sé
rétt í vændum, handan við hornið,
innan seilingar. Fyrir bragðið gef-
urðu ekki gaum að augnablikinu
nema eins og annars hugar samtali á
næsta borði. En það er lífíð sjálft
Er þetta ljóð? Það gæti verið það en er það ekki samkvæmt
því sem Pétur Gunnarsson segir í formála að bók sinni,
Vasabók (1989), þar sem þessi texti birtist. Þar notar hann
orð eins og „hugarmyndir", „nótur“ og „athugasemdir“. En
hvað um það. Maður þarf ekki og á ekki alltaf að taka mark á því
sem skáld segja um verk sín. Það þarf heldur ekki að taka heiti
þessa dálks mjög hátíðlega. Og þurfí menn frekari huggunar við
má alltaf vísa í hið póstmóderníska mærarof, hið grimmilega upp-
brot tímans á öllum formum, öllum skilgreiningum. Bókmennta-
greinar sem áður voru aðskildar eru nú aðeins brotabrot sem rað-
ast saman á tilviljunarkenndan hátt, skilgreiningar setningar sem
ráfa áttavilltar um bókahillur. (Talandi um skilgreiningar, hvað er
ljóð svo sem annað en texti sem höfundur ákveður að kalla þessu
nafni?)
Brot (eða brotabrot) eins og þau sem er að finna í vasabókum
Péturs Gunnarssonar, þeirri sem nefnd var hér að framan og
hinni, Dýrðin á ásýnd hlutanna, sem kom út tveimur árum síðar,
er þannig afar póstmódernískt bókmenntaform. Þau eru í eðli
sínu utan við allar skilgreiningar vegna þess að þau eru „bara“
brot af einhverju. Það er eitthvað annað og meira á bak við þau,
eða framundan þeim öllu heldur (sem skýrir kannski hversu lítið
hefur verið fjallað um þessar bækur Péturs á meðan skáldsögur
hans hafa orðið tilefni mikilla skrifa, það er nánst eins og þessar
bækur hafí ekki verið teknar alvarlega). Um leið eru þær formleg
endurspeglun á hinu póstmóderna ástandi, upplausninni sem fylgt
hefur gagngeru endurmati og niðumfi á viðteknum hugmyndum
og gildum, - (hugmynda)heimurinn er í brotum eftir atgang af-
byggingarinnar. Ennfremur skírskota brotin til skynjunar okkar
á tímanum nú eftir dauða sögunnar. Sagan varð til sem díalektísk
framvinda á síðustu öld, í lok þeirrar tuttugustu hefur þessi fram-
vinda stöðvast í kjölfar þess að stríðandi andstæður leystust upp
og urðu að hinu Sama. Sagan hefur stöðvast og við tekur algleymi
augnabliksins, það er engin fortíð, engin framtíð, aðeins andartak-
ið sem þenur sig út yfír allt.
Vasabækur Péturs upphefja þetta ástand, þær eru „lofsöngur
til augnabliksins“ eins og segir í formála að fyrri bókinni. Þær eru
tilraun til að lifa þennan tíma þegar núið er eina haldreipið, „það
eina sem við eigum með vissu,“ eins og Pétur segir. Tilraun til að
fanga augnablikið, „lífið sjálft“ þegar það er ekkert annað en bara
það - brot og brotabrot í eilífðinni, með engu upphafi og engum
enda. Textabrotin vh’ðast rökrétt leið að þessu markmiði, tenging
við heiminn og lífíð í gegnum hið smáa, hversdagslega, stundlega í
stað þess að þefa uppi glataðan tíma (þó að nefið sé vissulega
„makalaust tæki“) í linnulitlum sagnabálkum. Boðskapur þessarra
bóka, sem heyra má enduróm af í nýjustu skáldsögum Péturs,
gæti því hljómað þannig: leiðin að augnablikinu (lífinu) liggur í
gegnum brotakenndar skynjanir hvunndagsins. En hún er torfær:
Æfí wanns líður varla, gufar frekar upp. Eins og
draumur sem reynt er að handsama í morgunsár-
ið en smýgur jafnan úr greipum manns. Hvenær
seguiband til að taka upp drauma? Pangað til
krota og pára - svo að lífíð hverfí ekki sporlaust.
ÞRÖSTUR HELGASON
VALGERÐUR ÞÓRA BENEDIKTSSON
HVÍTASUNNUMORGUNN
Allt iðar aflífi eldsnemma morguns
dádýrin að leik og sleikja saltið af asfaltinu.
Reisa höfuðin, sperra löng eyrun
og taka á rás
grönn, spengileg, háfætt.
Taka stökk yfir skurðinn til graslendisins
ekkert sérlega hrædd.
Dýrin eru hvít að aftan, fögur í ró sinni.
Maríuerla með langt stél og hvíta rák á höfði
er ekki stygg, aðeins forvitin vegna tramps í skósólum.
Trampið er það einasta sem heyrist
inni í jarðgöngum gegnum granítbergið.
Fyrir utan er bleiksvartur steinninn
snarbrattur við þjóðveginn.
Fura og birki vaxa beint út úr berginu.
Hljómur frá strítt streymandi, mjóum fossi
heyrist. Vatnið er brúnt vegna vorleysinga
og rennur milli dökks og Ijósgræns skógar.
Það heyrast djúpar drunur neðan frá firðinum.
Þvílík gleði að vera til
þennan fagra, lifandi morgunn.
Höfundurinn býr í Noregi.
UÓÐIÐ HOLDI KLÆTT
ÖRSAGA EFTIR EYSTEIN BJÖRNSSON
YNDISLEGASTI dagur í lífi mínu
var nótt. Anita Ekberg. Ljóðið
holdi klætt! Já, hvað skyldi það nú
vera, lesendur góðir? Þið megið
geta þrisvar. Konur í svörtu, konur í
rauðu, konur í grænu, konur í engu.
Konur. Tólf ára gamall fékk ég vinnu
nokkrar vikur að sumri til sem sendill á
skrifstofu fyrirtækis úti á landi. Þetta var
ekki erfið vinna. Eg var aðallega sendur
með reikninga og eyðublöð alls konar út
um bæinn, til þess að ná í gögn og vörur
og vera yfirleitt til taks ef á þurfti að
halda. A skrifstofunni vann ung, ljóshærð
stúlka. Eg veit ekki nákvæmlega hve
gömul hún var. Eftir á að hyggja hefur
hún líklega verið sautján - átján ára.
Þetta var sumarið þegar ég varð
ástfanginn í fyrsta sinn. Allar nætur
dreymdi mig hana. Ymist kom hún
svífandi til mín, sveipuð gegnsæjum,
rósrauðum slæðum eða hún sat við að
tína gul og bleik blóm einhvers staðar í
fallegu skógarrjóðri. Og alltaf þegar ég
reyndi að nálgast hana í draumnum
leystist hún upp og hvarf. Hún var það
fyrsta sem ég hugsaði um þegar ég
vaknaði á morgnana og síðasta myndin í
huga mér áður en ég sofnaði á kvöldin.
Það verður erfitt að lýsa því hvemig mér
var innanbrjósts þennan sumarpart.
Líklega þarf lesandinn að hafa orðið
ástfanginn til þess að átta sig á því. Ég
var ofsalega fljótur í öllum
sendiferðunum. Ég sást aldrei úti nema á
hlaupum, var kominn eins og
byssubrenndur aftur upp á skrifstofuná,
settist á stólinn minn úti í horni, dinglaði
löppunum og starði á stúlkuna. Ég
fylgdist með hverri hreyfingu hennar
hvort sem hún var að skrifa, vélrita, laga
til á borðinu eða svara í símann. Augu
mín voru límd við blóðrauðar varir
hennar á meðan hún talaði, brosti og hló.
Og ef hún stóð upp til þess að ná í
einhver gögn í skjalaskápinn eða átti
erindi við framkvæmdastjórann á innri
skrifstofunni fór fyrst að hitna í kolunum.
Alveg er ég handviss um að aldrei hefur
hjartað í nokkrum manni slegið hraðar
og ákafai’ í kyrrstöðu en þessi tólf ára
gamla dæla mín í sínum mjóslegna
brjóstkassa. Ég kalla hana Rósu. Hún
Rósa gekk ekki. Hún leið áfram, vaggaði,
bylgjaðist, sigldi, sveif. Mjaðmir hennar,
brjóst og kálfar runnu saman í eitt, mér
sortnaði fyrir augum og ég fann
óendanlega Ijúfsáran, hrollkenndan
fiðring fara um mig allan. Titrandi fiðring
sem þrengdi sér inn í hverja taug mína
og frumu. Ég var stundum svo lengi að
koma til sjálfs mín eftir þessar ferðir
hennar um herbergið að hún hélt að ég
hefði skyndilega orðið veikur þar sem ég
sat þarna kafrjóður í framan, augun öll á
skakk, með hálfopinn munninn og
aulalegan yfirliðssvip á andlitinu. Hún
var alltaf að brýna það fyrir mér að fara
mér hægar í sendiferðunum. Það væri
áreiðanlega ekki gott fyrir mig að
hendast svona fram og aftur eins og
brjálaður maður og hún spurði mig oftar
en einu sinni að því með umhyggjusvip
hvort ekki gæti verið að það væri
eitthvað að hjartanu í mér. Hún lagði
einu sinni höndina á enni mitt eftir að ég
hafði dottið út enn eina ferðina í stólnum
og kvað upp þann úrskurð að ég væri
með bullandi hita og skyldi þegar í stað
fara heim, upp í rúm og láta mér batna.
Þegar ég var eðlilegur, að henni fannst,
spjallaði hún heilmikið við mig, gantaðist
og stríddi mér á hinu og þessu. Hún var
alltaf að spyrja mig hvort ég ætti ekki
kærustu, og þegar ég kvað nei við því,
hvemig mér litist á hina og þessa, hvort
ég vildi hafa þær Ijóshærðar,
dökkhærðar, rauðhærðar, freknóttar,
grannar, þybbnar, lágvaxnar eða háar.
Loks vorum við búin að gera úttekt á
öllum stelpum í bænum á mínum aldri.
Hún hætti að vélrita, virti mig fyrir sér
með þessu stríðnislega brosi sínu og
sagði: - Ja, héma. Það er greinilega ekki
auðvelt að gera herranum til hæfis.
Hvemig þarf hún eiginlega að vera, þessi
stelpa, til þess að hún fái náð fyrir augum
þínum ? - Eins og þú - Ég missti þessi
þrjú orð út úr mér algerlega óviljandi.
Þau brutust bara út úr munni mínum
með offorsi, þvert ofan í vilja minn og
ásetning. Á dauða mínum átti ég von en
ekki því að heyra sjálfan mig segja
eitthvað þessu líkt. Brosið hvarf af andliti
Rósu. I staðinn komu hörkudrættir við
munninn sem ég hafði aldrei tekið eftir
áður. Hún leit á borðið fyrir framan sig,
bankaði á nokkur umslög sem búið var að
árita. - Viltu gjöra svo vel að fara með
þessi umslög á pósthúsið fyrir mig, sagði
hún, án þess að líta í áttina til mín, og
hélt svo áfram að vélrita. Ég tók
umslögin og fór með þau á pósthúsið en
ég kom aldrei aftur á ski-ifstofuna. Þóttist
vera veikur daginn eftir og sagðist svo
vilja fara í sveit til frænda míns. Ég vissi
að foreldrar mínir höfðu lengi talið það
góðan kost fyrir mig að kynnast
dásemdum sveitalífsins. Ég hafði öðlast
mína fyrstu reynslu í samskiptum við
sterkara kynið og þetta er ekki
prentvilla.
Höfundurinn er rithöfundur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 2. OKTÓBER 1999 1 5