Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1999, Side 3

LESBéK MORGIJNBLAÐSENS - MLNMNG LISTIR
45. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Ræður séra Haraldar
Um þessar mundir kemur út ný bók með
völdum köflum úr ræðum séra Haraldar Ní-
elssonar prófessors, sem hann flutti fyrir
fullu húsi í Fríkirkjunni í Reykjavík
snemma á öldinni. Pétur Pétursson prófes-
sor skrifar inngang og birtist hér útdráttur
úr honum, svo og ein af ræðum Haraldar,
Ok Krists.
Listin sprettur
alltaf upp aftur segir Einar Hákonarson í
tilefni af sýningu á verkum hans, sem opn-
uð verður í Garðabæ í dag. En það eru fleiri
á ferðinni í dag en Einar; í Gerðubergi
verður haldið sjónþingEiríks Smith, sem
segist vera "svona margslungið kvikindi."
Og í Listasafni ASÍ verða opnaðar þrjár
sýningar og (jórar í Nýlistasafninu
Aldamót og
endureisn
er heiti á nýrri bók sem kemur út um þessar
mundir og inniheldur merkileg sendibréf
sem fóru á milli tveggja baráttufélaga fyrir
og eftir aldamótin 1900. Þeir voru Valtýr
Guðmundsson, sem „valtýskan" var kennd
við, og vinur hans Jóhannes Jóhannesson
bæjarfógeti á Seyðisfirði. Jón Þ. Þór sagn-
fræðingur hefur ritstýrt verkinu og skrifar
hann skýringar við bréfin.
Æskustöðvar
Guðríðar
Næsta vor verður afsteypa af höggmynd
Ásmundar Sveinssonar, Fyrstu hvítu móð-
urinni í Ameríku, sett upp í nánd við Laug-
arbrekku á Hellisvöllum undir Jökli, en þar
fæddist Guðríður Þorbjarnardóttir sem tal-
in er víðförlasta kona miðalda. Gísli Sig-
urðsson hefur farið um æskuslóðir Guðríð-
ar og lýsir þeim í máli og myndum, en
Guðríður átti heima í Laugarbrekku til tvít-
ugs. Þá sigldi hún með sínu fólki til Græn-
lands og var sú sigling hin fyrsta af átta út-
hafssiglingum hennar.
FORSÍÐUMYNDIN
er í tilefni umf jöllunar um æskuslóðir Guðríðar Þorbjarnardóttur. Fró Laugar-
brekku, þar sem hún ólst upp, sést vestur með ströndinni og svipmesta
kennileitið þar eru Lóndrangar. Myndin er tekin af Svalþúfu. Ljósm. GS.
OIAFH.HAUGE
GYLLTUR HANI
BERGSTEINN BIRGISSON ÞÝDDI
Löngu dauður ogluktur eigin skel,
lifði égsem keisarans hani: tómur,
íMiklagarðigall minn hvelli hljómur,
gulli sleginn égrembdist ogspeirti stél.
Þartil draumuvminn vakti’ um veislunátt.
Varð að ösku hamur, fórmigað dreyma:
Ég stend við dyr og húsið sefur, - heima -
með hjarta barnsins ímér milt og sátt.
Innum gætt égmæni, máninn skín,
mamma og pabbi -, slitið viðargólf,
þú varst svo lengi? kemur kennd án orða.
Sorgin hrærði handan þungt sinn kólf
er hjartað sökk og hvarf mér draumsins sýn.
Gól égánýmeð gylltan keisarans borða.
Olav H. Hauge er skóld, bóndi og garðyrkjumaður í Ulvik í Harðangursfirði í
Noregi. Ljóð hans hafa verið þýdd ó fjölda tungumóla. Þýðandinn stundar nóm í
norraenum fræðum í Ósló.
UM VERÐMÆTI
RABB
Menn eru eyðilagðir ef þeir týna
gömlum frakka eða þúsund lmónum,
en enginn virðist óttast að glata sjálfum sér.
(Ók.)
Flest göngum við lífsgötuna dag hvern af
gömlum vana. Við hugleiðum allt of sjaldan
hvað við viljum fá út úr lífínu eða hvert
ferðinni er heitið. Stefnum við í raun og
veru í þá átt sem hugur okkar stendur til
eða hrekjumst við undan veðrum lífsins án
þess að geta rönd við reist?
Þetta er að sjálfsögðu spumingin um ör-
lögin og hinn sjálfstæða vilja og um það má
endalaust deila hve miklu eða litlu við fáum
sjálf áorkað til að marka okkur lífsstefnu.
Mismunandi fletir á því álitamáli koma ber-
lega í ljós í orðtökum og málsháttum sem
orðið hafa til í viskusmiðjum mannkynsins
frá alda öðli: Eigi má sköpum renna. Hver
er sinnar gæfu smiður. Guð hjálpar þeim
sem hjálpa sér sjálfir.
En hvort sem við ráðum miklu eða litlu
um það sem hendir okkur á lífsleiðinni
verður ekki undan því vikist að við berum
að minnsta kosti að einhverju leyti ábyrgð
á því hvemig við bregðumst við. I hverju
tilviki höfum við um ýmsa kosti að velja og
þótt við getum ráðfært okkur við annað
fólk verðum við sjálf á endanum að taka
ákvörðun.
Við veljum okkur lífsförunaut eða það að
vera án hans. Við þurfum að ákveða hvern-
ig við ætlum að afla okkur lífsviðurværis,
hvar við setjumst að og hvort við ætlum að
geta af okkur börn og ala önn fyrir þeim.
Þetta eru afdrifaríkar ákvarðanir sem
beina lífi okkar í tiltekinn farveg. Lífið
streymir fram sem á er fellur til sjávar og
annað veifið hvarflar það að okkur að við
höfum býsna lítil áhrif á hraða og þunga
straumsins eða landkosti þar sem áin fellur
fram.
A leiðinni erum við í leit að lífshamingj-
u.Við sækjumst eftir þeim verðmætum sem
við teljum vera uppsprettu sannra lífs-
gæða. En hver eru þau, þessi verðmæti, og
hvernig fáum við öðlast þau? Þetta er erfið
spurning sem við verðum þó öll að svara.
Líf vort liggur við. Ef til vill er þetta eina
spurningin sem vert er að spyrja. Hver eru
hin sönnu verðmæti?
Þessi brennandi spurning leitar enn einu
sinni á mig þar sem ég sit fyrir framan
tölvuskjáinn og stari á þessi skrítnu tákn.
Hvað er það sem blífur þegar öllu er á
botninn hvolft?
Við kunnum sjaldnast að meta það sem
dýrmætast er í lífinu fyrr en það er um það
bil að renna okkur úr greipum. í öllu ann-
ríkinu, streðinu og lífsgæðakapphlaupinu
láist okkur að leiða að því hugann að góð
heilsa til líkama og sálar er undirstaða velf-
arnaðar og skilyrði þess að við getum notið
þeirra veislufanga sem lífið ber á borð. Að
hafa augu til að sjá með, eyru til að heyra
og hinn undursamlega hæfileika heilans til
þess að umbreyta skynjun vorri í liti og
tóna sem óma í sálinni. Að hafa lifur, bris
og lungu sem gegna hlutverki sínu frá degi
til dags. Að hafa hendur sem geta strokið
oggælt.
Einstaka sinnum finnum við örlagatakið
á öxl vorri og sjáum augliti til auglitis. Þá
verður okkur ljóst að við getum aldrei eign-
að okkur neitt, að við höfum alla hluti að
láni. Fyrr en varir eru þeir á braut og við
erum nakin eins og þegar við komum í
þennan heim. Við getum aðeins leitast við
að varðveita þessar dýru gjafir sem okkur
voru gefnar í árdaga.
En í amstri daganna gleymist þessi vitr-
un aftur skjótt. Við púlum, streðum og
stynjum undan fargi áhyggjunnar og hin
háalvarlegu verkefni eiga hug vorn allan.
Við megum engan tíma missa. Við bindum
okkur sjálf á klafann og örkum hring eftir
hring uns það v'erður okkur um megn að
reisa höfuðið til stjarnanna sem gætu ef til
vill vísað okkur til vegar. Minnt okkur á að
það besta í lífínu bíður við hvert fótmál og
kostar litla sem enga peninga. Snerting
handar, koss á varir, ástaratlot. Blikið í
augum barnsins þegar það breiðir út faðm-
inn. Að gæða sér á nýbökuðu ilmandi
brauði og svala þorstanum með blátæru
lindarvatni. Að fylla lungun úr blænum
sem ber okkur hreint loft af fjöllum og hafi.
Að njóta litbrigða náttúrunnar í jarðlögum,
gróðri og ljósaskiptum á himni. Að leggjast
í lyngið á fögrum vordegi, teyga ilm jarð-
arinnar og skoða nýkviknað lífið á iði í
grassverðinum. Finna hreiður og undrast
hið óskiljanlega. Að á örskömmum tíma
skuli þetta rauða og hvíta glundur í eggjun-
um breytast í þúsund fjaðrir, harðan gogg
og kló, einungis við yl úr móðurkviði.
Oftast teljum við þetta þó einskisvert,
sjálfsagða hluti sem tekur ekki að nefna.
Já, svo hlægilegan barnaskap að slíkt hjal
tengist aðallega vanvitum eða öðru undar-
legu fólki.
Það er ekki fyrr en við missum máttinn í
fótunum að gaman verður að ganga.
Hryggsúlan verður einhvers virði þegar við
fáum þursabit og getum ekki velt okkur við
í rúminu þótt við eigum að vinna okkur það
til lífs. Meltingarfærin verða okkur fyrst
hjartfólgin þegar við hættum að geta kúk-
að. Við uppgötvum raddböndin er við höf-
um glatað hæfileikanum til að tala, hlæja
ogsyngja.
Ekkert okkar myndi hika við að gefa all-
ar okkar jarðnesku eigur í staðinn fyrir eitt
af þessu hefðum við glatað því. Á þeirri
stundu sjáum við augliti til auglitis og
skynjum hin sönnu verðmæti. Og þótt
hraustur líkami verði ekki metinn til fjár er
heilbrigð sál samt enn dýrmætari og undir-
staða þess að við kunnum að meta það sem
okkur hefur verið gefið. Við getum ef til vill
aðeins fundið fyrir þakklætinu þegar við
höfum lært að lifa í sátt við okkur sjálf og
samvisku okkar.
Þegar allt kemur til alls er það ástin á líf-
inu sem blífur og það besta sem við getum
gert til að rækta þá tilfinningu er að smella
blautum kossi á varir dagsins þegar við
opnum augun á morgnana.
EYSTEINN BJÖRNSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 20. NÓVEMBER 1999 3