Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1999, Blaðsíða 9

MYNDVERKASÝNING GÍSLA SIGURÐSSONAR í LISTASAFNI ÁRNESINGA
Vorleysing á Kili. Olía og collage á plexigler, 80x70 sm.
Hlöðufell. Olía á striga, 160x120 sm.
þessari sýningu eru lands-
lagsmyndir frá síðustu ára-
tugum, en hefur þú ekki yf-
irleitt verið með önnur
myndefni á sýningum þín-
um? „Jú, rétt er það“, segir
l Gísli, „Eiginlegar lands-
Jagsmyndir hafa ekki í
langan tíma verið viðfangsefni málara, en
bæði hef ég og margir aðrir málað landslag í
dulargervi; stílfærð áhrif af landslagi. Verið
gæti að umræða um náttúruauðlindir og auk-
inn áhugi á sérkennum íslenskrar náttúru
verði til að beina athyglinni að landslags-
myndum á nýjan leik og þá ekki síst að há-
lendinu. Pað má marka til dæmis af sýningu á
öræfamyndum sem nú stendur í Lista-
safni Islands.
En þessi nýlega til komna umræða
um hálendið hefur þó ekki breytt neinu
fyrir mig. Ég er alinn upp í Uthlíðar-
hrauni og bæði þar og á hálendinu inn á
Kjöl átti ég mörg spor í æsku og þeim
kynnum hef ég haldið við. Ef ég nota
landslag sem yrkisefni, þá er það af
þessu hálendi. Ekkert annað landsvæði
hefur beinlínis kallað á mig á þann hátt.
Svo hefur alltaf verið og því eru þessar
myndir ekki í neinum tengslum við ný-
liðna atburði. Mér fannst hinsvegar til-
valið að draga þær fram og bæta nokkr-
um nýjum við þegar Listasafn Arnes-
inga heiðraði mig með boði um sýningu.
Frá barnsaldri veitti ég athygli mynd-
um sem ég þóttist sjá í hrauninu. Pær
komu mér til' að teikna og síðan að mála
með vatnslitum og það gerðist áður en
ég hafði nokkru sinni séð alvöru mál-
verk. Framan af þróaðist þessi viðleitni í
þá veru að teikna og mála landslagið
sem líkast fyrirmyndinni. Ég hætti því
síðar, en fór eins og margir aðrir að stíl-
færa það og loks að draga út úr því
abstrakt kjama. A einni af minni fyrstu
sýningum, í Bogasalnum 1967, var ein-
göngu abstrakt úr landslagsmyndum og
ein þeirra er með núna.
I langan tíma kallaði landslagstúlkun
ekki á mig; viðfangsefnið var oftar fólk
og fantasíur; oftast eitthvað sem var frá-
sagnarlegs eðlis og þar af leiðandi bann-
að. Á þeim 11 einkasýningum sem ég á
að baki hefur landslag þó oft flotið með,
oftast í dulargervi, eða abstrakt búningi.
Það er alkunnugt fyrirbæri í myndlist
að menn fara í hringi og koma aftur að
gömlum viðfangsefnum. Svo fór að ég
varð leiður á að mála landslag í felubúningi,
stíliserað og hálfabstrakt. Það heillaði mig að
sjá í myndum eitthvað sem ég þekki og þótti
vænt um; eitthvað sem ég gat heimfært uppá
eigin lífsreynslu, en tók mér jafnframt frelsi
til að fara frjálslega með staðfræðina; mynd-
rænn forgi-unnur sem ég fann á Haukadals-
heiði er ef til vill kominn í mynd innan af Kili
og Þjófadalafjöllin í baksýn. Sumt er landslag
sem gæti verið til, en er það í rauninni ekki.
Svo hef ég gert það að gamni mínu að mála
einskonar portret af nokkrum svipmiklum
fjöllum eins og Hlöðufelli og Högnhöfða. Mað-
ur velur sér sjónarhorn líkt og þegar málað er
portret af manni og reynir að túlka karakter-
inn.
Vel er mér ljóst að með þessu syndir maður
móti straumi. Þetta gengur gegn tízkunni.
Allt frá „bannárunum" eftir miðja öldina hef-
HALENDI
Landslagsmyndir 1967-1999, flestar af hálendinu
ofan Biskupstungna, málverk og blönduð tækni.
Sýningin er opnuð í dag.

Fremstaveri. Olía og collage á plexigler.
ur það fagnaðarerindi verið boðað að landslag
í myndum megi ekki þekkjast. Svo seint sem
á þessu ári fékk málari landslagsmynda hrós
hjá einum af gagnrýnendum Morgunblaðsins
fyrir að hafa gætt þess að hafa landslagið
óþekkjanlegt. Eg hef sagt það áður og undir-
strika það hér, að ég sé ekki listrænt mikil-
vægi þess að forðast allt sem gæti verið
þekkjanlegt í mynd, enda hafa hinir dáðu
brautryðjendur okkar í málaralist sýnt og
sannað að sú kenning heldur ekki vatni.
Því hefur reyndar verið haldið fram að það
sé þessum snjöllu brautryðjendum að kenna
að landslag datt hreinlega uppfyrir sem við-
fangsefni góðra myndlistarmanna í áratugi.
Hvortveggja var að maður eins og Jóhannes
Kjarval hlaut að hafa þau áhrif að málarar
forðuðust þá gildru að fara í fótspsor hans. En
meðal málara var líka uppreisn gegn ofurást
landsmanna á landslagsmálverki.
Landið er mikilfenglegt myndefni sem fyrr,
en segja má að myndlistarmenn hafi látið það
ljósmyndurum eftir, sem er óþarft. Sjálfur hef
ég unnið að náttúruljósmyndun; tók til dæmis
yfir 2000 ljósmyndir á hálendinu ofan Bisk-
upstungna til að velja úr i Árbók Ferðafélags
Islands 1998. Af eigin raun þekki ég að sumt í
náttúrunni, sem kemur afar vel út á ljósmynd,
er vonlaust viðfangsefni í málverki. Jafn aug-
ljóst er að með myndavél er alls ekki hægt að
gera ákveðnum viðfangsefnum í náttúrunni
nein viðlíka skil og hægt er með málverki.
Þessir miðlar hljóta að vinna hlið við hlið þeg-
ar náttúrutúlkun er markmiðið.
Myndavél getur verið gagnlegt hjálpartæki
fyrir málara, en einungis til að festa minnisat-
riði og spara sér með því tíma. Ef ég þyrfti
þess með á ég heilmikinn sjóð slíkra minnisat-
riða fólginn í ljósmyndum. En þessi sneið af
hálendinu sem ég sæki myndefni í, þ.e. ofan
Biskupstungna og inn á Kjöl, er mér svo gam-
alkunnug að ég treysti mér til að teikna fjöllin
þar frá öllum hliðum og ákveðna staði eftir
minni.
Ekkert á því svæði hefur þó fangað mig á
borð við Jarlhettumar, sem eru eins og skúlp-
túrar.með Langjökul að baki. Ég kann þær
utanað ef með þarf, en jafn oft hef ég stílfært
þær allavega og stærsta myndin á sýningunni
er einmitt af því tagi.
Myndlistarmenn vinna of oft með þann
klafa um hálsinn að myndlist „eigi“ að vera
þetta eða hitt og oftast eru slík tízkuboðorð
komin frá útlendum listpáfum og meðtekin
____ hér með skilyrðislausri undirgefni.
Gunnlaugur Scheving orðaði þetta afar
vel eitt sinn í samtali við Matthías Jo-
hannessen:
„Mér finnst stefnur í nútímalist ósköp
leiðinlegar og allar þessar aðvaranir um,
að það megi ekki gera þetta eða hitt.
Það má ekki líkja eftir náttúranni. Það
má ekki segja sögu í mynd, ekki vinna
að táknrænni list. Maður má ekki vera
„litterer", ekki túlka pólitík eða trú af
neinu tagi. Listin á að vera óhlutkennd
og óháð öllu - nema sjálfri sér“.
Núna finnst mér að þessi franskætt-
uðu boðorð séu hlægileg. Sem betur fer
fór Scheving ekki eftir þeim. Jóhannes
Kjarval ekki heldur. Ég held hinsvegar
að landslagsmálverkið, sem var töluvert
staðnað, hafi haft gott af abstraktinu;
þeirri mjmdhugsun að geta dregið fram
kjarnann úr mótífinu. Scheving kunni
hinsvegar ekki að meta það og sagði í
áður nefndu samtali:
„Það er talað um að nútímalist eigi að
vera abstrakt og sú list sé einhvers kon-
ar frelsun undan áþján og kúgun þess-
arar gömlu listar. En mér fyrir mitt
leyti finnst abstraktsjónin áþján og af-
neitun, nokkurs konar svelti; ég held
uppá rómantík, natúralisma, ég vil vera
sentimental. Ég elska stefnuleysi og
lauslæti í listinni. Ég hef ánægju af sym-
bólisma, draumum og súrrelaisma og
sveitarómantík. Sem sagt: ef ég ætti að
afneita öllu þessu og neita mér um að
mála ský á himni, fjall eða tungl, þá gæti
ég ekki málað. Ég legg ofar öðru
áherzlu á vondan smekk. Án hans væri
ég ekki til, eða réttara sagt: ég mundi fá
hægt andlát úr tómum leiðindum."
Undir flest af þessu get ég skrifað
heils hugar. Á þessum síðustu naumhyggju-
tímum er hætta á að bæði málarar og
listnjótendur fái „hægt andlát úr tómum leið-
indum“. En málverkið er sígildur listmiðill og
lifir þetta af; líka landslagsmálverkið sem
mun ganga í endurnýjun lífdaganna. En það
verður eitthvað nýtt að gerjast og eiga sér
stað. I minni viðleitni að túlka hálendið og
auðnina hef ég reynt að rata hæfilega langt
frá því sem kalla mætti hefðbundið landslags-
málverk, til að mynda með því að nota ljós-
myndasamklippur með olíumálverki, stundum
á plexigler. Líkt og Scheving nefndi, er ég dá-
lítið hallur undir „stefnuleysi og lauslæti í list-
inni“, er til að mynda feginn því að myndimar
á sýningunni eru það sem kallað var „ósam-
stæðar“, vegna þess að þær hafa orðið til á
alllöngum tíma. Harðlífi er skelfilega leiðin-
legt í listum".
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. OKTÓBER 1999 9