Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1999, Blaðsíða 12

Bakveggur veitingaálmunnar nær út úr húsinu, en hann er hlaðinn úr söguðum hraunhellum.
geislar sólarinnar bregða sér í morgunleik-
fími. Þá sést til dæmis að hraunhóll, sem fyr-
ir var í slakkanum, var látinn standa og hann
myndar fallega hrauneyju sem gestir geta
gengið umhverfís á trébrúm.
Umhverfismótunin fólst einnig í því að
tveggja mannhæða djúp tröð var grafin í
hraunið frá bílastæðinu og kemur á óvart að
mannvirki Bláa lónsins sjást alls ekki þaðan.
Tröðin sveigist eftir hraunlautum frá bíla-
stæðinu að húsinu og gestir Bláa lónsins
verða að ganga síðasta spölinn. Þeir ættu
sannarlega að geta notið návistar við hraun-
ið báðum megin traðarinnar, en þetta geng-
ur reyndar þvert á þá hugmynd að bílastæði
þurfi helzt að vera sem næst húsdyrum til
þess að enginn gangi neitt að óþörfu.
Grímur Sæmundsen læknir hefur verið
framkvæmdastjóri Bláa lónsins h/f frá stofn-
un þess 1992 og hann hefur borðið hita og
þunga af skipulagningu og framkvæmd.
Hugmyndin var búin að gerjast í langan
tíma, en aðal arkitekt var Sigríður Sigþórs-
dóttir. Verkið var unnið á Vinnustofu arki-
tekta ehf þar sem einnig komu að því arki-
tektarnir Hróbjartur Hróbjartsson, Richard
Olafur Briem og Sigurður Björgúlfsson. Síð-
ar komu að umhverfishönnuninni Ólafur
Melsted og Hermann Georg Gunnlaugsson,
báðir landslagsarkitektar. Þeir áttu sinn
þátt í að móta umhverfið ásamt Sigríði Sig-
þórsdóttur sem þar var fremst í flokki.
Framkvæmdin var einskonar „Blitzkrieg"
eða leifturstríð eins og þýzkir segja. Byrjað
var í marz 1998, en húsið tekið formlega í
notkun 15. júlí síðastliðið sumar. Þetta er
ótrúlegur hraði á flókinni framkvæmd. Nú
er lónið bláa ekki lengur afrensli frá stöðvar-
húsi Hitaveitu Suðurnesja, heldur er jarð-
sjór tekinn beint í lögn inni í orkuverinu og
leiddur í nýja lónið, 160 gráða heitur og und-
ir og undir fimm loftþyngda þrýstingi. Lónið
er að flatarmáli 5000 fermetrar og allt
mannvirkið, húsið, lónið og umhverfismótun-
in, kostaði um 500 milljónir króna.
Jarðgufubað í tilbúnum smáhelli er vin-
sælt og inn í annan helli er hægt að synda;
einnig út í lónið úr innilauginni. Eitt af því
sem þótti töfrandi við gamla Bláa lónið var
gufan. Hefði áreiðanlega þótt vanta gott orð
í sálminn ef gufustrókamir sæust aðeins í
fjarlægð. En við því var séð. Ekki með því að
leiða gufuna á nýja staðinn, heldur var jarð-
sjór leiddur í hólma í lóninu þar sem til hefur
orðið gufuhver og baðar bæði húsið og lónið í
gufu eftir því hvemig vindurinn blæs.
Þetta var tæknileg nýsköpun og einn meg-
in áhættuþátturinn. Heiðurinn af þessu eiga
Jónas Matthíasson verkfræðingur og Alfreð
Albertsson aðstoðarforstjóri Hitaveitu Suð-
umesja.
Það var áhyggjuefni að hraunbotninn, svo
gljúpur sem hann er, mundi gleypa vatnið.
Botn lónsins var þéttaður með sandi, en
raunar hafði orðið nokkur þétting með því að
affall frá gamla lóninu hafði rannið í slakk-
ann. Náttúraleg niðurföll utan lónsvæðisins
taka síðan við vatninu. Smám saman er verið
að hleypa vatni í lautir sem liggja norðan að
húsinu og láta þær þéttast.
Samstarf Sigríðar Sigþórsdóttur og Gríms
hófst snemma í þessu ferli, segir hann. Sig-
ríður var búin að afla sér mikillar þekkingar
á áhrifum Bláa lónsins á byggingarefni og
þessvegna varð ofaná að nota brasilískan ja-
tóba-við í allt tréverk. Hann er gífurlega
harður; að saga hann er eins og að saga stein-
steypu. Þetta er afar dýr viður, oft notaður í
bryggjur og brýr því endingin er góð og
þetta tréverk á þrátt fyrir ágang gufunnar og
seltu frá jarðsjónum að endast tvo næstu ára-
tugi. Burðargrind hússins er hinsvegar úr
stáli.
Húsið er tvískipt; annarsvegar er baðálm-
an með búningsherbergjum á tveimur hæð-
um og innilaug, en hinsvegar stór veitinga-
salur með glervegg sem snýr út að lóninu;
einnig ferðamannaverzlun. Ur veitingasal er
gengið upp á efri hæð; þar era m.a. skrifstof-
ur og rúmgóður fundarsalur. Flatarmál húss-
ins er 2700 fermetrar, en talan segir þó ekki
allt um stærð þess því mikil hæð er undir loft
í allri veitingaálmunni.
Það sem fyrst vekur athygli innandyra er
að annar langveggur veitingaálmunnar er
hlaðinn úr hraunhellum. Tekið var
hraungrýti af svæðinu og sagað í 10 sm
þykkt. Það var mikið verk sem starfsmenn
verktaksns, Verkafls, inntu vel af hendi.
Bakatil eru hraunhellurnar bundnar með
steinsteypu. A gólfunum í veitingaálmunni
era grágrýtishellur og var sá efniviður sóttur
austur í Hranamannahrepp. Að utanverðu
má segja að jatóba-viðurinn og gler séu í að-
alhlutverki og stendur hvorttveggja fallega
með hraunhelluvegg sem nær út úr húsinu,
svo og ljósum steinsteyptum vegghlutum
sem snúa að lóninu. Þeir era múraðir með
sérstakri múrblöndu sem tengir bygginguna
við kísilútfellingarnar.
Hægt er að taka á móti 900 manns í einu í
Bláa lónið, ef notaðir era úti-búningsklefar.
Aðsóknin var þó slík í sumar að þessi aðstaða
dugar vart þegar mest er um að vera, en 60%
allra erlendra ferðamanna á síðastliðnu
sumri komu í Bláp lónið. Aukningin liggur þó
ekki sízt í því að Islendingar fjölmenntu meir
en áður á staðinn.
Hugmyndin er að láta ekki hér við sitja,
heldur er hafinn undirbúningur að byggingu
heilsulindarhótels við Bláa lónið. Það verður
byggt inn í hraunbrúnina sem gnæfir yfir
lónið að sunnanverðu; látið falla að umhverf-
inu eins og kostur er. Þar verður auk fjöl-
þættrar fegranar- og heilsuþjónustu vegleg
funda- og ráðstefnuaðstaða, svo og a.m.k. 100
gistiherbergi. í tengslum við þetta heilsu-
lindarhótel verður meðferðarstöð fyrir húð-
sjúkdóma, en nú þegar er starfandi göngu-
deild fyrir fólk með húðsjúkdóma við Bláa
lónið.
Vart er hægt að hugsa sér heppilegri stað
fyrir slík náttúragæði sem Bláa lónið er en
einmitt á Reykjanesskaga, í næsta nágrenni
við Keflavíkurflugvöll og aðeins rúmlega
hálftíma akstursleið frá höfuðborgarsvæðinu.
Með Bláa lóninu er gert út á hreinleika,
heilsubót og náttúravemd. Aðsókn og frá-
bærar undirgektir gefa góða vísbendingu um
arðbæran rekstur. Olíkt er það hugnanlegra
keppikefli en stóriðja, sem virðist orðin að
þráhyggju hjá stjórnmálmönnum.
AF FUA, DRITA,
BARTA OG LAKA
OG ÖÐRU BÓK-
MENNTAFÓLKI
EFTIR ÞORSTEIN ANTONSSON
Skrif þeirra frönsku höfunda sem hvað hæstgnæfa
nú á bókmenntastallinum eiga sér rætur í þeirra
menningu á öldinni, en alls engar hér nema fyrir
hræðslugæði manna sem láta stjórnast af ótta
sínum við að missa af Dróun sem þeir trúa
að sé í gangi í cringum þá.
FRÁ því á tíð Fjölnismanna, á fjórða
áratug 19. aldar, og fram á miðja
20. öld valdi íslenska þjóðin rithöf-
undum sínum verkefnin jafnframt
því að hún háði baráttu fyrir sjálf-
stæði sínu. Eftir það dró úr kröfum til
skálda og rithöfunda, þeim að þeir mærðu
bændastéttina eða verkalýðsstéttina í
landinu, samkvæmt forskrift. Upp úr miðri
öldinni hófst tilvistarkreppa meðal skálda
og rithöfunda af þessum sökum. Efnisföng
og úrvinnsla skáldverka varð að því skapi
óljós og formtilraunir, sem ekki gengu upp,
vitnuðu einnig um tilvistarvandann. Á
þessum sama tíma, síðari hlutar aldarinn-
ar, urðu róttæk umskipti á þjóðfélaginu ís-
lenska, frá bændaþjóðfélagi til borgaral-
egs, frá samfélagi sem byggt var á
goðsögulegum granni til rökstudds kerfis
íslenska upplýsingasamfélagsins sem nú
stýrir og styður við líf sérhvers Islendings.
Hið goðsögulega feðraveldi réði íslensku
þjóðinni þar til kerfið tók við á árunum
þegar 68-kynslóðin komst til manns. Fram
að því réði forræðishyggja feðranna til-
finningamálum Islendinga, veraldlegum
sem andlegum. í krafti persónuleika síns
réðu einstakir menn stjórnmálum þjóðar-
innar sem bókmenntamálum; menn sem
þjóðin sá í goðsagnalegri hillingu, og léku
hið goðsögulega hlutverk landsföður.
Virðulegt ættemi reyndist einnig drjúg
vegtylla, auk leikarahæfileika, og þá helst
karlleggurinn. Á þingi sátu endalaust
drýgindalegar pabbatípur sem við strákar
kölluðum Gunna Thor. og Óla Jó. og þeir
sáu um búreikningana. Enginn gat keypt
sér útvarpstæki, svo dæmi sé tekið, öðru
vísi en af ríkiseinokunarverslun sem mið-
aði tækjakostinn við hvað taldist skynsa-
mleg innkaup ríkisins hverju sinni - t.d.
hvort Viðtækjaverslun ríkisins skyldi
bjóða landsmönnum eingöngu rússnesk
eða tékknesk viðtæki vegna viðskipta-
samninga við austurblokkina. Bókmennta-
vitundin var ríkisrekin af Menningarsjóði
með Helga Sæm. og Einar Laxness í farar-
broddi, auk annarra. Meira að segja lækn-
ar áttu vinsældir sínar undir því hversu
pabbalegir þeir vora.
íslensk þjóðernisvitund, byggð á for-
ræði landsfeðra, svo í bókmenntum sem á
öðram sviðum, hefur á síðari hluta aldar-
innar tekið á sig nýja mynd lýðræðislegrar
félagsvitundar. Á meðan á þessum um-
skiptum stóð lifðu íslensk skáld og rithöf-
undar krepputíð sem tók til flests sem höf-
undarmál áhrærði. Á þessum tíma var
ljóðmálið í endurnýjun, formbylting fór
fram, en jafnframt rýrðist innihaldið svo
mjög, eftir markvissa erindisgerð forfeðr-
anna á aðra öld, að í dag er óljóst hvort
telja skal ljóðagerð á líðandi stund myndl-
ist í orðum eða tiltal skálds. Og formið er
duttlungar einir.
Meðan á þessum róttæku þjóðfélags-
breytingum stóð hélt klíka gagnrýnenda
uppi vamarbaráttu fyrir menninguna eins
og það hét. Jafnframt því að rithöfundar
týndu tilvistargrundvellinum, og sneru sér
að öðrum málum eða tóku upp mímuleik,
eftirhermu íyrritíðar ritmennsku, mynd-
uðu nokkrir gagnrýnendur skjólvirki sín í
milli um metnað sinn að standa af sér
breytingamar og tilvistarkreppu rithöf-
undanna. I meðföram þeirra umbreyttist
ást fyrirrennaranna á bókmenntum í fíkn
og ósjálfræði, en hafði verið sjálfstætt og
djarft tilfinningasamband landsmanna og
þjóðarvitundar. Jafnræðissamband manns
og bókar, lífshyggja Stephans G. Step-
hanssonar, vék fyrir fíkilssambandi
nautnamanns undir aðhaldi stofnunar og
kerfis. Neikvæðar tilfinningar í bland við
hræðslu og úr sér vaxnar frumhvatir urðu
að fjötran við djöfullegan húsbónda.
Og við það situr. Sá sem nú gnæfir á
stalli bókmenntamanna þjóðarinnar,
Foucault, komst til sjálfs sín, samkvæmt
ævisögu hans, þegar friðill hans hafði það
af að koma hnefa sínum inn í endaþarm
hans. Þá hámarkaðist nautnin. „Gefðu mér
veröldina aftur“ heitir ritgerð sem Háskóli
íslands gaf út í fyrra og er vitnisburður
um slíkt ástarsamband „sjálfsins" og
þessa tískuhöfundar bókmenntadeildar
skólans þessi árin. Þeir Fúi, Driti, Barti og
Laki, tískuhöfundar íslensks bókmennta-
fólks, nauðga tilfinningum lesenda sinna af
þeirri taktvísi að minnir á s/m stúdíó.
Kúnstugar málalengingar sem engan enda
taka, stílfærðar hugsanir annarra manna
sem kæfa með stílfærslunni röksemdir og
vit þéirra manna umræðulaust o.s.frv. Slík
eru skrif þessara frönsku höfunda allra, og
eiga sér jarðveg í menningu þeirrar þjóðar
á öldinni, en alls engan hérlendis nema
fyrir hræðslugæði manna sem láta stjórn-
ast af ótta sínum við að missa af þróun sem
þeir trúa að sé í gangi kringum þá.
Þeir Foucault, Lacan, Derrida og Bart-
hes eru perrar. Rithöfundurinn og þjóð-
málagagnrýnandinn Gore Vidal er hins
vegar bara hommi og hefur aldrei komist á
blað í bókmenntadeild Háskóla íslands. Á
þessu tvennu er munur. Ovirðing líka-
msburða og mannvits vex fram úr vald-
semi fyrmefndra og kynlífið lýtur sömu
reglu og mannsins í runnanum sem svalar
hvötum sínum með eggvopn við háls þess
sem undir liggur. Lesendur þessara höf-
unda eru reyrðir niður af samskonar sefj-
andi þrálæti málrófs sem týnt hefur vitinu.
Orðaspuninn er vefir tómleikakenndar
sem þeim er mikilvægt að viðhalda við af-
brigðilegar aðstæður.
Heil kynslóð vændisfólks meðal rithöf-
unda og bókmenntafræðinga óx upp úr
þeim jarðvegi sem hér hefur verið lýst.
Eftir að höfuðbólið fór í eyði settust þar að
perrar og vændisfólk. Guðbergur Bergs-
son hefur lýst þessu ástandi best allra
manna með ritum sínum.
Höfundur er rithöfundur.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 16. OKTÓBER 1999