Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1999, Blaðsíða 4

Sundnámskeið við sundskálann á Eiðinu. Jóhann Gunnar Olafsson sundkennari heldur á rólu,
sem var hjálpartæki fyrir byrjendur í sundi.
Kennarar og nemendur Gagnfræðaskólans í Vestmannaeyjum sækja sand norður fyrir Eiði til
múrhúðunar innan húss.
HUGSJÓNAMAÐUR (
LANDITÆKIFÆRANNA
HAUSTIÐ 1927 stigu á
skipsfjöl nýgift hjón, Þor-
steinn Þ. Víglundsson 28
ára gamall nýútskrifaður
kennari og Ingigerður Jó-
hannsdóttir sem þá var 25
ára. Ferðinni var heitið til
Vestmannaeyja. Þau höfðu
aldrei áður komið til Eyja en hann hafði verið
skipaður í starf skólastjóra Unglingaskóla
Vestmannaeyja.
Það hafði spurst út meðal áhrifamanna í
Eyjum að von væri á nýjum skólastjóra við
Unglingaskólann. Þeir vissu að þessi ungi
maður kom frá Norðfirði en það þótti ekki
veita á gott í því pólitíska landslagi sem var í
Eyjum á þessum tíma. Meira vissu þeir samt
ekki og örugglega gerði enginn sér í hugar-
lund hversu mikill styr átti eftir að standa um
hugsjónir og lífsstarf Þorsteins Þ. Víglun-
dssonar í Vestmannaeyjum næstu 40 árin þar
áeftir.
Nýi skólastjórinn hafði fengið um það bréf
frá bamaskólastjóranum í Eyjum að Ungl-
ingaskólinn væri starfræktur fimm mánuði á
ári og að hér væri aðeins um vísi að skóla að
ræða „og við vonum að með tímanum takist
að gera úr honum skóla á tryggum grund-
velli.“ Þorsteinn vissi þá reyndar ekki að tveir
ágætir menn höfðu áður reynt að auka veg
Unglingaskólans í Eyjum með litlum árangri
þó. Þegar hann kom til vinnu daginn eftir
komuna til Eyja vora einungis þrír dagar í
skólasetningu. Þá höfðu 9 nemendur skráð
sig í skólann en á annað hundrað unglingar á
aldrinum 14-17 ára voru í Vestmannaeyjum á
þessum tíma. Nýi skólastjórinn hélt strax á
íúnd sóknarprestsins sr. Sigurjóns Araason-
ar og kom þeim saman um að Þorsteinn
mætti á fund hjá Verkamannafélaginu Dríf-
anda og hjá bindindisstúkunni Báru og
kynnti fyrirhugað starf Unglingaskólans.
Þremur dögum síðar voru 22 nemendur
mættir í kennslu í Unglingaskóla Vestmanna-
eyja.
Skólinn var aðeins starfræktur í fimm
mánuði en þessi tími var vel nýttur. Á daginn
fór fram kennsla en á kvöldin var félagsstarf í
umsjá skólastjórans. Þegar leið á fyrsta mis-
serið hófu nemendur undirskriftasöfnun og
óskuðu eftir því við bæjaryfírvöld að námið
yrði framlengt um 1 mánuð. Það fékkst sam-
þykkt og var aldrei eftir þetta rætt um að
skólinn starfaði skemur en 6 mánuði á ári.
Laun skólastjóra Unglingaskólans voru lág
og til að drýgja tekjumar hóf Þorsteinn að
kenna við bamaskólann. Fljótlega varð hann
var við að ekki var óalgengt að slorlyktina
legði af drengjunum í bamaskólanum. „Þá
varð ég líka þess áskynja, hvers kyns ljósu
blettimir voru, sem sáust á boðöngum og
krögum drengjanna. Þetta voru sem sé slor-
mengaðar minjar eftir að hafa hrært í slor-
körum og slógstömpum á morgnana í leit að
lifrarbroddum, áður en farið var í skólann."
Annars var kannski ekki að vænta í litlu fiski-
þorpi en að allir legðu hönd á plóg til verð-
mætasköpunar en skólamaðurinn fann
snemma fyrir því að áhugi fyrir skólamálum
var takmarkaður; það var viðhorf margra að
EFTIR ÞÓR SIGFÚSSON
Öld er liðin frá fæðingu Þorsteins Þ. Víglundssonar,
sem kom til Vestmannaeyja frá Norðfirði og var a f
sumum talinn heldur vafasöm send ing, en Þorsteinn
varð með tímanum heiðursborgari í Vestmannaeyj-
um. Hann hóf feril sinn þar sem „barnafræðari", síð-
an varð hann skólastjóri Gagnfræðaskólans, stofn-
andi Sparisjóðsins og Byggðasafnsins, ó þreytandi til
hinstu stundar að vinna að bættu mannlífi.
Þorsteinn Víglundsson tekur fyrstu skóflustunguna aö Safnahúsi Vestmannaeyja.
alþýða manna þyrfti ekki á lestrar- eða reikn-
ingskunnáttu að halda til að vinna allflest
störf í verstöðinni Vestmannaeyjum. Þessi
viðhorf voru ekki bundin við Vestmannaeyjar
heldur ríktu þau víða um land um þessar
mundir.
Land tækifæranna
Nýi skólastjórinn vann ýmis verkamanna-
störf stærstan hluta ársins og gekk þá meðal
annars í Verkamannafélagið Drífanda. Grun-
semdir áhrifamanna um að pólitískar skoðan-
ir unga skólastjórans væru andstæðar þeirra
eigin reyndust þá á rökum reistar! Árið 1929
var haldinn opinn þingmálafundur í Eyjum.
Þá stóð upp ungi skólastjórinn. Hann var
snyrtilega klæddur, í hvítri skyrtu með stíf-
um kraga og í jakkafötum með samlitu vesti.
Þetta var í fyrsta skiptþsem hann stóð upp á
opnum fundi í Eyjum. I ræðu sinni lét hann
m.a. „nokkur hlýleg orð falla um samvinn-
uhreyfinguna og nauðsyn þess, að sjómenn
og verkafólk um land allt stæði saman, tæki
höndum saman til eflingar verslunarsamtök-
um almennings í landinu og um leið til styrkt-
ar sínum eigin hagsmunum.“ Það var tim-
burgólf í fundarsalnum og stappið í
fundarmönnum og óp yfirgnæfðu unga skóla-
manninn. Hann fékk að ljúka máli sínu og
settist á meðal fundarmanna. Þá stóð upp
þingmaður Eyjanna og lýsti því yfir að þessi
„bamafræðari", væri greinilega „útsendari"
dómsmálaráðherrans, sem einnig var þá
kennslumálaráðherra. Strax eftir fundinn
barst Unglingaskólanum bréf þar sem for-
eldri sagðist taka barnið sitt úr skólanum og
litlu síðar birtist pistill í Víði þar sem stóð
skrifað: „Bolsaklíkan getur hrósað happi yfir
því að hafa nú fengið þennan afdankaða leið-
toga af Norðfirði til þess að flónskast hér á
opinberum fundum.“ Uppnefnin voru helst
„baraafræðari" eða „unglingafræðari" en í
þeim titlum átti að felast spottið og fyrirlitn-
ingin sem lýsti ríkjandi viðhorfum.
I þessari orrahríð hlaut að brjótast í ungu
hjónunum frá Norðfirði hvort þau væru á
röngum stað og hvort nýi skólastjórinn ætti
að kjósa friðinn og ef til vill þar með skólan-
um gæfu og gengi. Áhugi áhrifamanna fyrir
bamaskólanum var reyndar afar lítill þrátt
fyrir að bamaskólastjórinn væri hvorld frá
Norðfirði né talinn handbendi Jónasar frá
Hriflu. Átti nýi skólastjórinn að þola þennan
mótbyr eða halda upp á land að nýju og byrja
í raun að nýju á lífsstarfinu? Þorsteinn segir
sjálfur svo frá: „Smám saman fann ég það æ
glöggar, að leynd áhrif hins mennilega æsku-
heimilis míns orkuðu á viljann og hugsunina.
Þar ríkti alltaf trúarhiti án alls þröngsýnis
eða ofstækis. ... Aldrei að víkja frá góðum
málstað." Hann varð þess Iíka áskynja að for-
eldrar vildu mennta böm sín, hann hafði eign-
ast trausta vini í Eyjum og hann vildi ekki
gefast upp, þetta var hans fyrsta starf og ef
þau flýðu af hólmi var óvíst hvort jafngóð
tækifæri biðu þeirra.
Á þessum fyrstu árum starfsævinnar varð
þeim hjónum ljóst að þrátt fyrir mótbyr var
þetta land tækifæranna fyrir hugsjóna- og
skólamanninn, þama var mikið verk að vinna.
Starfsskilyrði skólans voru mjög léleg
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 16. OKTÓBER 1999