Lesbók Morgunblaðsins - 06.11.1999, Blaðsíða 11

HR
%f^fÉÍP
mm
rnmmmmmM.
igffl «
S/

Ljósm. greinarhöf.
Efst: Bessahaugur í túni Bessastaða, grasi vaxinn, en slegið í kring. Bærinn í baksýn. Myndin frá
1986. í miðju: Hamborg, 1990. Þar bjó Halldór Stefánsson alþingismaður og fræðimaður um tíma
og byggði steinhúsið sem þarna sést. Neðst: Stekkur og nátthagi í „Stekkjarhvammi" neðst í
Bessastaðaárgili. Lfklegt er að þar hafi hof Bessa staðið. Lengra burtu sést Fljótsdalsrétt.
Ljósm. greinarhöf.
Bessastaðir í Fljótsdal, 1988. Myndin er tekin á veginum við Þingvelli. Trjágarður Önnu er milli
húss og vegar. Til hægri sér í Eyrarlandsbæinn.
Teikning af Bessastaðabænum um 1900-1920, eftir Vigfús Sigurðsson frá Egilsstöóum í Fljótsdal.
Frummyndin er í teiknibók Vigfúsar, sem er varðveitt í Héraðsskjalasafninu á Egilsstöðum.
Ljósm. greinarhöf.
Bessastaðaárgil er eitt helsta náttúrudjásn Fljótsdals, allt að 200 m djúpt og vítt á kafia. Neðst er
Drekkingarhylur (Sunnevuhylur), en ofar eru Tófufoss og Jónsfoss. Þykk lög af sandsteini og jökul-
ruðningi sjást um miðbik gilsins. Til hægri grillir í Kröflulínu og Snæfellsveg, sem krókast upp með
gilinu, og klettinn Ingiríði ber við loft.
Helgi braut upp lásinn á hofgarðinum og síð-
an hofið sjálft, þrátt fyrir mótmæli Gríms. í
hofinu voru líkneskjur af Þór og Frey, Frigg
og Freyju. Helgi ávarpaði goðin heldur
kersknislega, en fátt var um svör af þeirra
hálfu. Þá tók hann þau af stöllunum, svipti þau
klæðum og gripum, og bar allt í eina hrúgu í
einu horni hofsins. Vildi Helgi kenna þeim um
villu þá er hent hafði þá bræður, en Grímur
taldi þetta hið versta verk, þó hann fengi þar
engu ráðið. Að svo búnu fóru þeir sína leið, og
skildu hofið eftir opið, svo snjó lagði inn í það.
Ekki fer sögum af því hvernig Spak-Bersi
tók þessum tiltektum fóstursonar síns, því að
niðurlag Fljótsdæla sögu er týnt. Frásögnin
ber þess merki, að söguhöfundur sé að skopast
að goðatrúnni, og hún er því ekki talin trúverð-
ug sem lýsing á hofi. Þó má skilja af sögunum,
\ • ,
að Helgi hafi orðið „ógæfumaður“, og þá ekki
síst vegna bíræfni sinnar og hvatskeytni. (Af
lýsingu sögunnar má helst ráða að hofgarður
Bessa hafi verið á nesinu neðan við Bessa-
staðaármela).
Trúskipti Bessa
og Bessahlaup
Þar sem fornsagan endar taka þjóðsögurnar
við, og hefur Sigfús Sigfússon ritað langan þátt
um Spak-Bersa, sem byggður er á munnmæl-
um, er menn töldu vera ættuð úr hinum týnda
hluta Fljótsdælu.
„Bessi var mikill trúmaður og átti hann hof.
Mun Brynjólfur afi hans hafa reist það. Er sú
sögn manna, að það stæði þar vestanvert við
Bessastaðaána, spölkorn frá bænum. Er þar
gil að ánni og hljóp hann þar yfir ána milli
hamra, sem síðan var kallað Bessahlaup, en
það er eigi annarra manna færi.“ (Þjóðs. Sig-
fúsar Sigfússonar, 2. útg., VI, 10)
Samkvæmt þessum gömlu munnmælum lifði
Bessi fram á þann tíma, er kristniboð hófst í
landinu. Þá gerði mikið harðæri, og hét Bessi á
goðin til árbóta, en lítið skipaðist \dð það. Ákv-
að hann þá að prófa hvort hinn nýi guð krist-
inna manna væri máttugri, og hét því að trúa á
hann, ef hláka yrði komin að morgni daginn
eftir. Þegar hann hafði staðfest þetta heit þorði
hann ekki að stökkva yfir gilið, en næsta dag
var komin asahláka og batnaði tíðarfar upp frá
því.
„Þegar Bessi þóttist sjá hve miklum mun
goðin væru ómáttugii en hinn nýi guð, þá er
mælt að hann segði: „Aldrei skal ég á goðin
trúa framar. “ Síðan tók hann þau og bar í ána.
Flutti hún þau út í Lagarfljót, og komu þeir
hernaðarguðinn Þór og ársældargoðið Freyr
sinn upp á hvort nes, sem síðan eru við þá
kennd. Heitir þar Þórsnes austan Lagarfljóts
er Þór kom á land; það er á Völlum út. En
Freysnes heitir þar sem Frey rak, gagnvart,
norðan Lagarfljóts, í Fellasveit. “ (Þjóðsögur
Sigfúsar, 2. útg., VI, 10-11).
Bessahlaup hefur líklega verið neðst í gilinu,
en þar eru nú um 15-20 m milli kletta. Þar var
mjó hengibrú á fyrri áratugum aldarinnar, fyr-
ir gangandi fólk að fara yfir ána, og sér ennþá
merki brúarsporðanna.
Bessagötur eru nefndar í Hrafnkels sögu, og
sagðar liggja frá Bessastöðum vestur yfir
Fljótsdalsheiði. Bessabrunnar koma fyrir í
Fjótsdæla sögu, og má skilja að þeir hafi verið
nálægt „hofgarðinum“. Stórt, ferhymt gerði
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 6. NÓVEMBER 1999 1 1